Тексерген: Шоныкбаева Салтанат

АҒЗАЛАРДЫҢ ЖӘНЕ ШЫРЫШТЫ
ҚАБЫҚШАНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ
ЭПИТЕЛИАЛЬДІ ТІННІҢ
МАМАНДАНУЫ
Орындаған:Масекенова Баян
Топ:113 ОМ
Тексерген:Шоныкбаева Салтанат
Сапаргалиевна
"Астана медицина университеті" КеАҚ
Гистология,Цитология және эмбриология кафедрасы

ЖОСПАР:
Кіріспе 
01
Негізгі бөлім:
Эпителий тінінің
морфофункционалды қасиеті 
02
Эпителийлер құрылымындағы
ерекшелiктер,функциялары,классифика-
циясы,түрлері 
03
Шырышты эпителийдің
қызметі.Безді эпителий.Бүйрек
эпителий 
04
Эпителийлердің гистогенездік
классификациясы 
05
Қорытынды.Пайдаланылған
әдебиеттер
06

МАҚСАТЫ
ЖАЛПЫ ТІНДЕРДІҢ МОРФОГИСТОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН
ЗЕРДЕЛЕЙ ОТЫРЫП, СТУДЕНТТІҢ КЛИНИКАЛЫҚ ОЙЛАУ
ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ. ТІНДЕРДІҢ ІШІНДЕГІ ЭПИТЕЛИАЛЬДІ
ТІННІҢ ҚЫЗМЕТІМЕН, ҚҰРЫЛЫСЫМЕН ТАНЫСУ.
МИКРОПРЕПАРАТТАРДЫ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, ЭПИТЕЛИАЛЬДІ
ТІНДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫМЕН ТАНЫСУ. ГИСТОГЕНЕТИКАЛЫҚ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН МЕҢГЕРУ. БОЛАШАҚ ДӘРІГЕР ПРАКТИКАСЫНДА
ЭПИТЕЛИАЛЬДІ ТІН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН МЕҢГЕРУ. 

КІРІСПЕ
ТІН- ТАРИХИ ДАМУ (ФИЛОГЕНЕЗ)
БАРЫСЫНДА ПАЙДА БОЛҒАН ҚҰРЫЛЫСЫ,
АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ШЫҒУ ТЕГІ
БОЙЫНША ҰҚСАС ЖАСУШАЛАР МЕН
ЖАСУШАЛЫҚ ЕМЕС 
(БЕЙЖАСУШАЛЫҚ) ҚҰРЫЛЫМДАР
ТОБЫ.ТІНДЕР - ЭВОЛЮЦИЯ БАРЫСЫНДА
ҚАЛЫПТАСҚАН ОРГАНИЗНІҢ ЖЕКЕ
ЖҮЙЕСІ, БАРЛЫҚ
ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢБІРІГІП, ҚЫЗМЕТ
АТҚАРУЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕ АРНАЙЫ
ҚЫЗМЕТТЕР АТҚАРУҒА ҚАБІЛЕТТІ
ЖАСУШАЛАРДЫҢ БІР НЕМЕСЕ БІРНЕШЕ
ДИФФЕРОНЫНАН ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ТУЫНДЫЛАРЫНАН ТҰРАДЫ.

Эпителий-денені сыртқы немесе ішкі ортадан шектейтін және онымен байланысты
жүзеге асыратын шекаралық мата. Дененің бетінде жабынды эпителий бар. Ішектің
саңылаулары, бүйректің, жатырдың және басқа да ішкі мүшелердің және олардың
жолдарының тұйықталмаған қуыстары эпителиймен төселеді. Ішкі органдардың
паренхимі көп жағдайда эпителийден тұрады. Шекаралық функция эпителиалды
тіндердің барлық түрлерінің құрылымын анықтайтын маңызды белгісі болып табылады. 
Түрлері: 
Жабынды 
Безді 
герминативті 
сенсорлы
ЭПИТЕЛИАЛЬДІ ТІН

ЭПИТЕЛИЙ
ТІНІНІҢ
МОРФОФУНКЦИОН
АЛДЫ ҚАСИЕТІ
•Шығу тегі – эктодерма, мезодерма 
энтодерма;
• Қоректенуі – эпителийде қан тамырлары
жоқ, қоректік заттар оған базальды
мембрана арқылы диффузды түрде өтеді
Әртүрлілігі-эпителий бір қабатты және көп
қабатты болуы мүмкін, секрецияға, қорғауға
маманданған;
•Метаплазия-қоршаған орта жағдайлары
өзгерген кезде эпителий метаплазияға
ұшырайды, яғни бір түрден екінші түрге (бір
қабатты – көп қабатты);
Регенерация-эпителиалды тіндердің
регенераторлық қабілеті өте жоғары.

ЭПИТЕЛИЙЛЕР ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ
ЕРЕКШЕЛIКТЕРГЕ МЫНАЛАР ЖАТАДЫ:
100K
-барлық эпителий ұлпалары тек жасушадан-эпителиоциттерден тұрады. Жасуша аралық заттегі өте аз,
жасуша аралық кеңiстiгi тар болады; 
-эпителиоциттер бiр-бiрiмен тығыз жанасып, қабаттар құрады, арнайы жасуша аралық
байланыстармен байланады; 
-эпителийлер организмдi сыртқы және iшкi орталардан бөлiп тұратындықтан шекарада орналасады; 
-бiр қабатты, қан қылтамырларымен байланыстағы эпителиоциттер құрылым қарама-қарсылығына
орай, бос, сыртқы ортаға бағытталған бетi-төбелiк (апикальный), оның төмен орналасқан дәнекер
ұлпаға қараған бетi -негiздiк (базальный) полюс деп аталады. Төбелiк полюсте микробүрлер,
кiрпiкшелер түзiндi материалдары болып, тығыз, аралық байланыстарды құруға қатысады. Негiздiк
полюсте тұрақты қосындылар, гормондар, өсу факторларының қабылдағыштары, иондар және амин
қышқылдарының тасылым жүйелерi болады. Қызметтiк қарама-қарсылықта төбелiк полюсте сiңiру,
кiрпiкшелер қозғалысы байқалса, негiздiк полюсте заттардың түзiлуi жүредi;

ЭПИТЕЛИЙ ТІНІНІҢ
ФУНКЦИЯЛАРЫ
1) жарақаттар мен үйкелуден қорғау-сыртқы ортамен шекарада
Ас қорыту және жатыр эпителийі 
2) селективті өткізгіштігі 
нефротелий 
Энтероцит 
3) шырыштың, гормондардың, ферменттердің секрециясы 
ішектің және тыныс алу жолдарының бокал тәрізді жасушалары) 
эндокриноциттер (жалғыз және эндокринді бездердің құрамында)
энтероциттер (ас қорыту ферменттері) 
өкпенің үлкен эпителиоциттері (сурфактант) 
4) Экскреция 
өт қабының эпителийі 
бүйрек каналдарының эпителийі
5) Жиырылу 
сілекей жəне сүт бездерінің миоэпителиалды жасушалары 
6) иммундық қорғау 
Лангерганес эпидермис жасушалары = АӨК 
7) Сезімталдық
тіл емізіктерінің дəмді баданалары 
мұрын қуысының иіс сезу аймағы 

