Технологияны

41 
нақты көқарасты ұстанады. Әр пәнде кең немес шағын дәрежеде түрлі 
жанрдағы мәтіндер қолданылады. Мысалы, тарих сабағында хронологиялық 
сипаттағы мәтіндер көптеп кездеседі; биология сабағында 
– 
түсіндірмелік 
сипаттағы мәтіндер, химия сабағында оқыту мәтіндері. География 
табиғаттағы белгілі бір құбылыстардың қалай және не себепті орын 
алатындығын түсіндіреді. Бірақ барлық пәндер бойынша барша тараптардың 
белгілі бір пікірін білдіру қажет.
 
Мазмұнды қысқаша баяндау және
 
аңдатпалау (аннотациялау). 
Мазмұнды жазбаша қысқа баяндауды және аңдатпалауды табысты оқыту үшін 
екіншілік мәтіндерді құрастыру негізінде жатқан амалдар ерекшелігін ескеріп 
қана қоймай, сонымен қатар, ақпараттық жанр мәтіні ретіндегі реферат пен 
аннотацияның арнайы ерекшеліктерін де ескеру қажет.
Рефераттың негізгі функциялары 
- 
іздеу, коммуникативтік және ішінара 
бағалау.
Рефератқа қойылатын міндетті талап
, 
бастапқы мәтіннің мазмұнын анық
және нақты түрде қайта жаңғырту болып табылады. Мәтіннің қысқарту 
тақырыптық бөліктің қысқаруына байланысты, бірақ, ақпараттың, үлгінің, 
терминдер мен көпшілікпен мақұлданған қысқартулардың семантикалық 
қасиеттері сақталады.
Реферат құрылымында үш негізгі бөлікті айқындау қалыптасқан: 
атаулық, жеке реферативтік және анықтамалық.
Атаулы бөлім рефераттың тақырыбынан тұрады (мақаланың, журналдың 
атауы); автордың тегі; жұмысты/зерттеуді жүргізу жағдайы мен уақыты, орны.
Реферативтік бөлім негізгі болып табылады. Бұл бастапқы мәтіннің 
негізгі мазмұнын бейнелейтін референттің
аналитикалық
-
синтетикалық іс
-
әрекетінің нәтижесі.
Анықтамалық бөлім қосымша мәліметтерді қамтиды: ұқсастықтар, 
сызбалар мен кестелер, библиографилар сипаттамасы, қосымша әдебиеттерге 
сілтемелер және т.б. Сыни талдау, көптеген авторлардың пікірінше, 
референттің міндетіне кірмейді, қысқаша бағалау алынып тасталмайды. 
Реферат және аннотация ғылыми әдебиет жанрына жатады және ұқсас 
коммуникативтік функцияларға ие.

42 
Аннотацияның айқын сипатына
жалпыланғандық, қысқаша мазмұндау, 
шағын көлем, бағалау бағыттылығы және
мазмұнның біркелкілігі. Сонымен 
қатар, аннотацияға тілдік бірліктерді қалыпты қолдану және айналымдардың 
таптаурындығы (стереотиптілігі) тән.
Аннотация үш негізгі қызметті атқарады: ақпараттық
-
танымдық, бағалау 
және ағартушылық
-
ұсынымдық.
Мазмұнды қысқаша баяндаудың және аннотациялаудың (аңдатпалаудың) 
негізгі ерекшеліктерін, сондай
-
ақ, бірыңғай үлгіге және құрылымның 
тұрақтылығына ие реферат пен аннотацияның қасиеттерін білу, жазбаша 
екіншілік мәтінге оқыту үшін үлкен маңызға ие.
Жазбаша рефератты табысты орындау үшін қажет:
1) 
мәтінді түрлендіре білу;
2) 
тиісті ғылымның терминологиясын білу;
3) 
әдебиетке сілтемелерді дұрыс рәсімдеу;
4) 
алғашқы мәтінде келтірілген фактілерді жинақтау;
5) 
қысқартуларды қолдану.
Төменде келтірілген жаттығулар, мазмұнды қысқаша баяндау және 
аннотациялау (аңдатпалау) алдында орын алады:
- 
берілген фактілерді (дәлелдерді) мәтіннен жазып алу (терминдер, 
үлгілер, кілтті сөздер, синонимдік айналымдар және т.б.);
- 
мәтіннен фактографиялық немесе бағалау ақпараттарын табу;
- 
мәтінде қозғалған мәселелер тізімін құрастыру;
- 
мәтінде кездесетін сандық деректерге, шындықтарға немесе жалқы 
есімдерге пікір білдіру;
- 
мәтінді жазбаша қайта жазу (мазмұнын айту);
- 
материалдарды топтау, мысалы, маңызды ақпараттарды және қосалқы 
(қосымша және қайталанатын) мәліметтерді бөліп көрсету;
- 
мәтінді қысқарту;
- 
мәтінді бағалауды қалыптастыру (қорытындыларды, summary) және т.б.
Бейресми және ресми сипаттағы 
хаттарды жазу
белгілі бір ақпаратты 
жолданым иесіне жіберу мақсатында жүргізіледі. Хат үшін меңгеру қажет: а) 
бейресми және іскерлік хаттың этикет формулаларымен (сәлемдесу, қоштасу, 
мәлімет сұрау, алғыс және т.б.); б) конвертке мекен
-
жайды рәсімдеу біліктілігін 

43 
қоса
алғанда, шет тіліндегі жазбаша мәтінді ұйымдастыру ережелерін; в) емле 
мен пунктуация ережелерін сақтау.
Эпистолярлық жазбаша сөйлеудің түрлері болып: құттықтау мәтіндер, 
жеделхаттар, шақырулар, хабарландырулар, өтініш мәтіндері.
Хаттарда ойды білдірудің барлық үлгілері үйлеседі: мазмұндау, сипаттау, 
баяндау, талқылау және т.б. Жазылымға
оқытуды жеңіл үлгілерінен бастаған 
жөн, мысалы: сыныптасына / досына жазба мәтін құрастыру, кітап әкеліп 
беруін, қоңырау шалуын, бірге киноға баруын өтіну мақсатында және т.б. 
Хаттарда нақты бірізділікті ұстану қалыптасқан: сәлемдесуден кейін жолданым 
иесіне қатысты ақпаратқа сілтеме жасаған дұрыс, кейін өзге де тұлғаларға 
қатысты ақпаратты және, соңында, хат авторын баяндаған жөн. Хаттың 
қорытынды бөлімі, кімге және қандай мақсатта жолданғанына байланысты 
құрастырылады.
Білім алушыларға үнемі жоғары деңгейлі
 
жазбаша тапсырмаларды 
орындауды ұсыныңыз. Мысалы, оларға брошюра, веб
-
сайт
 
парақшасын
 
жасауды немесе газетке мақала жазуды тапсырыңыз. Жұмыстың 
құрылымын түсіну үшін түрлі мазмұндағы үлгілерді талқылаңыз. Жоғары 
деңгейлі
 
тапсырмаларды әзірлеу
 
барысында
 
шет тілін білу
 
меңгеру
 
деңгейін 
анықтаудың
 
жалпыеуропалық жүйесін
 
пайдаланыңыз
. 
Білім алушыларды
 
жазбаша тапсырмаларды орындауға
 
даярлау үшін
 
скаффолдинг тәсілін 
пайдаланыңыз
. 
Білім алушыларға
 
жазбаша жауап қандай ақпаратты қамтуы
 
керек екендігін
 
ойға салатын
 
сұрақтар қойыңыз. Жоғары деңгейлі
 
ойлау іс
-
әрекетінің
 
тапсырмаларын
 
құрастырыңыз. Өз пәніңіз
 
бойынша
 
ғылыми тілді 
меңгеріңіз.
 

жүктеу/скачать 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: