Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 7,82 Mb. Pdf көрінісі
|
2
| Keywords: scientific text, subject category, author, types of readers
Қазіргі тіл білімінде сөз субъектісінің мәртебесі ерекше аталады [1, 10-б.]. Сөз субъектісінің адресант пен адресаттан тұратынын ескерсек, қарым-қатынас үдерісінде бұл екеуінің өзара байланысы, ынтымақтастығы, мәтінді интерпретациялаушы (мәтін мазмұнын ашу) ретіндегі орны өте маңызды. Ғылыми мәтіндердегі субъект категориясы ғылыми мәтіннің мағыналық құрылымын түзетін эписте- миялық жағдаяттың (білім қоры) рефлексивтік компонентімен тікелей байланысты [2, 31-49 бб.]. Рефлексивтік компонент бойынша мәтінде автордың өзіндік ойлау стилі, қарастырылып отырған ғылыми құбылысқа қатысты рационалды және иррационалды (эмоционалды) қатынасы, сондай-ақ ғылым саласындағы өзіндік ұстанымы көрініс табады. Ғылыми дискурс үшін субъект категориясының күрделілігі автор арқылы алынатын ғылыми білімдердің (нәтижелердің), идеялардың әлеумет талқысына түсіп бұқаралануы, сөйтіп, көпшіліктің игілігіне айналуы болып табылады. Бұл ғылыми мәтін авторларына белгілі бір дәрежеде жақсыздық сипат үстейді, олар туғызған мәтіндердің жалпылануына, бұқаралық өнім тәрізді бейадами сипат алуына әкеледі. Қазіргі компьютерлендірілген дәуірде ғылыми мәтіндер үшін осындай стандарттарды қолдайтын көзқарастар да жоқ емес. Алайда тіл біліміндегі жаңа антропоөзектік парадигмалар, яғни «адамды тіл арқылы және керісінше тілді адам арқылы анықтау» [3, 40-б.] үрдісі «ғаламның ғылыми бейнесінен» таным субъектілерін тысқары қарастыру мүмкін еместігін көрсетеді. Ғылыми мәтіннің интертекстуалдығы, яғни оның ашықтығы, олардағы «ескі білім» мен «жаңа білім- нің» өзара ықпалдастық көрінісі ғылыми мәтіндердің арасындағы коммуникативтілікті айқындайды. Ғылыми қарым-қатынастағы жетістіктің басты кілті – автор ойын оқырманның дұрыс түсініп, тарқата білуі болып табылса, тілдік тұрғыдан келгенде, солардың әрқайсысының берілу жолдары, амал-тәсілдері болады. Бұл мақалада ғылыми-танымдық қызмет үшін орталық тұлға ретіндегі «автор бейнесі» (адресант) мен «оқырман бейнесі» (адресат) қарастырылады, оларды тілдік тұрғыдан бейнелейтін тілдік құрылымдар қысқаша сөз болады.
5 Автор бейнесі – ғылыми мәтіндерде көпқырлы коммуникативтік-танымдық қызмет атқаратын және субъект категориясына орай қарастырылатын өзіндік құбылыс. «Автор бейнесінің» ғылыми дискурстағы жан-жақты көрінісі әлі күнге арнайы зерттеудің нысаны болған жоқ [4, 90-б.]. Бұл тақырыптың маңыздылығы мынадан көрінеді: біріншіден, авторды таным субъектісі ретінде өздері жасайтын ғылыми әлем бейнесінен алып тастау мүмкін емес. Екіншіден, ғылыми мәтінді ғылыми саладағы қарым-қатынастың негізгі тілдік өнімі деп қарасақ, оған қатынасушы ретінде автордың өзіндік орны болады. Осы орайда автор адресат (оқырман) үшін жаңа ғылыми тұжы- рымдамаларды тудырушы, жаңа білімді ғылыми дискурстың өзіне тән ерекшеліктері арқылы жеткізуші әрі жалғастырушы, сондай-ақ белгілі бір ғылым саласы бойынша қызмет ететін тұлға ретінде көрінеді. Ғылыми сұхбат автор мен оқырман арасында өрбитіндіктен, олар бір-бірімен әріптестік қатынас құрайды. Ғылыми дискурс үшін адресант құрылымының күрделілігін аңғартатын жайттар баршылық. Бұл күрделілік бір-біріне қарама-қарсы екі фактордан туындайды: а) ғылыми тілдегі адресант бейнесінің максималды объективтенуі, абстракциялық сипаты, авторлық «мен»-нің жасырын көрінісі; ә) ғылыми білімді нақты бір жеке тұлғалардың (адамдардың) жасауы, сол жеке тұлғалардың ойлау шығармашылы- ғына ғылыми стильдің белгілі бір дәрежеде тәуелді болып келетіні. Егер жалпы ғылыми стильдің біржақ- тылығын (бұл жерде – жақсыздығын) назарға алып, соңғы факторға мән бермесек, онда ғылыми баяндаудың өзі құрғақ, жансыз, «адам рухының» ешқандай сипаты жоқ тілдік құралдардың жиынтығы болар еді. Сондықтан ғылыми мәтінді оны тудыратын жеке тұлғалардың шығармашылығынан тыс қарастырудың өзі біржақты деп түсінеміз және бұл үрдісті қазіргі антропоөзектік бағыт та қолдамайды. Ғылыми мәтіндердегі авторландыруды бейнелейтін тілдік бірліктердің үш тобы бары белгілі: 1) эго- құрылымдар; 2) ментальді жай-күйді білдіретін құрылымдар; 3) сөйлеу рефлексияларын білдіретін құрылымдар.
жүктеу/скачать 7,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|