«Тарих философиясы». Уақыт туралы көзқарастың тарихпен байланысы. Уақытты ан

«Тарих  философиясы».  Уақыт туралы 

көзқарастың тарихпен байланысы.  Уақытты  ан-

тикалық түсінік ж не тарихтың циклдік ерек-

шелігі. Прогресс ж не регресс ұғымдарының м ні. 

Христиандық ж не  ислам  философиясы тарих 

туралы.  Ағартушылық  философиясындағы та-

рихқа көзқарас.  Г.Гегельдің  тарих философи-

ясы.  К.Маркс,  В. Дильтей, Г.Риккерт,  К.Ясперс, 

О.Шпенглер, А.Тойнби, К.Поппер  тарих  туралы. 

Тарихтың  бағыттылығы ж не м ні. Адамзат та-

рихы: өткені, қазіргісі, болашағы. Адамзат та-

рихының  бірлігі ж не көптүрлілігі, эволюциялық 

ж не революциялық процестердің мағынасы. Фор-

мация ж не өркениет. Батыс ж не шығыс тари-

хы, өркениеттер  қақтығысы.  Қазіргі заманғы 

өркениет, оның  ерекшелігі ж не  қайшылықта-

ры, адамзат  дамуындағы  тенденциялар.Асан 

қайғы философиясындағы  «Жерұйық» м селесі. 

Қазақстан т уелсіздігінің  философиясы. 

Қазіргі заманғы  қазақ қоғамындағы  модерниза-

циялық үрдістердің ерекшелігі ж не м ні. Жаңа 

м дени ортаға бейімделу ж не озық  лемдік м де-

ниет  үлгілерін ұлттық  м дениетті  дамытуда 

пайдалану заңдылықтары. Тарих философиясына 

позитивизм де өз  пікірін айтты.  Позитивизм 

адамдардың табиғи қажеттіліктеріне, табиғи 

алғы шарттарға көп  назар  аударды.  Иде-

алистік концепцияларда да, натуралистік  фи-

лософияда да реалды  тарихи  шығармашылық 

лде бір  сыртқы, тарихи емес  күштерден бас-

тау  алады. Тарихқа материалистік  көзқарас 

барлық трансцентентальды, жаратылыстан тыс, 

тарихи еместің  б рін  ысырып тастайды. 

Маркстің  пікірінше адамдар  тарихты  өздері 

жасайды, олар өздерінің  бүкіл  лемдік тарихи 

драмасының актері де, авторы да  өздері  болып 

табылады. Маркс, - алдыңғы ұрпақтың іс- рекет-

терінің н тижелері  объективтілендіріліп,  ке-

лесі ұрпақтың  алдында  алғышарт  болып 

негізделіп  жатады, - деді. Маркске дейінгі та-

рих философиясында басты  болып  келген онто-

логиялық проблематика  ХIХ ғасырда  басқа 

қоғамдық  ғылымдарға ауысады, соның  ішінде  со-

циологияға. ХIХ  ғасырдың аяғы  XX ғасырдың 

басы  кезеңінде орын алған позитивистік  эволю-

ционизмнің кризисі тарихи  айналым теорияла-

рының жаңа варианттарының пайда болуына ж не 

кең  таралуына мүмкіндіктер  туғызды (Шпенг-

лер, Тойнби,  Сорокин). Тарихтың м нінің  мета-

физикалық  проблемасы  христиандық тарих 

философиясының  басты м селесі  болып  табылды 

(Бердяев, Маритен,  Демиф,  Бультман, Нибур). 

ХIХ ғасырдың  соңында пайда болған сыни  тари-

хи философия тарихи  таным  процесі мен 

н тижесін  талдаудың гносеологиялық  ж не ме-

тодологиялық проблематикасын  алға қойды. 

Тарихи танымның гносеологиялық сыны м селесін 

алғаш Дильтей қарастырды. Бұл ілім ақыл-ойды 

жаппай сынға алудан да тайынбады. Тарихи та-

нымды гносеологиялық  сынау  тарихи  субъект 

теориясын қамтымай қоймайды.  Кроче деген ой-

шыл тарих ой  ретінде де, тарих  рекет 

ретінде де  бір-бірімен  тығыз байланысты  деп 

түйді.  Неокантшылдықтың баден  мектебінің ин-

дивидуалшыл  дісі құндылық философиясымен бай-

ланысты  27  болды. Осындай ерекшелік Экзистен-

циализмге де  т н болды. Бұл ілімдер де  тарих 

философиясы  адам философиясының  бір ас-

пектісі ретінде  орын  алады.