Тұқым қуалайтын аураулар барысында дәрілік заттарға атипиті реакция беруі

Тұқым қуалайтын аураулар барысында дәрілік заттарға атипиті реакция беруі

Тұқым қуалайтын аурулармен ауыратын адамдардың дәрілік заттарға реакциясы биохимиялық 

ақаулардың бұрмалану салдарынан болуы мүмкін. Қазіргі уақытта әртүрлі тұқым қуалайтын 
аурулар кезінде дәрі-дәрмектергее аномальды реакциялардың көптеген мысалдарын көрсетуге 
болады. Бауыр порфириясы кезінде барбитураттар, ноксирон, мепротан, амидопирин, 
антипирин, сульфаниламид және құрсуға қарсы препараттар, синтетикалық эстрогендер және т.б.
қабылдау ауыруды одан бетер қоздырады . Подагра пурин алмасуының бұзылуынан 
пайдаболатын тұқым қуалайтын ауру. Ауру 
этанол, диуретикалық дәрі-дәрмектерді, кейбір 
салицилаттарды қабылдағанда қозады. Егер подаграмен ауратын науқаста гипоксантин-
фосфорибозилтрансфераза тапшылығы байқалатын болса онда науқасты меркаптопуринмен , 
азатиопринмен емдеу тиімсіз болады.
Гипербулирубинемиямен бірге көрніс беретін тұқым қуалайтын синдромдар елеулі 
фармакогенетикалық зерттеуді талап етеді. Мысалы, 
Жильбер
пен Криглер-Найяр 
синдромдарында холецистография жүргізу үшін контрацептивтерді құрамына кіретін
эстрогендер қан плазмасында билирубин деңгейін жоғарылатады да клиникалық сарғаюға дейін 
әкеледі. Дубин-Джонсон синдромында жүктілікке қарсы қолданылатын құрамындағы
эстрогендері бар заттар гипербилирубинемияны арттырады клиникалық сарғаюға дейін әкеледі. 
Жетілмеген остеогенезде дитиилин және анестезиялық заттар (соның ішінде фторотан) дене 
тқызыуының көтерілуіне әкеледі. 
Бүгінгі күні дәрілік заттарға жауап реакцияларының патофизиологиялық және 
генетикалық механизмдері анықталған. Сонымен қатар, жаңа дәрі-дәрмектің неғұрлым 
мамандандырылған болуы, пациенттердің белгілі бір санында тиімді болмауы ықтимал, себебі 
фармакогенетикалық реакциялар қазіргі уақытта қолданылатын фармакологиялық агенттердің 
пайда болуына дейін дамыған адам популяцияларында кең генетикалық полиморфизм негізінде 
дамиды. 
Сонымен , фармакогенетика - бұл адам ағзасының дәрі-дәрмектерге фармакологиялық 
жауабы ретінде жеке гендердегі «өзгерістер» түріндегі генетикалық факторлардың рөлін 
зерттейтін ғылым. 
Науқастың генетикалық ерекшелігі әдетте дәрілік препараттардың фармакокинетикасына 
немесе фармакодинамикасына қатысатын белоктардың полиморфтық аймақтары болып 
табылады. Ген бөліктеріндегі өзгерістер ақуыздың синтезделмеуіне немесе ақуыздың
синтезделу белсенділігінің төмендеуі немесе жоғарлауынанан ақуыз құрылымының өзгермеуіне
алып келуі мүмкін. Гендер аймағындағы осындай өзгерістер әдетте «полиморфизм» немесе 
«аллельдік нұсқалар» деп аталады. 
Бірінші топқа биотрансформация ферменттерін кодтайтын гендер кіреді және ағзаға 
сіңірілуді, таралуын, шығарылуын қамтамасыз ететін тасмалдаушы гендер жатады, олар
«Фармакокинетикалық полиморфизмдер» деп аталады. Қазіргі уақытта дәрілік заттардың 
биотрансформациясының ферменттерінің синтезін және жұмыс істеуін бақылайтын гендердің, 
атап 
айтқанда 
цитохром 
P-450 
және 
биотрансформациялық 
ферменттердің 
(N-
ацетилтрансфераза) изоферменттерінің ролі белсенді зерттелуде. Соңғы жылдары гендердің 

полиморфизм деп аталатын дәрілік заттардың тасмалдаушыларының фармакокинетикасына
гендер полиморфизмін зерттеу басталды. 
Екінші топқа дәрілік заттардың «нысана-молекулаларын» кодтайтын гендер немесе
«нысана-молекулаларымен» байланыста болатын ақуыздар 
(рецепторлар, ферменттер, иондық 
каналдар) 
және патогенетикалық үдерістерге қатысатын геннің өнімдері 
( қанның ұю 
факторлары, аполипопротеиндер және т.б.)
«Фармакодинамикалық полиморфизмдер» деп 
аталады. 
Бүгінгі таңда дәрілік препаратты медициналық қолдану жөніндегі нұсқауды оқыған дәрігер 
қандай гендердің полиморфизмі фармакологиялық жауап тудыратындығын және дәрінің 
тиімділігімен қауіпсіздігін өз бетінше болжай алады. Фармакологиялық жауапқа әсер ететін 
гендердің нақты полиморфизмін анықтау фармакогенетикалық тест жүргізу арқылы іске 
асырылады. Фармакогенетикалық тест пациенттің ДНҚ бөліп алу арқылы полимеразды тізбекті 
реакцияны қолдану арқылы жүргізеді. Бұл жағдайда ДНҚ (яғни, генетикалық материал) көзі 
ретінде немесе науқастың қанынан немесе ұрттың эпителийінің қырындысын қолданылады. 
Фармакогенетикалық тестің нәтижелері бір немесе басқа гендік полиморфизмнен алынған 
пациенттің генотиптері болып табылады. Әдетте дәрігер-клинисист фармаколог 
фармакогенетикалық тестің нәтижелерін түсіндіреді: ол нақты науқас үшін препаратты және 
оның дозасын таңдау жөнінде ұсыныстар береді. Мұндай тестерді қолдану дәрілерге
фармакологиялық реакцияны алдын-ала болжауға және демек дәрілік емдеуді, дозалау режимін 
және кейбір жағдайларда пациенттерді емдеу тактикасын дербестендіруге мүмкіндік береді. 
Болашақта чип технологиялары енгізілгенде белгілі бір гендердің жеке полиморфизмін емес, 
фармакогеномиканың мәні болып табылатын фармакологиялық реакцияға әсер ететін адам 
геномының барлық (немесе дерлік) өзгерістерін анықтауға мүмкіндік туады. Науқастың 
генетикалық паспортын құрастыруға болады. Сондықтан фармакогенетика, ал болашақта
фармакогеномиканы әдебиетте жеке медицинаны дербестендірудің перспективті бағыттарының 
бірі болып саналады. Қазіргі уақытта клиникалық практикада қолданылатын барлық дәрі-
дәрмектердің шамамен 50% -ы генетикалық ақпарат ы бар, яғни белгілі бір гендердің 
полиморфизмдері асоциациясымен мен дәрілік препараттарға фармакологиялық жауап
арасындағы байланыстарға (күтпеген реакциялардың дамуы немесе тиімсіздігі немесе 
керісінше, жоғары тиімділікке) зерттеулер жүргізілді.