Жұқа қабатты және қағаз хроматографиясы

Кез келген хроматографиялық әдіс қосылыстың екі фаза арсында таралуына негізделген. Бұл жағдайда бір фаза қозғалмайтын, екіншісі қозғалмалы қоспаның компоненттері. Қозғалмалы фазамен бірге қозғалмайтын фаза арқылы әртүрлі жылжу жылдамдығымен өтіп бөлінеді. Бөлу процестерді сорбция – десорбция процестерімен байланысты. Қозғалмайтын фаза – сорбент, оның қоспа компоненттерін сорбциялайтын қасиеті әртүрлі болады. Қозғалмайтын фазада немесе фазалар шекарасында компоненттің жиналуын сорбция деп атайды.

1. 
   Бағаналы хроматография, қозғалмайтын фаза бағанада болады.
   
2. 
   Жұқа қабатты хроматография қозғалмайтын фаза пластинаға қондырылады.
   
3. 
   Қағаз хроматографиясы – қозғалмайтын фаза қағазға үлдір күйінде таратылады. Бағанадан өтетін еріткіш элюент деп аталады. Элюентпен қосылыстың ауысуын – элюирлеу деп атайды. Бұл кезде бөлек хроматографиялық зоналар пайда болады, оны хроматограмма деп атайды. Көп тараған және жиі қолданатын қағазда орындалатын хроматографияларға тоқталсақ, таралу хроматографиясы және тұндыру хроматографиясы. Қағаз хроматографиясы немесе қағаздағы хроматография қозғалмайтын фаза ретінде қағаз бетінде адсорбцияланған су болады, қозғалмалы фаза сумен араласпайтын органикалық еріткіш. Бөлу адсорбция процесіне негізделген. Қағазға қондырылған, бөлінетін компоненттер әртүрлі жылдамдықпен жылжи ауысады, бұл қозғалмалы фазаға, қағаздың капиллярлық қасиетіне байланысты. Жылдамдық таралу коэффицентіне тәуелді. Хроматография алғаш уақытында қосылыстың бір бөлігі қағаздан қозғалмалы фазаға ауысады. Органикалық қосылыс қағаздың еріген қосылыс ауданына жеткенде, қайта бөліну процесі жүреді, қосылыс органикалық фазадан қағазда бейнеленген су фазасына ауысады. Ең соңында әр компонент қағаз бетінің әр ауданында концентрленеді, демек хроматограммада әр компонентке тән бөлек зоналар пайда болады. Хроматографияланатын компоненттің зонасының ауысып бөліну коэффицентінің шамасымен анықталады, бұл шама зонаның жылдамдығының қатынасымен анықталады. Қосылыстың бөліну қасиетін бөліну коэффицентімен сипаттайды, бұл шама анықталатын қосылыстың ығысу зонасының еріткіштің ығысу зонасына қатынасымен анықталады. , мұнда h – анықталатын қосылыстың ығысу зонасы; Н – еріткіштің ығысу зонасы. R_f – мәні қозғалмалы және қозғалмайтын фазалардың табиғатына, таралу коэффицентіне, хроматографиялық қағазының табиғатына тәуелді. Тәжірибенің барлық шамалары тұрақты болған жағдайда бөліну коэффиценті R_f тек бөлінетін компоненттердің табиғатына байланысты. Неғұрлым бөлінетін катиондардың R_f айырымы жоғары болса, соғұрлым олар бір-бірінен жақсы бөлінеді. Бұл катиондарды кішкене топтардан бөліп анықтайды. Ол үшін белгілі ерітінділер жүйелеріндегі R_f шамасын білу керек. Кейбір катиондардың R_f шамалары (қозғалмалы фаза – НСІ және ацетон қоспасы)