Тақырыбы: Табиғи газ, мұнай мен мұнайға серік газдар. Мұнай өңдеу өнімдері. Тас көмір. Сланец. Торф. Жануар мен өсімдік тектес өнімдер. Орындаған

Табиғи газдың негізгі бөлігін метан (CH4) құрайды — 92-ден 98 %-ке дейін. Табиғи газдың құрамына ауырырақ көмірсутектер - метанның гомологтары кіре алады.:

• 
  этан (C2H6),
  
• 
  пропан (C3H8),
  
• 
  бутан (C4H10).
  

• 
  сутек (H2),
  
• 
  күкіртсутек (H2S),
  
• 
  көміртек диоксиді (СО2),
  
• 
  азот (N2),
  
• 
  гелий (Не).
  

Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алқабында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65-0,95 г/см3. Мұнай өз бойынан электр тогын өткізбейді. Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин, керосин, лигроин, парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер, парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса, машина дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын — бір тонна мұнай үш тонна көмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна шымтезектің қызуына тең.

Қазір "Қара алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар. 1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Еуропаға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.

Тас көмір - бұл адамзат қауымдастығының көмірді тұтынуы немесе өндіруі. Әлемдік көмірді тұтыну 2013 жылы ең жоғары деңгейге жетті, бұл 2019 жылғы деңгейден 0,7% жоғары. Көмірдің ғаламдық энергия қоспасындағы үлесінің шыңы 2008 жылы болды, ол кезде көмір әлемдік энергия өндірісінің 30% құраған. Көмірді пайдаланудың төмендеуіне көбінесе АҚШ пен Еуропадағы тұтынудың төмендеуі, сондай-ақ Азиядағы дамыған экономикалар әсер етеді. 2019 жылы елдерде өндіріс ұлғаяды; Қытай, Индонезия, Үндістан, Ресей және Австралия сияқты; Құрама Штаттар мен Еуропадағы құлдырауға теңесті, бірақ көмірдің құрылымдық құлдырауы 2020 жылдары жалғасты.