Тақырып: «Қазақстандағы 1921-1922 жж., 1931-1933 жж аштықтар: құжаттар, статистика, ақпарат»

Орындаған: Абдыева А.К

Тақырып: «Қазақстандағы 1921-1922 жж., 1931-1933 жж. аштықтар: құжаттар, статистика, ақпарат»

Кіріспе

1921-1922 жылдардағы ашаршылық алғышарттары;

1920 жылы егіннің шығуы, содан кейін бұрын-соңды болмаған мал өлімі, ұзақ қыс, құрғақ жаз болды, егіс алаңы азайды. 1921-1922 жылдардағы ашаршылыққа қарсы материалдарда сол кезеңнің шенеуніктері " орташа егін жиналса да, КАСССР-дегі ішінара ашаршылық сөзсіз болар еді. 1921 жылғы жазғы құрғақшылық пен ұшатын шегірткелер көптеген қиыншылықтар тудырды, аштыққа әкелді. Жақындап келе жатқан ашаршылық апатын ескере отырып, КИРЦИК аштыққа қарсы орталық көмек комиссиясын ұйымдастырды". Бұл комиссияны басқару ісі ҚазССР ОСК төрағасы Сейтқали Меңдешевке жүктелді.

Адамдар үйлерінен шығып, жұмыс пен тамақ іздеп қалалар мен теміржол станцияларына келді, сол жерде аштық пен іш сүзегі эпидемиясы басталды.

" Ақмола облысына қарай бет алды, ескірген ғимараттарда, қоқыстарда тұрды, тамыр, сұлы, Каррион, шөп жеді. Петропавлға босқындар толып кетті. 1922-1923 жылдары жергілікті тұрғындардан алынып, жақсы жағдай іздеп Ресей, Украина немесе Жетісу облысына қарай кете бастады", - деп жазды 1924 жылы.

ОКПОМГОЛ-бұл қысқартылған комиссия деп аталды ("ОК" содан кейін жойылды), ресми, реттелген эвакуацияны ұйымдастыруға тырысты. Газеттерде халыққа тұрақты орындардан шығуға тыйым салу туралы Үндеу жарияланды, өйткені бұл жағдайды нашарлатады және күйреу мен өлімге әкеледі. Тиісті нұсқаулар жіберілген земоргандар арқылы ұйымдасқан эвакуация тәртібі көрсетілді.

1921-1922 жылдардағы ашаршылық туралы мәліметтер мен оның зардаптары;

Алдымен КирЦИК аштықпен күресуге ақша бөлді, содан кейін орталықтан - Мәскеуден көмек сұрауға тура келді. Алғаш рет ЦКПОМГОЛ негізінен аш босқындарға арналған үйлер ұйымдастырды-алдымен олардың 53-і болды.

Тағы бір мәселе, Үкімет апаттың ауқымын түсінбеді. Ол бір уақытта зардап шеккен провинцияларды тексеруге кірісті және Мәскеуге Орынбор, Орал, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай және тәуелсіз Адай уезін аштық деп тану және олардан Мемлекеттік салық алу туралы өтініш жіберді.

Кирстатбасқарма Наркомземмен және Наркомпродпен бірге жағдайды зерттеді. Олардың мәліметтері бойынша, ашаршылық бес провинцияны және ауданы 1 048 100 десятина болатын бір тәуелсіз уезді қамтыды, онда 2 653 340 тұрғын тұрды.

Осы сандар бойынша республика халқының жартысына жуығы аштыққа ұшырады, сол кезде 4 781 263 адам өмір сүрді.

Аштық шыңы 1922 жылдың наурыз-сәуір айларында болды. Мендышев сол жылдың жазында КазЦИК сессиясында 2 миллион 832 мың аштық жариялады. Орал губерниясында тұрғындардың барлығы – 99%, Орынбор губерниясында – 80%, Қостанай губерниясында – 74,5%, Ақмола губерниясында – 40% аштыққа ұшырады.

Контент-анализ (ағ. content- мазмұн) - саяси хабарламалардың мазмұнын объективті түрде, тексерілетін, өлшенетіндей сараптау түрі. Саяси хабарламадағы ақпарат көзі болып табылатын құжаттардың екі түрі болуы мүмкін:

а) ресми (мақала, комитеттер отырысының протоколдары)

б) жеке (күнделік, хаттар).

Контент-анализ жеке саясаткерді зерттеу мүмкіндігін де береді. Осы жердегі зерттеу қай сұраққа жауап беруі мүмкін: белгілі бір басылымда кандидаттың нақты қай қасиеттерін жиі атап өтілуі байқалады? Қазақстандағы аштық, 1921-1922 жж.: құжаттар, статистика, ақпарат.

Ал контент талдаудың мақсаты: Қазақ халықының демографиясына зардап шеккізген алапат ашаршылықтың басталу себептері, қамтыған аумағы, ашыққандар саны, салдары туралы тың мәліметтермен бөлісу.

Контент талдау қалай жүзеге асады: мәтін мазмұнының белгілі бірліктерін жүйелі түрде айқындап, ерекшелеп, оны фиксацияға тұсіру.

Міндеттері:

- өлке тарихын зерттеудің дереккөзі ретінде архивтік құжаттарды ұсыну;

- ашаршылық тарихымен таныстыру;

- Еліміз бен өлкеміздің тарихына құрмет сезімін қалыптастыру.

1921-1922 жылдардағы ашаршылық Азамат соғысы аяқталғаннан кейін Кеңестер елін тағы бір ауыр сынақ күтіп тұрды. 1921-1922 жылдардағы ұзаққа созылған қарсыз қыс жауынсыз жазға ұласты. Қыста қардың, көктем мен жазда жауынның болмауы қатты құрғақшылықты, оның салдары ашаршылық нәубетін әкелді. 1921 жылдың жазында ол елдің көптеген өңірлерін, әсіресе Еділ бойы аудандарын жайлады. 1921 жылдың күзіне қарай бүкіл ел бойынша 20 млн астам адам аштыққа ұшырады. Етек алған ашаршылыққа байланысты РК(б)П Орталық Комитеті 1921жылғы 17 шілдеде партияның барлық мүшелеріне арнайы үндеу жолдады. «Ашаршылық, — делінді үндеуде, — тек құрғақшылықтың нәтижесі емес, оның себебі аграрлық сектордың артта қалуында, ауыл шаруашылық білімі денгейінің төмендігінде, ауыспалы егіс нысандарының ескілігінде, бұл және соғыс пен әскери қоршаудың, сондай-ақ помещиктер мен капиталистердің және олардың итаршыларының бізге қарсы күресінің бәсеңсімей отырғанынын да салдары». Партия құжаттарында көрсетілген себептермен бірге, жаппай ашаршылық Кеңес өкіметі қатаң жүргізген, халық шаруашылығына, әсіресе ауыл шаруашылығы саласына қатты соққы болып тиген «әскери коммунизм» саясатының нәтижесіндегі төтенше экономикалық жағдайларға да байланысты туындады. Қазақстанның көпшілік аудандары етек жайған ашаршылық құрсауында қалды. Орал, Орынбор, Қостанай, Бөкей, Ақтөбе губернияларында себілген астық қатты құрғақшылықтан шықпай қалды, шыққандары жазғы ыстықта қурап калды. Мал өсірумен айналысатын көшпелі және жартылай көшпелі аудандардағы жайылымдар мен шабындықтар толықтай күйіп кетті. Оның үстіне 1920-1921 жылдардағы ұзаққа созылған қатал қыс Торғай уезінде малдың жаппай қырылуына әкеп соқты. Шұбалаң, Майқара, Сарықопа және басқа болыстар да зардап шекті. Ашаршылық құрбандарының, аштан өлгендердің саны күн сайын көбейе берді. Ашаршылық отырықшы аймақтарды да қамтыды. 1921 жылғы ақпан-наурыз айларында Қостанай губерниясындағы Исаев-Дедов аудандық кеңесі атқару комитетінің Қазақ АКСР Халық Комиссарлары Кеңесіне жолдаған есебінде аудан тұрғындарының аш екендігі, сондай-ақ жекелеген ауылдардың наразылық білдіріп жатқаны туралы айтылды. Бірқатар аймақтарда шаруалар арасынан мемлекеттік тапсырыс бойынша жиналған астықты рұқсатсыз бөліп алған фактілері атап көрсетілді. Мәселен, Дмитриев селосының екі жүзге жуық әйелі көршілес кенттерден қосылған әйелдермен бірге жиналған астықты Орынбор астық қоймасына тапсыруға ашық қарсылық білдірді, «егер сіздер жиналған астықты әкететін болсаңыздар біз аштан қырыламыз» деген ұранмен шықты. Ал Васильев селосының тұрғындары кәдімгі күн сайынғы таңғы жиында шіркеу қоңырауымен бір мезгілде бір үзім нан мен мал азығы төңірегінде қызу айтыс ұйымдастырды. Олар кеңестердін жергілікті өкілдерін: «бізге астық беріңіздер, әйтпесе біз аштан қырыламыз» деген айқаймен қарсы алды. Никольск селосының тұрғындары, сол кезде көктемгі дән себу науқанына әзірленген тұқымдық астықты рұқсатсыз өзара бөліп алды.

