Техника философиясын ең алдымен екі қарама ‑ қарсы бағытқа бөлінеді: техницизм және антитехницизм
жүктеу/скачать 18,61 Kb.
|
эссе техницизм и антитехницизм Жақсығалиев Бекзат
|
Техника философиясын ең алдымен екі қарама ‑ қарсы бағытқа бөлінеді: техницизм және антитехницизм. Техницизм қоғам өміріндегі техника рөлін тек қалыпты құбылыс ретінде, адамзаттың игілігі ретінде ғана қарастырады. Антитехницизм ‑ өсіп келе жатқан жаңа технологиялардың қауып -қатері алдындағы үрей мен қорқыныш, сенімсіздік. Техника философиясы негізінен екі басты дәстүр ықпалында: неопозитивизммен әсері және байланысы бар сциентистік методологизм және мәдениеттанымдық антропологизм. Техниканы философиялық зерттеулер осы екі дәстүрдің біріне бағдар ұстануына байланысты ‑ логикалық не методологиялық мәселелермен айналысады, не техниканың гуманистік құндылық қырларын зерттейді. 80 - жылдары техницизм идеологиясы қайтадан күшейе түсті. Бұл бағыттың негізгі тұжырымдары О.Тоффлердің атақты «Үшінші толқын» еңбегінде жарияланады. О.Тоффлер қоғам дамуын толқын қозғалысы ретінде қарастырады. Ал «Футуршок» еңбегінде қазіргі адам қоғам мен техниканың шұғыл өзгерістеріне дайын еместігін айта келе, болашақтың адамға ауыр тиетінін ескертеді. ХХ ғасырдағы индустриалдық қоғамның ең күшті сыншыларының бірі Л.Мэмфорд болды. Бастапқыда ол болашақты өркениет технологиясына негізделген гуманистік прогресс ретінде елестетті. Кейінірек өзінің позициясын түбірімен қайта қарап, ақпарат саласын өз қолына шоғырландырған және күшті репрессивті бюрократиямен басқаратын әскери‑өнеркәсіптік истеблишмент тарапынан келетін қауіп ‑ қатер туралы ескертеді Қоғамды ақпараттандыру үдерісі техникалық және технологиялық үдерістерді өз бойына біріктіре, жинақтай және тек технологиялық мәселе болудан қалады. Болашақта адамзат өркениетінің дамуы ғарыштық дәуір не компьютерлік немесе ақпараттық болсын, осының барлығы адамның игілігі үшін жасалып жатқандығын ескеруіміз керек. Бұл мағынада техника философиясы ең алдымен адам философиясы деген американ философы Х.Сколимовскидің пікірімен келісуге болады. ТЕХНИЦИЗМ ЖӘНЕ АНТИТЕХНИЦИЗМ -техниканың адам өміріндегі рөлін, оның даму перспективаларын және т.б. бағалаудағы бір іргетасқа негізделген екі қарама - қайшы көзқарас-технологиялық детерминизм (қараңыз), оның техникалық автономия туралы идеялары. рационалдылық, оның" трансценденттік " мәні, өзін-өзі дамыту қабілеті және технологияның өнімділікке әсер етуінің анықтаушы сипаты. Техницизм-өрнек сыни емес. адамзат үшін технологияны дамытудың сөзсіз пайдасына деген сенім. Оның өкілдері әрбір жаңа буын Техникалық деп санайды. құрылғылар технологияның әлеуметтік әсер ету аясын кеңейтеді. өмір, демек, тауарлардың жалпы сомасын арттырады. Жеке ақыл-ойдың шектеулі болуына байланысты біз техниканың даму жолдарын болжай алмаймыз, бірақ бұл оның дамуы адамның образын жалпыға бірдей үйлесімді етеді деген сенімге шабыттандырады. бақыт. Адамның міндеті-жоғары ақыл-ойдың өзін-өзі жүзеге асыруына кедергі жасамау (немесе ғылыми. білім), техникалық негізде. жаңартулар. Техникалық-индустриялық дамудың белгілі бір кезеңінде оның "laisser faire" (кәсіпкерлік еркіндігі) ұраны "laisser innover" (инновациялар еркіндігі) ұранымен ауыстырылады. Бұл индустриализм дәуірінің бір жарым ғасырдан астам уақыт бойы үстемдік еткен техникалық Утопиясы, ХХ ғасырдың екінші жартысында аспанға, техниканың адамдарға тигізетін зиянын байқамау мүмкін болмаған кезде, тағы бір ережемен толықтырылды: техникадан туындаған әлеуметтік зұлымдық оны тарихи жетілмегендігімен түсіндіре бастады.оның нақты формаларының әлсіздіктері. Жаңа техницизм шабуыл үйлесімді деп санайды. техниканың дамуы адамзатқа кепілдік береді, бірақ бұл уақытты қажет етеді, өйткені техника осындай технологиялық технологиялармен байланысты белгілі бір кезеңдер арқылы дамиды. жаңашылдықтар әлеуметтік төңкерісті тереңдетуде. сфера. Әр түрлі. техникалық әлеуметтанушылар тарихшыны байланыстырады. техниканың белгілі бір аспектілері бар адамзат өркениетінің периодизациясы, мысалы, құралдарды ауыстыру (Дж. Ленский), байланыс құралдары (г. м. Маклуэн) немесе энергия көздері. Сонымен, дамудың дамуы бу, электр, атомдық бұлшықет энергиясының дәйекті өзгеруімен байланысты. 80-ші жылдарға қарай атом энергетикасының дамуына (Р. Фридмен) үміт ақталмағаны белгілі болды. Бүгінгі таңда атом энергетикасы технологияның табиғатқа және өнімділікке өте теріс әсерімен, ал техникалық оптимизм бірқатар басқа техниктермен белгіленген супериндустриализмнің өткен дәуірімен байланысты. ақпараттық-коммуникативтік. Дегенмен, 80-ші жылдардағы техницизм бұрынғы формаларынан әлі де ерекшеленеді (қараңыз) Неотехнократизм). Техникизмнің тікелей жалғасы - технократия идеологиясы (қараңыз). Антитехнизм-жаңа технологиялардың айқын және болжанбайтын қауіптерінен технофобияның, сенімсіздіктің, қорқыныш пен қорқыныштың көрінісі, пайда болуы және таралуы қарастырылады (технологияға сәйкес. детерминизммен) өсіп келе жатқан сияқты. Антитехниктердің айтуы бойынша, машинизацияланған, техникаланған әлемде (еңбек, кейінірек тұрмыстық, бос уақыт қызметінде) адамды қоршаған құрылғылардың ұтымдылығы басқарады: технологиялық. олардың жұмысының логикасы адамның мінез-құлқын анықтайды. Объективті заңның күшімен табиғатты механикаландыру адамды механикаландыруға айналады. Антитехниканың ең көп таралған нұсқасы сипатталады " батырлық. пессимизм " (ф. Ницше термині) техника мен зұлымдықтың шабуылы техниктер мен технократтардың билігі сияқты сөзсіз деген түсінігімен. Адамзатқа бір ғана нәрсе қалады - өз тағдырын стоикалық түрде бастан өткеріп, мойынсұну. Анти-механизацияның басқа нұсқасы-техникаға түбегейлі дұшпандық позициясы, к-Ройдың мәні қайтпас "билікке деген ерік-жігерде", рационалды білімнің бастапқы агрессивтілігінде көрінеді, к-ру адам жеңе алмайды (қараңыз) Франкфурт мектебі, Маркузе г., Адорно Т.). Осы жерден утопиялық. қолма-қол ақшаға қарсы бүлік идеясымен бірге "репрессивті емес" техниканы құру жобалары. 60-жылдардың аяғында. бұл көзқарастар контрмәдениет идеологиясында жүйеленді (Т. Роззак), сәйкес к-рой барлық заманауи саяси. күштер - "сол"," оң"," орталық " -технократияның бірдей құндылықтарына негізделген билік үшін күреседі. Технократияны билікке деген зұлым ерік-жігердің жердегі көрінісі ретінде контрмәдениет идеологтары кеш капитализмнің пайда болуы ретінде емес (неомаркистер осылай ойлайды), бірақ өркениеттің тағдыры ретінде қарастырады: капитализм технократияны тудырған жоқ, бірақ технократия (және одан да ертерек нау-кократия) индустриализмді, демек, капитализмді тудырды. Қазіргі өркениеттің барлық адамгершілігін жеңу үшін техник-технократиялық идеологияға қарсы тұру керек. оптимизм, "репрессиялық ақылдан"арылыңыз. 