Тексерген: Мадина Оралхановна

С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті
Реферат
Тақырыбы: Волейбол ойыны
Тапсырған:Əшірақын Жанель
Тексерген:Мадина Оралхановна
Волейбол ойыны
Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс
пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру т.б.
жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста
болмасын ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тəрбиесі пəні
жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады.
Ойын барысында нақты қозғалыс нəтижесінде ең бастысы адамның
кординациясы қалыптасады. Қандай жаттығу болмасын, қозғалыс барысында
нақтылы орындалады. Айталық, щабуылдау кезінде допты қарсыласының
алаңға дəл түсіру, болмаса допты əріптесіне дəл бере білу, допты
қарсыласының алаңына алдап тастау т.б. Демек адамның барлық
қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бір түрі.
Волейболдың даму тарихы

Волейбол ((, volley — «қалқып ұру», ball — «доп») ) — ойын спорты.1995
жылы əлемдік спорт шеберлері волейболдың 100 жылдық мерейтойын
тойлады. Бұл ойынның ресми күні 1895 жыл деп есептелінеді. АҚШ-тың
Массачусетс штатындағы белгілі Гелиокс колледжінде дене шынықтыру
пəнінен сабақ берген американдық азамат Уильям Дж. 1897 жылы
волейболдың 10 шартын ұсынған. Оның басты қағидалары
төмендегідей:Алаңның ауқымы белгіленуі тиіс.Алаң аумағы: 25х50 фут
(7,6х15,1 м).Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).Биіктігі: 6,5 фут (198
см).Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы — 340 г.Уильям Дж.
Морган бұл ойынды «МИНТОНЕТ» деп атаған екен. Негізінен волейболдың
тарихы он тоғызыншы ғасырдан бастау алады. Кейбір ақпараттарға сүйенсек,
Еуропа, Орталық жəне Оңтүстік Америка халықтары осы тектес ойынды
мыңдаған жыл бұрын ермекке айналдырған көрінеді. Ежелгі Рим
жылнамаларында да б.э. д III ғасырда волейбол сынды фаустбол ойын түрі
ұйымдастырылып тұрған. Олар əр командада 3-6 ойыншыдан бөлініп, допты
аласа қабырғадан лақтыруға тырысқан. Фаустбол ойыны əсіресе, Еуропа
халықтарына кеңінен танылған. Ойын 15 минуттан 2 таймға созылған. Десе
де, волейболдың ресми күні 1895 жыл деп белгіленді. Оны алғаш ойлап
тапқан- У. Дж. Морган. Арада бір жыл өткен соң, яғни 1896 жылы
«минтонет» ойыны Спрингфилде ( АҚШ, Массачусетс штаты) Христиан
Жастар Одағының конференциясында назарға ұсынылды. Аталмыш одақ
волейболдың бастамашылары бола білді. Кейіннен тас қамалдан емес,
арнайы тордан допты лақтыру мүмкіндігі пайда болған кезде профессор
Альфред Хальстед «минтонетті» «волейбол» атауымен алмастыру қажет деп
мəлімдеме жасады. 1897 жылы Христиан жастары қауымдастығы
волейболдың ресми шарттарын айқындап, арнайы анықтама ретінде шағын
кітапша басып шығарды. 1900 жылы волейбол танымалдығы жағынан
АҚШ-тың шеңберінен шығып, əлемнің өзге елдеріне таныла бастады.
Ойынға алғашында Канада, кейін Үндістан жəне Азия елдерін қызығушылық
танытқан. 1905 жылы Куба, 1906 жылы Қытай, 1908 жылы Жапонияда
волейбол құрамалары құрылды. 1909 жылдан бастап Пуэрто-Рикода
бұқаралық ақпарат құралдырында волейбол матчынан репортаждар беріледі
бастады. Мысалы, 1910 жылы Перу мен Филиппинде, 1912 жылы Уругуайда,
1914 жылы Англияда, 1917 жылы Мексика мен Францияда, 1918 жылы
Италияда, 1919 жылы Чехословакияда, 1923 жылы Африка құрлығындағы
Мысыр, Тунис, Марокко, ал 1924 жылы Испания мен Огославияда, 1925
жылы Голландияда Жастар Христиан Қауымдастығының бастамасымен
арнайы командалар пайда болды. 1900 жылы Американың «Spalding»
фирмасы алғашқы волейболдық доп жасап шығарды. Бүгінде ресми

