«ТаһирЗухра» дастаны және көркемдік дәстүр жалғастығы
жүктеу/скачать 293,36 Kb. Pdf көрінісі
|
1300-1-2620-1-10-20200624
- Бұл бет үшін навигация:
- Ключевые слова
- Бисенбаев П.
| Key words: option, the motive, the tradition, the epic plot, genre, heri-
tage, Dastan, folklore, image. Бисенбаев П. Дастан «Тахир и Зухра» и продолжение художественных традиций Один из известных памятников литературного наследия – «Тазир и Зухра» распространялся изустно, впоследствии был переложен на бумагу. Но и до нашего времени этот памятник тюркской среднеазиатской традиции все еще не стал объектом глубокого исследования. Автор статьи ставит своей целью, сопоставив известные части этого памятника с сюжетами, бытующими у узбекского, туркменского, татарского народов, раскрыть романическую природу эпического жанра, выявить его художественные особенности и различия. Здесь нужно говорить о созвучии мотивов, встречающихся в художественной системе казахской лиро-эпической поэмы «Козы Корпеш и Баян-сулу» и об арабо-персидском литературном влиянии дастана «Лейли и Менджнун». Вместе с тем, автор не оставляет без внимания литературное влияние и культурные взаимосвязи самого памятника. Ключевые слова: вариант, мотив, традиция, эпос, сюжет, жанр, наследие, дастан, фольклор,образ. ISSN 1563-0242 KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (38). 2015 159 ӘОЖ 398:801.6 Бисенбаев П. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан Республикасы, Алматы қ. Е-mail: fazyl_bisenbaev@mail.ru «Таhир-Зухра» дастанында халық әдебиеті мен жаз- ба ескерткіштердің белгі-нышандары қатар көрініс таба- ды. Бұл шығарма Орта Азия өңіріндегі түркі халықтарының қай-қайсысына да жақсы таныс. В.В.Радлов «Таhир-Зухра» дастанының Қырым татарлары мен Сібір татарларына кең тараған нұсқаларын хатқа түсірген. Аталмыш туындының Таяу Шығысқа орныққан түркі жұртына мәлім қолжазба үлгілері де мол көрінеді. Өзбек халқының фольклорында «Таhир- Зухраның» дастандық, ертегілік нұсқалары қатар ұшырасады. Жыр сюжетіне негізделген музыкалық драма Өзбек театрла- рында сахналанған болса, түрікмен ағайындар осы оқиғаны өзек еткен көркем фильм түсіріпті. Өзбек ғалымдары «Таhир- Зухраның» XVI ғасырда көшірілген нұсқасы бар екенін айта- ды. Ол шығарманы алғашқылардың бірі болып Сағди деген ақын жырлапты. Сонымен көнеден келе жатқан бұл дастанның барлық түркі жұртында кездесуі заңды құбылыс болып көрінеді. Ғашықтық дастандардың оқиғасы көбіне перзентке зарығу мотивінен басталады. «Таhир-Зухра» дастанында да осылай. В. Жирмунский осы мәселе турасында былай деп жазады: «Шығыс халықтары эпосы мен ертегілерінде мынадай сюжеттік формула кең өріс алған... Кейіпкер баласы жоқ кәрі кісілерден туады. Бұл формула әртүрлі варианттарда: өзбектің «Алпа- мыш» поэмасында, «Едігенің» кейбір нұсқаларында, қазақтың «Қобыланды», «Шора батыр», «Ер Сайын» атты батырлық жырларында, қырғыздың «Манасында», «Таhир мен Зухра» эпикалық новелласында және басқа да көптеген жырларында кездеседі» [1,13]. Осы мотив түркі тілдес халықтардың эпикалық жырла- рында да кең тараған. Мәселен, Сібірдегі алтайлықтар, шорос және хакас, тағы да басқа халықтардың батырлық ертегілерінде әдеттегіше батыр жетпіске келген, кейде жүзге келген баласы жоқ шал мен кемпірдің ұлы болып шығады. Орта Азия фольклорында кейіпкердің ғайыптан туу мотивінің ертегілік-мифтік құрамы алтай, моңғол фолькло- рына қарағанда әлдеқайда төмен. Мұнда бұл мотив көбінесе мұсылмандық діни наным-сенімдерге сәйкес құрылады. «Болашақ кейіпкердің ата-анасы мұсылман әлемінде ерекше құрметті, таңғажайып іс жасаушы «қасиетті» Әлишаhмарданның жүктеу/скачать 293,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|