80-ші жылдары техницизм мен технократияны сынау жаңа формаларға ие болды. Философия тарихында адамзат өркениеттерін, тарихты зерттеуде, талдауда әр түрлі тәсілдер, принциптер, критерийлер қолданылады. Олардың қатарына экономикалық, географиялық, биологиялық, діни, гуманистік детерминизмдерді жатқызуға болады. Олардың арасында қазіргі қоғам өміріндегі бүгінгі өзгерістерді неғұрлым толық бейнелейтіні технологиялық детерминизм болып табылады. Технологиялық детерминизм — бұл қоғамдық дамудағы техниканың анықтаушы рөлі туралы көзқарастардың, постулаттардың біріккен жиынтығы. Шындығында да, қазіргі өмірде техника мен технологияның маңызды рөлі орасан зор. «Адаммен бетпе - бет келген бұл мәселенің маңыздылығы сонша, - деп жазады К.Ясперс, - қазіргі уақытта техника біздің ахуалымызды түсінудің басты мәселесіне айналды. Қaзipгi техниканың барша өмір салаларына енгізілуін және оның өмір сүруіміздің барлық қырларына тигізген салдарын қайта бағалау мүмкін емес. Мұны түсінбей және ойлау барысында дәстүрлі тарихи қалыптарды қолдана отырып, қазіргі және өткен өміріміз арасында салыстыру жүргізу мүмкін емес. Өткен мен біздің заман арасында параллель жүргізу үшін міндетті түрде қазіргі техникамен байланысты орын алған радикалды өзгерістерді ескеру қажет» . Техника мен технология бүгінгі қоғам жедел дамуының маңызды факторына айналды және техника ықпалын тигізбеген адам өмірінің бірде - бір саласы қалмады. Қaзipгi коммуникация құралдары арқасында мемлекет еркі ең шалғай аудандарға дейін қамтып, кезкелген уақытта әр шаңырақтан өз құдіретін сездіре алады. Техника әсерімен терең үдерістер орын алады, еңбек өнімділігі қарқынмен өседі. Оның мазмұны өзгереді. Қоғамның әлеуметтік құрылымы өзгереді. Оның үстіне адам да өзгереді. Қaзipгi техника тіпті адамның тылсымдық тұңғиығына да ықпалын тигізеді. Егер ертеректе адам табиғатта да, әлеуметтік салада да өмір сүрудің өзгерген жағдайларына бейімделуі үшін жеткілікті дәрежеде уақыт тауып жатса, ал қазір табиғат пен қоғамдағы техника, технология ықпалымен өтетін өзгерістер жылдамдығы сонша, бүгінгі адам өмір сүрудің өзгерген жағдайларына бейімделіп те үлгере алмайды және қашан да таусылмайтын жаңа мәселелер толассыз туып жатады. Осыған байланысты қазіргі философияда адам мәселесін зерттеудің техника философиясы түріндегі жаңа қырын айқындау қажеттілігі туындайды. Техника философиясы - бүгінгі күні өзінің гүлдену кезеңінен бастан кешіп жатқан батыс философиясының қазіргі бағыттарының бipi. Батыста техника философиясының қалыптаса бастауын И.Бекман есімімен және 1777 жылы басылып шыкқан оның «Технология бойынша жетекшілік, немесе қолөнерді, фабрикалар мен мануфактураларды тану» деп аталатын еңбегімен байланыстырады. Бірақ көпшіліктің пікірінше, бұл саладағы негіз қалаушы еңбек 1877 жылы жарияланған және жүз жылдан кейін Германияда қайта басылып шыққан Э.Капптың «Техника философиясының нeгiзгi белгілері» деп аталатын жұмысы болып саналады. Техника философиясы - қазipгi әлемдегі техника феноменін философиялық - методологиялық және дүниетанымдық тұрғыда зерттеуге негізделген қaзipгi философиядағы бүтіндей бip бағыт. Бұл бағыт бастапқыда Батыс Еуропа мен Солтүстік Америкада, кейнірек 60-80 жылдары Жапонияда кеңінен таралды. Батыстағы қазіргі техника философиясының бастапқы өкілдері қатарына Э.Капп және Ф.Дессауэрмен қатар О.Шпенглерді, М.Хайдеггерді, Ортега-и-Гассетті, Мэмфордты, К.Шиллинги және т.б. жатқызуға болады. Бірақ сонымен қатар техника ұғымы ертедегі ойшылдарда да кездеседі. Мысалы, енбектің табиғи және жасанды органдары арасындағы апология туралы ой Платон мен Аристотельде ұшырасады. Егер Аристотель қолды «құралдың құралы» деп атаса, Гегель де осы идеяны кайталайды. Гегель техника табиғатын түсінуде бірқатар идеялар ұсынады. Гегельдің, пікірінше техникалық жабдықтар объект табиғатымен анықталады, ал екінші жағынан жабдықтар техникалық құралдар арқылы іске асатын мақсаттың тасымалдаушысы болып табылады. Гегель былай деп жазады: «адам өз мақсатында сыртқы табиғатқа бағынышты болғанымен, өзінің құралдары арқылы үстемдікке ие болады». Антик әлемі авторлары мен Гегельдің бұл идеяларын Батыстың кейінгі философтары Э.Капп және Л.Нуаре жалғастырды. Олардың негізгі идеясы техника феноменін «органопроекция» негізгінде түсінумен сипатталады. Олардың пікірінше техника жасанды орта болып табылады, бірақ ол адам органдарының табиғи материалға проекциясы ретінде көрінеді, яғни техниканың бүкіл дамуы адамның табиғи еңбек органдарын көшіру арқылы, оларды сыртқы әлемге «проекциялау» арқылы жүзеге асады. Техника феноменін түсіндіруде өзге, қарама - қарсы позицияны ұстанған философ - неотомист Ф.Дессауэр болды. Ф.Дессауэр, Э.Капп және Л.Нуаре ұсынған техниканың биологиялық концепциясымен келіспеді. Ол техника табиғат заңдарымен байланысты және оның шектерінен тысқары шықпайды деп есептейді. Алайда бұл да ешнәрсені айқындамайды, техниканың автономды да мәні бар. Оның пікірінше техникалық идеялар адам ақылында пайда болмайды, ол ақылдыңкөмегімен ауланады. Техникалық идеялар құдайдың ойы, жаратушының құдіретті ақыл ойының көpiнici. Техника мәселесі Хайдеггер философиясында негізгі орындардың бipiн алады және көптеген шығармаларында үнемі кездесіп отырады. Бірақ бұл тақырыпқа арналған оның ең маңызды шығармасы «Техника туралы мәселе» деп аталады. Бұл жұмысында М.Хайдеггер техниканы пайымдауды жаңа іргетасқа қойды. М.Хайдеггер былай деп жазады: «техниканың мәні белгілі мағынада техникалық емес. Сондықтан да біз ол туралы жай ғана ойлағанда, оны қолданғанда, басқарғанда немесе одан қашқақтағанда техниканың мәніне деген өз қатынасымызды ешқашан да сезіне алмаймыз. Барлық осы жағдайларда, оны қызығушылықпен қолдасақ та, теріске шығарсақ та, біз техникаға құлдар секілді ажырамастай таңылғанбыз. Біз техниканы бейтарап нәрсе деп есептеген кезде, оның нағыз тұтқынына айналамыз. Қазіргі кезде кең өpic алған мұндай көзқарас оның мәніне деген мүлде көрсоқырлықты туындатады». жүктеу/скачать 18,61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|