жарыстарда допты дайындауды жапондық «Mikasa» корпорациясы мен
ағылшындық «Molten» «Wilson» фирмасы жауапкершілікке алып отыр. 1900
жылы ойынның алғашқы ресми 12 ережесі қарастырылған. Оның ресми
регламенті 20 жылдары қолданысқа енді. Сол кезде биресми халықаралық
турнирлер өтіп тұрған болатын. 1913 жылы 16 ерлер командасымен Азия
ойындары өтті. Оған Қытай мен Филиппин қатысты. 1913 жылы Манилда
Қиыр Шығыс елдерінің ойын бағдарламаларына волейбол енгізілді.
І-дүниежүзілік соғысқа дейін американдық əскерилер волейболды уақытты
тиімді өткізудің бір əдісі ретінде ойнаған. 1921 жылы Қиыр Шығыста өткен
чемпионат Азия мен Жапонияда ерлер командалары арасында өткен алғашқы
жоғары дəрежеде көрсетілді. Ал, 1922 жылы Канада мен АҚШ-та Христиан
Жастар Қауымдастығы жетекшілерінің қолдауымен волейболдан алғашқы
ойын өткізілді. Осы жылы Чехословакияда ерлер құрамасы арасында ұлттық
чемпионат ұйымдастырылды. 1929 жылы Орталық Америкадағы
олимпиадалық ұлттық комитет ерлер волейбол құрамасын Кубада өтетін
олимпиадалық аймақтық ойындар тізіміне қосты. Осы жылы АҚШ пен
Польшада алғашқы ұлттық чемпионат өтті. Сонымен қатар біріншілік
ойындары Еуропада, нақтырақ айтсақ, Англия, АҚШ, Франция мен Польша
командалары өзара бəсекелесті. Бірте-бірте волейбол халықаралық дəрежеге
жетті. 1922 жылы АҚШ-та волейболды олимпиада ойындарына қосу туралы
ұсыныс жасалды. 1932 жылы əйелдерден құралған волейбол командасы
Сальвадорда өткен аймақтық олимпиада жарысында өнер көрсетті. Ал, 1936
жылы Стокгольмда гандболдан халықаралық федерация мен Польша өкілдігі
волейболды гандболдың бір түрі ретінде санау керектігі туралы бастама
көтерген. Сол кезде Еуропадан 13, Америка елдерінен 5 жəне Азия
мемлекеттерінен 4 елден арнайы комиссия құрылды. 1936 жылы волейболдан
халықаралық федерацияның қолдауымен жарыстар өткізіліп тұрды. Алайда,
Берлинде өтуі тиіс олимпиадалық ойын екінші дүниежүзілік соғыс
салдарынан үзіліс жасады. Əскери іс-қимыл аяқталған кезде, 1944 пен 1946
жылдары волейболдан əлем чемпионаты Бразилияда өткізілді. 1947 жылдың
18 мен 20 сəуір аралығында Парижде 14 елдің қатысуымен (Белгия,
Бразилия, Мажарстан, Голландия, Мысыр, Италия, Польша, Португалия,
Румыния, АҚШ, Уругуай, Франция, Чехословакия жəне Югославия)
Federation Internationale de Volleyball (FIVB — ФИВБ) Халықаралық волейбол
федерациясы құрылды. Бұл волейболдың халықаралық деңгейде беделін
арттыруға көп септігін тигізді. 80 жылдары ФИВБ-ға мүше болған елдер
қатарын 156-ға өсті.Ойын барысындағы нақты қозғалыстар. Ойын
басталғандағы бастапқы тұрыс. Волейбол ойынында ең əуелі, бастапқы тұрыс
– ойын барысында еңкейіңкіреп, екі қолды шынтақтан бүгіп, басты көтеріп

алдыға қарап тұру. Ұшып келе жатқан допты қағып алу үшін əр түрлі
қозғалыстар орындалады. Алдыға, оңға, солға, аттау, допты қағу үшін секіріп
барып қолға құлап түсу т.б. қозғалыстар орындалады. Ойын барысында
орындалатын бұрылыстар. Волейбол ойынында орындалатын бұрылыстар
ойын процесінде негізгі рөл атқарады. Себебі, ойыншы ұшып келе жатқан
допты қабылдап алу үшін міндетті түрде бұрылыстар орындайды. Ойыншы
орнында тұрып бұрылуды, ұшып келе жатқан доптың бағытына қарай
орындайды. Егер де доп тура келетіндей жағдай болғанда алдыға адымдап
барып допты қайтарады. Жалпы бұл қозғалыстың барлығы доптың бағытына
байланысты орындалады.
Допты ойынға қосу
Ойыншылар допты ойынға қосудың бірнеше түрін игереді. Бірінші –
жоғарыдан шабуылдап ойынға қосу. Допты шабуылдап ойынға қосқанда
қарсы жақтың ойынын қиындатады. Əдетте, допты мұндай тəсілмен беруді
меңгеру үшін иық-шынтақ буындарының қимылдық қабілеті мен күші
жеткілікті болуы керек. Қарсыластарға допты қатты ұшырып беру үшін
қолын сермегенде иық-шынтақ буындары бос қалады. Шабуылдың барлық
əдістерін игеру – икемділік, күш, секірумен қатар, денені ауа кеңістігінде
ұстай білу т.б. қасиеттерінің дағдылануына байланысты. Бұл құбылыс
дененің үнемі қозғалыста болу қабілеттілігін арттыратын арнаулы
жаттығуларды орындау нəтижесінде іске асырылады. Екінші – бүйірден
жоғарыдан шабуылдап беру. Бұл əдісте əрине қарсыластың ойындарын
қиындата түседі. Бұған да допты жоғарыдан шабуылдап ойынға қосқан
сияқты дағдылану керек. Үшінші – допты астынан тура беру. Бұл əдіс допты
жоғарыдан шабуылдап ойынға қосу сияқты емес, қарсыласына онша қауіп
төндірмейді. Берілген бұл допты қарсыластар оңай қайтарады. Төртінші –
допты астынан жанамалап беру. Бұл допты да қайтарып беру үшін
қарсыластарына қиыншылық тудырмайды. Міне, омындай əдістермен доп
ойынға қосылады.
Допты беру жəне қабылдау.Қарсыластардың берген добын қағып алып, өзара
ойнап қарсыластарына шабуыл ұйымдастырады. Енді осы қарсылас жағынан
ұшып келген допты қабылдаудың екі түрі бар. Біріншіден – екі қолмен допты
астынан қағып алады. Өз əріптестеріне береді, ал өз кезегінде шабуыл
ұйымдастырады. Доп қисынсыз ұшып келген жағдайда, онда бір қолмен де
қағып алуға болады.
Қорғаныс əдістері. Қорғаныс кезіндегі алаңдағы, яғни доп түсетін орынды
біліп тұру – ойыншының ерекше қасиеттері болып табылады. Доп төмен

қарай жəне тез берілсе, ондай жағдайды тез бағдарлау, тез қозғалып допқа
ұмтылып құлай түсіп, болмаса айналып барып қабылдау – жеңіс бастамасы
болып табылады. Демек, доп үнемі бақылауда болады. Бұл əдістерді үйренуде
акробатикалық жаттығулардың пайдасы осындайда керек. Сөйтіп, арнаулы
дайындық жаттығулары сабақ барысында волейбол айла – тəсілдерін
үйренуде негізгі рөл атқарады. Алаңның қарсы бетінде 6 ойыншы қорғаныс
жүйесінде алға қарай бұрыш жасап, қарсыластарының шабуылын қайтаруға
дайын тұрады. Қарсы беттегі нөмері 6, 3, 4, 2 алаңдарында орналасқан
ойыншылар допты өзара біріне-бірі беріп, тордың үстінен шабуыл жасайды.
Яғни, шабуылшы допты бар күшімен қарсыластарына қарай ұрады. Осы
кезде қарсыластар тобы тосқауыл қояды. Осы сəтте, 6-нөмірдегі ойыншы
2-нөмірдегі шабуылшының орнын қорғауға барады.
Қазақстандағы волейбол. Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы
Қызылордада ұйымдастырылды. Қазақстан волейболы 20 ғасырдың
60-жылдары жақсы дамыды. Ол спорт шебері, КСРО-ның еңбек сіңірген
жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне тікелей байланысты.
Оның құрған «Буревестник» ерлер командасы 1969 жылы КСРО-ның, 1970 –
71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды. Қазақстанда
тəрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева 1968
жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жəнібек
Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы
Сеулдегі 26-Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина,
Татьяна Меньшовалар жетті. Алматының АДК əйелдер волейбол командасы
1984 жылы КСРО-ның чемпионы атанды. Волейболшылардың халықаралық
одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан осы одаққа Қазақстан
Республикасының Волейбол федерациясы мүше.
Қорытынды
Əр түрлі қимылдарды түрлі қарқында,бағытта,түрлі жылдамдықпен орындай
отырып,адам ағза жүйесінде жəне ішкі қүрылыстарына жақсы əсер алады.
Адам ойын үрдісі кезінде жоғары эмоциялды жүктеме жəне үлкен қуанышқа
бөлініп,қанағат алады. Дене тəрбиесі жүйесінде волейбол ойынының маңызы
зор. Балалар жəне үлкендер қажетті дағдыларды имене отырып,өз бетінше
үнемі дене шынықтыруды жетілдіруге,ден саулықты сақтауға,көңіл күйін
котеруге жəне ұзақ өмір сүруге мүмкіндік бар.
Пайдаланған əдебиеттер тізімі

А. Г. Ариянц — Волейбол ФИС 1986
Ю. Н. Жещев — Волейбол ФИС 1986
С. Қасымбекова — Əдістемелік құрал, Волейбол, Алматы, “Атамұра”
М. Т. Тұрыскелди – Қимыл- қозғалыс ойындары
С. Қасымбекова, Д. Мырзамед. Дене тəрбиесі.
С. Тайжанов, С Қасымбекова,. Дене тəрбиесі Алматы Атамұра
Бағдарламалар дене тəрбиесі. Алматы 2004 ж
Л.В. Былова, И.М. Коротков.Қозғалыс ойындары, М. ФИС.1982