Тарих 125 сұрақ Эф-22-5к1


Ноғай ордасының құрылуы, аумағы және этникалық құрамы



Pdf көрінісі
бет28/103
Дата02.06.2023
өлшемі1,52 Mb.
#97946
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   103
Байланысты:
Тарих 125 с ра Эф-22-5к1

33.Ноғай ордасының құрылуы, аумағы және этникалық құрамы. 
Ноғай ордасы (Маңғыт ұлысы) – Алтын Орда ыдырап, Ақ Орда әлсірегеннен кейін Батыс 
Қазақстан жеріне іргелес аймақта пайда болған мемлекеттік бірлестік.Территориясы
Негізгі аумағы Еділ мен Жайық аралығы болғанымен, шығыста Жайықтың сол жағасына, 
солтүстік-шығыста Батыс Сібір ойпатына дейін, солтүстік-батыста Қазанға дейін, оңтүстік-
батыста Арал, Каспий теңізіне дейін, кейде Маңғыстау мен Хорезмге дейінгі алқапты 
қамтыды. Ноғай ордасы алғашында осы бірлестіктің негізін қалаған маңғыттардың атымен 
“Маңғыт Ордасы” аталған.
Саяси тарихы
Ноғай ордасының құрылу алғышарттары
“Ноғай” атауы бұдан кейініректе, алғаш орыс жылнамаларында (1479), кейін шығыс 
деректерінде (1500) пайда болған. Бұл атаудың шығу тегі туралы көптеген зерттеушілер 13 
ғ. 2-жартысында Алтын Орда әскерінің қолбасшысы Ноғай иелігіне қараған ұлыс халқы 
“ноғай”, “ноғайлы” аталғандықтан деп санайды. Тарихи жазба деректерге қарағанда Ноғай 
ордасының негізін Едіге қалаған. Ол 15 жыл (1396 – 1411) Алтын Ордадағы билікті түгелдей 


өз қолына ұстаған тұста иелігіндегі ноғай ұлысы даралана бастады. Қастилия елшісі Р.Г. 
Клавихоның жазбасында Едіге ордасы 200 мыңнан астам жасақ ұстағаны айтылады. Ол 
Алтын Орданы өзі қойған хандар арқылы басқарып, “бектер бегі” немесе “ұлы әмір” 
атағына ие болған. Ибн Арабшахтың айтуынша, оның жиырма баласының әрқайсысы жеке 
иеліктерде билік жүргізіп, әскер ұстаған. Ноғай ордасының даралануы 13 ғ. 2-жартысында 
басталып, Нұр әд-Диннің (1426 – 40) тұсында аяқталды. Орт. – Жайық өзенінің төменгі 
саласы, Сарайшық қ. болды. Алтын Орда ыдырағаннан кейін пайда болған өзге де ордалар 
сияқты Ноғай ордасында этникалық құрылымнан гөрі, саяси құрылым басым еді. Бас 
билікті “бектер бегі” әмір атқарды. Негізгі бұқарасы “ұлыс адамдары” (ноян, мырза, кінәз, 
т.б.), “қара халық” деп аталды. Хан тағы тек Шыңғыс хан әулетінің ғана үлесі болса да, 
Ноғай ордасының саяси үстемдігі, экономикалық тіршілігі маңғыт әмірлерінің, яғни Едіге 
ұрпағының қолында болып, билік атадан балаға көшіп отырды.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   103




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет