Тақырып: Сұлтанмахмұт Торайғырұлы (1893-1920) Сұрақтар: Саяси-әлеуметтік лирикасы
жүктеу/скачать 21,34 Kb.
|
20 ғасыр әдебиеті
| Тапсырмалар:
Саяси-әлеуметтік лирикасының өзіндік сипаттарына талдау жасаңыз. Жалпы, Сұлтанмахмұт - табиғатты әсем жырлаған ақынның бірі. Бірақ оның бұл саладағы жырлары жалаң көріністен тұрмайды, сол кездің қоғамдық жағдайларын аңғартатын, табиғат құбылысы орын алған ортаның әсерін бейнелейтін ойлы суреттерге бай келеді. «Жапырақтарда» ол көп көк жапырақ ішіндегі жалғыз сарғайған жапырақ арқылы өзінің көңіл күйін бейнелесе, «Кеш» арқылы түнгі табиғатты суреттеп, оны қараңғылықтан жол таба алмай қорқақтаған лирикалық кейіпкердің жеке сезімімен ұштастырады. «Көшуде» ел өміріндегі көктемгі өзгерістерді ауылдағы таптық жіктеушілікпен байланыстырады. Мұның бәрі де Сұлтанмахмұттың шығармашылық жолында дәуірдін әлеуметтік жағдайларын суреттеуді бірінші орынға қойғандығын көрсетеді. Ол нені, қалай жырласа да әңгімені заман мен оның адамына, оған әсер етіп жатқан жағдайларға бұрады. Осыны ақынның махаббат тақырыбына жазған жырлары жайлы да айтуға болар еді. Асылы Сұлтанмахмұт махаббаты - өмірден қағажуды көп көрген, алдағы өмірден үміті аз, торығыңқырап, ауру жеңген адамның махаббаты. Ол сүйеді, бірақ оның баянсыздығын түсінеді. Сүйгеніне аяушылықпен қарайды, өзіне өзі тоқтам береді. Сезімді ақылға жендіреді. Бәрі де колдың қысқасы - Бір түнді мойынға алмауым. Тағдырдың шебер ұстасы, Көрдім мен жоқ қып қарғауын, - деген жолдарда ақын еркін байлап тұрған тағдыр тұсауы елестейді. Сәл кейінірек жазылған «...ға», «М...ға», «Аққудай үлбіреген сұңғақ мойын», «Ақ сәуле» сияқты лирикалық өлеңдерде де ақын жас адамның ынтықтық сезімін қыз көркі, қыз намысы жайлы байсалды ойға жеңдіреді. Сұлтанмахмұт өлендері ішінде әр жағдайдағы акынның көңіл күйін білдіретін, қайғысы мен мұңын, күйінішін бейнелейтін сыршыл лирика да мол ұшырайды. Олардың тууы жоғарыда айтылған ақынның жеке басының тұрмыс күйімен, ойға алған ісінін орындалмай қалған кезіндегі жан дағдарысымен байланысты. «Ләнет бұлты шатырлап», «Алты аяқ», «Күңгірт түспен ойға батып», «Ей, махаббат, ей, достық», «Дүниедегі қызықтың», «Әкелші», т.б. өлеңдерден ақыннң налу, торығу, күңірену сәттерін тану қиын емес. Бірақ ол мұны жүйелі түрде сезінген үмітсіздікке ұластырмайды, олар жеке бір сәттердегі көңіл күйінін әсері болып қалады. Тұгастай ақын жырлары оптимизмге толы. Өз замандастарымен салыстырғанда, Сұлтанмахмұг - сол тұстағы қазақ аулындағы таптық жіктеушілікті, кедейлік пен байлықтың арақатынасын ерте аңғарған ақын. Жоғарыда аталған өмір шындығы мен әлеуметтік мәселелерге арналған өлеңдерінен оны анық көре аламыз. «Қымыз», «Көшу» өлендерінін өзінде-ақ ел ішіндегі әлеуметтік теңсіздікті жіті анғарған. Акынның қымыз ішкен топ ішінен «Қажы, сопы, қожа, молданы», «Мырзаеке, ие солай» деп бас шұлғып отырған ел басшыларын бөле қарауы жайдан жай емес. Ол сол топқа кіре алмай жүрген кедейлерге аяныш білдіреді. Екінші өлеңде де көшу салтанатынан тыс, байлармен жалғасып көшке жаяу ерген кедейлерді таниды. Байлықтың негізін кедейдің еңбегі құрайтынын ақын «Бір адамға» өлеңінде тіпті ашық айтады. жүктеу/скачать 21,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|