Қорыта айтқанда, 1921-22жылдары орын алған ашаршылық ел экономикасына үлкен күйзеліс әкелді, демография ақсады. Қаншама қазақтар аштықтан қырылып, көмусіз қалды, өзге жаққа көшіп кетті. Ашаршылық мәселесі Қазақ республикасына оңай тиген жоқ. Астық пен шөптің шықпай қалуы мен мал шаруашылығының азаюына алып келді.

1931-33жылдардағы ашаршылық.

Тәуелсіздігімізді алып, егеменді ел болып жатқан кезде ұзақ жылдар бойы отаршылдықтың тұтқынына түскен саламыз қайта жанданып, даму үрдісін бастан өткізуде. Тарихқа көз жүгіртетін болсақ, Қазақстанда ХХ ғасыр ірі тарихымен оқиғалармен ерекшеленеді. 1931-1933 жылдары республикалық 6,5миллион халқының 2,1миллионы қырылып қалды. Аштықтан, үкімет орындарының тарапынан болған қуғын-сүргіннен қашып, 1миллион адам шет елдерге өтіп кетті. Қазақ жерінде ашаршылық салдарынан демографиялық ахуал күрт төмендеп кеткен болатын. Оның айқын көрінісі ретінде тарих беттерінде қалған 1931-1933жылдары қазақ халқының басына төнген ең бір қасіретті Ұлы жұт кесірінен күні бүгінге дейін қазақ халқы өз жерінде демографиясы жағынан азшылыққа ұшырады. Ресейлік ғалымдар отаршылықтың болу себебі ауа-райының қолайсыздығынан, құрғақшылық болып егіннің шықпай қалғанынан немесе жұқпалы аурулардың тез таралуынан деген сынды сылтаулар іздейді. Ашаршылық кезінде қаншама қазақ қыршынынан қиылды. Оған дәлел мұрағат қойнауында сақталған көптеген ресми құжаттар. Белгілі демограф ғалым М.Тәтімовтің есептеуінше “1931-1933жж ашаршылық Қазақстанда өмір сүрген 2,5млн адамның, соның ішінде 2,3млн қазақтардың және 200мың келімсектердің қайтыс болғаны анықталды. Осы жылдар аумағын қамтыған ашаршылықтың қазақ үшін алатын орны зор. Әдейілеп ұйымдастырған ашаршылықта Украина мен Қазақстанның көп жапа шеккені тарихтан белгілі. 1931—1933 жылдары бүкіл Қазақстанды құшағына алған аштықтан 6,2 млн республика халқының 2,1 млн-ы қырылды. Голощекин қазақ даласындағы жағдайды білу үшін өз шабармандарын елді мекендерге жіберіп отырған. Арнайы тапсырмамен Сарысу ауданында болған бір шабарман көрген-білгенін айтады. Ол болып жатқан қазақ жеріндегі сұмдықты баяндап береді.