Азыќ-т‰лік ќ±рамындаѓы ластаушы заттардыњ нормалары

Азыќ-т‰лік ќ±рамыныњ негізгі ластаушылары ауыр металдар, синтетикалыќ химиялыќ ќосылыстар, пестицидтер, нитрат пен нитриттер, радионуклидтер, микроаѓзалар токсиндері жєне дєрілік µсімдіктер болып табылады.

Ластаушы заттар азыќ-т‰лік ќ±рамына, кейін адам аѓзасына т‰суі м‰мкін. Єр т‰рлі жолдар арќылы, ауадан- µсімдіктіњ вегетативті м‰шелері, топыраќтан- µсімдіктіњ тамыр ж‰йелері арќылы. Азыќ µнімдері биологиялыќ контаминанттармен де ластануы м‰мкін, сонымен ќатар µмір с‰ру барысындаѓы жануар тумасы ‰шін. Биологиялыќ контаминанттар, олар вирустар, бактериялар, риккетсиялар, сањырауќ±лаќтар, ќарапайымдылар мен паразиттер.

ЌР 14 химиялыќ элементке баќылау ж‰ргізіледі, соныњ ішіне ењ ќауіптілері – кадмий, ќорѓасын, сынап. Азыќ µнімдері мен таѓам шикізатыныњ кадмиймен ластануы, аѓынды сулар жєне т.б. µнеркєсіптік µндірістердіњ ќалдыќтары арќылы ластанады. Б±л µнеркєсіп µндірістері арнайы ќосылыстардыњ µндіруі мен ќолданылуы, автоматиктер, жартылай µткізгіштермен, атом жєне ракета техникасымен, антикорозиялыќ жабындыларымен, полимерлермен байланысты. Атмосфера ауасыныњ кадмиймен ластануы, пластмасса ќалдыќтарын жойѓан кезде ж‰ргізілетін процесс. Ќоршаѓан ортаныњ кадмиймен ластануы арнайы назарын ќажет етеді, адам аѓзасына µте ќауіпті ксенобиотик. Экологиялыќ жаѓдай нашар аудандардаѓы топыраќ пен суларда – кадмий, ќорѓасын, мышьяк єр т‰рлі ауруларѓа єкеледі.

Ауыр металдарѓа жататын басќа биоцид – сынап, табиѓатта айналымныњ 2 т‰рі болады. Бірінші, жаратылыс табиѓи, бейорганикалыќ (элементар) сынаптыњ ауысуы, екінші – локальі, бейорганикалыќ сынаптыњ метилировальды ќ±былысарќылы, яѓни ќоршаѓан ортаѓа адамныњ шаруашылыќ іс-єрекеті арќылы ж‰зеге асады. Сынап каустикалыќ соданыњ µндірісінде, пластмасс синтезінде, электротехникалыќ µндірісінде ќолданылады. XX ѓ. 90 ѓ-ѓа дейін ќ±рамында сынабы бар ќосылыстар ауыл шаруашылыѓында кењінн пайдаланады. Жылына атмосфераѓа сынап 80 мыњ тоннаѓа дейін аэрозоль, бу ретінде шашыратылады. Кейін сынап жєне оныњ ќосылыстары топыраќта µсімдіктермен, суда гидробионттарымен миграциялайды. Суда, микроаѓзалар єрекетінен сынаптыњ метилденуі басталады, кейін метилсынап т‰рінде трофикалыќ тізбек арќылы, су жєне жер экож‰йесіне дейін барады, адамдаауыр ауруларды тудырады (сµйлеудіњ б±зылуы,есту аппаратыныњ тµмендеуі, кµру жєне т.б.), адам ќайиыс болуы да м‰мкін. Сынаппен улану «Миномат ауруы» деген атау алды.

Ќоршаѓан ортаныњ ќорѓасын ќосылыстарымен ластануы этилденген бензинніњ ќолдануы болып табылады, сєйкесінше ќорѓасын концентрациясыныњ кµп мµлшері автострадаларда,µсімдіктіњ жасыл массасындаѓы атмосферасыныњ ауасында байќалады. Ќорѓасын ќоректік тізбекке т‰скенде, адам аѓзасына µсімдік жєне жануарлар µнімдерімен т‰суі м‰мкін. Ќорѓасынмен улануыныњ бірінші симптомдары, жоѓары белсенділікпен жєне т‰стіњ жоѓалуымен сипатталады. Кейін єлсіреуен, депрессиямен, ішектіњ іс-єрекетініњ, ќан айналым ж‰йесініњ б±зылуы, ж‰йке ж‰йесініњ перифериялыќ ауруларымен сипатталады. Ќорѓасын аѓзада материалды кумуляцяѓа, єсіресе с‰йек ±лпасында бейімделген. Адам аѓзасына єрдайым т‰сетін ауыр металдардыњ ішіндегі 20 пайызы ауадан т‰седі, ауадаѓы ауыр металдар гигиеналыќ нормаларда мањызды роль атќарады.