Қырғыз (Қазақ) Кеңестік Социалистік Автономиялық Республикасының құрылуы

сондықтан 1917 жылғы Қазан қарулы көтерілісі мен Азамат соғысының арасында айқын 
шек болмады. Ел 1917 жылғы 25 казаннан бастап Азамат соғысы жағдайында өмір сүрді 
немесе бұл дата елді таптық белгісі бойынша бір-біріне жау екі лагерьге бөліп тастады, 
арадағы күрес бітіспес қанды қырғынға ұласты.
Қазақстанда Азамат соғысы ошақтарының бірі Орынбор губерниясы мен Торғай 
облысының әкімшілік орталығы Орынборда — казак атаманы Дутовтың 1917 жылы 
қарашаның аяғында Кеңес өкіметін құлатып, Кеңестердің II Бүкілресейлік съезінің делегаты 
С. Цвиллинг бастаған революциялық комитетті тұтқындауымен пайда болды. Жоғарыда 
айтылғандай, 1917 жылы 5—13 желтоқсанда Орынборда «Алаш» партиясының II Бүкілқазақ 
съезі болып өтті. Съезде Уақытша халықтық кеңес — «Алашорда» (Алаш автономиясы 
үкіметі) құрылды. Азамат соғысы басталысымен Алашорда бастаған және Кеңестер мен 
большевиктерді қолдаған екі жақ бір-біріне қарсы тұрды.Әскери коммунизм» саясаты 
РКФСР-дағы нысанда, дәл сондай ауқымда жүргізілмегенмен, оның жекелеген элементтері 
Қазақстанда да іске асырылды. Қазақстанның революция орталығынан алыс жатқандығы, 
өлкенің едәуір аумағында жүріп жатқан әскери қимылдардан шаруашылықтың құлдырауы, 
жекелеген уездер мен облыстардағы шаруашылық-экономикалық дамудың өзіне тән 
ерекшелігі және басқа факторлар өлкеде азық-түлік салғыртын енгізуге мүмкіндік бермеді. 
Бұл саясатты толықтай жүзеге асыру негізгі астықты өңірлерді «ақтардан» азат еткеннен 
кейін, яғни 1920 жылдың басында ғана мүмкін болды.[2].
Бұл екі арада Азамат соғысы елде кеңінен қанат жая түсті. Қазақстанмен шектесетін 
аумақтарда бірқатар аймақтық кеңеске қарсы үкіметтер пайда болды.
Антанта елдері қолдаған чехословак корпусының көмегімен Самарада әсер-
ақгвардияшылар үкіметі - Құрылтай жиналысы комитеті (Комуч), Омбыда адмирал Колчак 
баскарған Уақытша Сібір үкіметі құрылды. 1918 жылы 18 қаңтарда Орынбордан куылған 
атаман Дутов Кенестерге қарсы қайта шабуылға шықты, 1918 жылы 3 шілдеде Орынборды 
басып алып, Кеңестік Түркістанды Орталық Ресейден бөліп тастады.
Қазақстанның көптетен өңірлерінде Азамат соғысының етек жайып, Кеңес өкіметін құлату 
жағдайларында Алашорда (Алаш автономиясының үкіметі) Кеңестерге қарсы бірігіп күресу 
үшін Орынборда атаман Дутовпен одақ құрды. Омбыдағы Уақытша Сібір үкіметімен және 
Самарадағы Құрылтай жиналысы комитетімен (Комуч) тығыз байланыс орнатты, 
Кеңестерге қарсы бірлесе күрес жүргізу мақсатымен Орал, Сібір және Жетісу 
қазақтарымен байланысын нығайта түсті.1920 жылдың маусымында КСРО басшылығымен 
қырғыз-қайсақтардың (ол кезде қазақтарды қырғыз не қырғыз-қайсақ деп, ал 
қырғыздарды қырғыз не қара-қырғыз (кара-киргиз) деп атаған) мекен еткен жерлері Орал, 
Торғай, Семей облыстары, Закаспийский облысының Адай уезі, Бөкей Ордасы және 
Орынбор облыстары аумағынан қазақтардың ұлттық автономиялық республика құру 
шешімі қабылданды. Республика астанасы - Орынбор қаласы деп жарияланды.
ВЦИК-тің 1921 жылғы 17 қаңтардағы Жарлығымен Омбы губерниясынан республика 
құрамына қазақ халқы ертеден шоғырланған Ақмола, Атбасар, Көкшетау және Қызылжар 
(Петропавл) уездері Ақмола облысы болып енді.
Сондай-ақ, 1921 жылдың 1 қазанында қазақтар шоғырланған Омбы облысының 15 ауданы 
да республика құрамына өтті.
ВЦИК-тің 1924 жылғы 21 қазанындағы Жарлығымен бұрын Орынбор облысынан Башқұрт 
АКСР-ның құрамына өтіп кеткенТоқ-Сұран және Иманғұл аудандары Қазақ АКСР-ы 
құрамына қайтарылды.
1924 жылы Түркістан КСР-ның таратылуына орай, қазақтар шоғырланған Жетісу, 
Сырдария, Самарқанд облыстары Қазақ АКСР-ы құрамына кірді. Жетісу облысы 
аумағынан Қара-қырғыз автономиялы облысы құрылды.
1925 жылы республиканың батысында, Арал теңізінің оңтүстігінде Қарақалпақ 
автономиялы облысы Қазақ АКСР-ы ішінен құрылды.

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: