жабыстырып ал екіншісін ақ күйінде

жабыстырып ал екіншісін ақ күйінде

қалдырып. Содан кейін қызыл меңі бар

қағазға 20-30 секунд кө алмай қарап

отырып, көзімізді сәл ақ қағазға

ауыстырсақ, оның бетінен көгілдір

түсті көруге болады. )

Түйсіктің түрлері

• Көру түйсігі
• Есту түйсігі
• Иіс түйсігі
• Дәм түйсігі
• Тері түйсігі
• Қозғалыс түйсігі

Көру түйсігі

Көру түйсіктері біздің

көзімізге электромагнит

толқындарының әсер

етуінің нәтижиесінде

пайда болады. Көру

мүшесі-көз. Көру түйсігі

арқылы заттың

жарықтылық деңгейін,

түсін т.б қасиеттерін

көре аламыз.

Есту түйсігі

Есту мүшесін

тітіркендіретін ауа

бөлшектерінің

тербелістері- дыбыс

толқындары. Есту

мүшесі-құлақ. Түйсікті

туғызатын дыбыстар.

Иіс түйсігі

Мұрын кеңістігінде

кілегей қабықтың

клеткаларына түрлі

химиялық заттардың

әсер етуінен иіс

түйсіктері пайда

болады. Иіс сезу

мүшесі-мұрын

Дәм түйсігі

Дәмді айырытын мүше

тіліміздегі дәм

бүршіктері. Оны

тітіркендіретін белгілі

дәмі бар, суға ерігіш

түрлі химиялық заттар.

Дәмді тәтті,ащы,

түзшы,қышқыл деп 4

топка бөледі.

Тері түйсігі

Тері түйсігінің

рецепторлары

денедеші терінің өн

бойында орналасқан.

Тері түйсігі бөлініді

• Тактиль
• Температура
• Ауырғады білетін

Қозғалыс түйсігі

Қозңалыс түйсіктері

дененің жеке

мүшелерінің бір

күйдегі қалпын,

Қозғалысын

білдіреді.Оның

рецепторлары болып-

ет,тарамыс,сіңірлерд

жүйкелерінің ұштары.

Қабылдау турылы негізгі түсінік

Қабылдау-заттар мен құбылыстарды

мида тұтастай бейнелеу болып

табылады.Сөйтіп қабылдау-

түйсіктегідей бір анализаторлардың

ғана емес, бірнеше анализаторлардың

бірлесіп қызмет істеу нәтижиесі.

Қабылдау- ми қабығының күрделі

анализдік және синтездік қызметінің

нәтижесі.

Қабылдаудың негізгі қасиеттері

• Тұтастылығы
• Мағыналығы
• Таңдамалылығы
• Тұрақтылығы
• Иллюзия
• Апперцепция

Тұтастылығы

Қабылдаудың объектісі

кейбір жеке қасиеттерден,

жеке бөліктерден

тұрғанымен, біз оларды

бүтіндей,тұтастай

қабылдаймыз.кейбір

объектілердін жеке

бөліктері,шет жағасы ғана

қабылданса да біз

Бұлардың тұтас

формасын қабылдаймыз.

Мағыналығы

Бұл ерекшелікте қабылдаудың түйсіктерден негізгі айырмашылығы жақсы көрінеді. Ол объектілердін мазмұнын жақсылап түсінбейінше, белгілі тұжырымдар мен сөз арқылы айтылмайынша, ол толық қабылданбайды.

Таңдамалылығы

Толып жатырған

объектілердін ішінен

біреуін іріктеуіміз

қабылдаудың

таңдамалығы

делінеді.

Тұрақтылығы

Қабылдау

тұрақтылығы деп

сыртқы орта

жағдайының

өзгеруіне қарамастан,

кейбір қасиеттерінің

бір қалыпты болып

қала беруін атаймыз.

Иллюзия

Әрқашан да

қабылданатын затқа ,

не құбылысқық

абылдау сәйкес келе

бермейді. Түрлі

себептермен

шындықты бұрмалап

теріс қабылдайтын

кездерде болады.

Апперцепция

Қабылдау адамның

жалпы психикалық

тұрмысы мен өткен

тәжірибесінің

мазмұнына

байланыстылығын

апперцепция дейді.

Зейін туралы ұғым

• Зейін деп өзекті, тұлғалық маңызды белгілерді таңдау, бөліп алуды айтамыз. Психикалық деңгейлердің барлығын ұйымдастыруға қатысқандықтан ес сияқты зейін “өтпелі”деп аталынып басты психикалық процестерге жатады.

Зейіннің түрлері

күш жігер жұмсап, керекті объектіге назар аударуын айтамыз.

Ырықты зейін тек адамға ғана тән. Зейінді ырықты түрде

ұстауға, жұмыс орнының жағдайы, жеке адамның

психологиялық күйі әсер етеді.

Үйреншікті зейін деп – басында ырықты болып,

кейін әркімге табиғи сіңісіп кеткен іс-әрекетке

зейіннің аударылуы.

Ырықсыз зейін деп – адам мақсат қоймай-ақ

әсер еткен құбылыстарға назар

аударуын айтамыз. Ырықсыз зейіннің

пайда болуына объективті және субъективті

факторлар әсер етеді.

Зейіннің қасиеттері психологиялық феномен ретінде:

Тұрақтылық – бір объектіге немесе бір мәселеге зейін аударылуының ұзақтығы. Тұрақтылық шеткі факторлармен анықталады, 2-3 секундтан ары бармайды, себебі одан кейін зейіннің ауысуы байқалады. Орталық зейіннің тұрақтылық кезеңі бірнеше минуттарды қамтиды. С.Л.Рубинштейннің пікірінше, орталық зейіннің ұзақтығы, сол объектте жаңа мазмұнды аша алу мүмкіндігіне тәуелді;

зейіннің концентрациясы – зейін аймағын шектеу кезіндегі белгінің жоғарғы белсенділігі. А.А.Ухтомскийдің доминанттар принципіне сәйкес, зейін концентрациясы бас ми қыртысындағы доминантты аймақтың қозуынан кейінгі бір мезгілде тежелген қалған бөлігінде құбылысы;

• зейіннің концентрациясы – зейін аймағын шектеу кезіндегі белгінің жоғарғы белсенділігі. А.А.Ухтомскийдің доминанттар принципіне сәйкес, зейін концентрациясы бас ми қыртысындағы доминантты аймақтың қозуынан кейінгі бір мезгілде тежелген қалған бөлігінде құбылысы;
• зейіннің бөлінуі – адам орталық зейінде әр түрлі объектілерді бір уақытта ұстап тұру қабілеттілігі;

зейіннің ауысуы - ол бір әрекет түрімен келесіге өтудегі жылдамдығы (аңғалақтық – ауысудың төмендігі);

• зейіннің ауысуы - ол бір әрекет түрімен келесіге өтудегі жылдамдығы (аңғалақтық – ауысудың төмендігі);
• зейіннің заттылығы - қойылған мәселеге, белгілердің өзектілігі және тағы басқаларына сәйкес арнайы белгілер кешенін бөліп алу қабілеттілігімен байланысты;
• зейіннің көлемі – бір мезгілде қабылданатын объектілер саны.

• Ассоциативтік теория. Дүние заттары мен құбылыстарының есте

орнығуы мен қайта жаңғыруы бірінен бірі бөлектенген күйде емес,

өзара байланысты “топталған не тізбектелген” қалыпта жүреді.Осы

физиологиялық негізі – уақытша жүйке байланыстары түзіледі.

• Нейрондық теория. Есте қалдыру мидың электрлік белсенділігімен ,

яғни мидағы химиялық не құрылымдық белсенділік қандай да бір

жолмен ағзадағы электр қуатын арттырады. Бұл үшін қолайлы ес

іздерін іске қосатын жүйке тізбегі болуы шарт.

Ес – бұл мидың маңызды процестерінің бірі. Ес бізге әр кезде, яғни оқуда да, жұмыста да, күнделікті өмірде де қажет. Өкінішке орай, ес уақыт өте нашарлайды. Бұған себеп адамның жасының ұлғаюы, стресстік жағдайлар және т.б. Сіздерге есті жақсартудың бірнеше жолын ұсынамыз:

• Естің қалыпты жұмыс істеуі үшін организмге А, С, Е, К және В тобы дәрумендерінің саны жеткілікті болуы

сиырдың бауыры, картоп, нан, сүт, банан, йогурт, құмық,

алма, балық, жаңа көкөністер мен жемістер, грек жаңғағы

болуы қажет;

• Есте сақтауды дамытуға өлең шумақтарын, телефон
• нөмірлерді жаттау да өте пайдалы;

Егер адамда ес болмаса, дүниедегі барлық заттар мен болмыстар бізге әрқашанда жаңа, өткен тәжірибемізде болмаған, оларды еш уақытта көрмеген, естімеген, қабылдамаған,

Есте сақтау түрелрінің 3 негізгі түрі

Қорытынды

• Ақыл парасат, сана – сезім иесі ретінде адамның ең басты қасиеттерінің бірі — өзін қоршаған ортаны танып – білуге деген ерекше ұмтылыс. Адам айналасындағы әлеуметтік дүниені, табиғи әлемді танып білу барысында олардың ішкі құпиясына үнілнді, қасиеттерін анықтайды, даму заңдылықтарын біледі, өзінің орнын, басқа адамдармен қарым – қатынасын белгілейді.
• Басқаша айтқанда, таным барысында адам өзін қоршаған ортаны игереді, ол туралы білім кеңейіп, тереңдей түседі; адамның заттар мен құбылыстар туралы жалпы мәлімет ңшкі мәнге қарай ұмтылып, жүйелі, шынайы білімге айналады. Ендеше, танымды адамның жаңа әрі тың білімді игеріп, рухани баюы деп есептеуге болады.
• Біз бұрын қабылдаған заттар мен құбылыстардың образына сүйене отырып,еш уақытта көрмеген нәрселерді де санамызда бейнелей аламыз.Бұл қиял процесінің жемісі болып табылады.