ШЫРЫШТЫ ЭПИТЕЛИЙДІҢ
МАМАНДАНУЫ
•ҚОРҒАНЫШТЫҚ (ІШКІ ОРТАМЕН СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ) 
•ЗАТ АЛМАСУ ҚЫЗМЕТІН- СЕКРЕТ БӨЛУ, КЕЙБІР
ЖАҒДАЙДА ОЛАРДЫ ЖИНАҚТАУ. 
•СҰЙЫҚ ЗАТТАРДЫ ЖӘНЕ ҚАТТЫ ТҮЙІРШІКТЕРДІ
ШЫРЫШТЫ ҚАБАТТАР АРҚЫЛЫ ЖЫЛЖЫТУ. АСТЫҢ,
БӨГДЕ ЗАТТАРДЫҢ, ЖЫНЫС ОРГАНДАРДЫҢ
ӨНІМДЕРІ, ЗӘРДІҢ ЖӘНЕ СЛИЗДІҢ ЖЫЛЖУЫ. 
•ШЫРЫШТЫ ЭПИТЕЛИЙДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ОНЫҢ
АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІНЕ БАЙЛАИЫСТЫ БОЛАДЫ.
ҚОРҒАНЫШТЫҚ ҚЫЗМЕТІН ІСКЕ АСЫРУ ҮШІН
ЖАСУШАНЫҢ АПИКАЛЬДІ БЕТІИДЕ ТАЛШЫҚТАР МЕН
МИКРОБҮРТІКТЕР БОЛАДЫ АЛ КӨП ҚАБАТТЫ
ЭПИТЕЛИЙДС- МҮІІПДІ ҚҰРЫЛЫМ БОЛАДЫ. КЛЕТКА
БАЙЛАНЫСТАРЫ ЖӘНЕ ЖАСУША ОРГАНОИДТАРЫ
ЖАҚСЫ ЖЕТІЛГЕП. ЭПИТЕЛИЙ КАБАТЫНДА БІР
ЖАСУШАЛЫ БЕЗДЕР ОРНАЛАСАДЫ. ШЫРЫШТЫ
ҚАБАТТЫҢ ЭПИТЕЛИЙІНІҢ ШЫҒУ ТЕГІ ЖАҒЫНАН
БІР-БІРІНЕН КӨПТЕГЕН АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ БАР.

БҮЙРЕК
ЭПИТЕЛИЙІ
Фильтрация және реабсорбция.Жоғары
дәрежеде маманданған бүйрек эпителийі
шығару және осмос реттеуші эпителий
болып саналады (тұздардың тұрақтылығын
сақтайды) мұнда сүзу, реабсорбция және
секреция процестері жүреді. Әртүрлі тұзды
суда өмір сүретін жануарларда осмос
реттеуші эпителий үлкен роль атқарады.
БЕЗДІ
ЭПИТЕЛИЙІ
Без эпителийі метаболизм процессінде пайда
болған секреттерді сыртқы ортаға шығарып
отырады. Ерекше секрет ретінде гормондарды
айтуға болады. Эпителий ағза бездерінің негізгі
массасын құрайды. Бездегі эпителиалдық
жасушалардың қызметі - ағза тіршілігіне қажет
заттарды жасушаларда тұзіп, олардан бөліп
шығару. Бездер ағзада секрет бөлу қызетіы
атқарады. Олардың көпшілігі қалыптасқан жеке
органдар. Басқалары органдардың бөлігі болып
саналады.

ЭПИТЕЛИЙЛЕРДІҢ ГИСТОГЕНДІК
КЛАССИФИКАЦИЯСЫ 
Эпидермальды эпителийлер эктодерма және
прехордальды табақшалардан дамиды. Әдеттегі мысал,
эпидермис 
Энтеродермальды эпителийлер ішектік энтодерманың
туындылары 
Целонефродермальды эпителийлер мезодермадан
дамыған целомдық астар мен нефротомнан пайда
болады 
Ангиодермальды эпителийдің шығу тегі мезенхима.
Жалғыз ғана түрі тамрлар мен жүректің эндотелийі 
Эпендимоглиялық эпителий нерв түтікшесінен дамиды
100K

ҚОРЫТЫНДЫ
Эпителий жасушалары организмнің ішкі ортасын
сыртқы ортадан шектеп тұратын эпителий немесе
эпителий тіндері деп аталатын тұтас
жасушааралық пласттарды құрайды. Олар дененің
сыртқы бетін қаптайды және қуысты мүшелердің
ішкң беттері мен дене қуыстарын астарлайды.
Орналасқан мүшелеріне, морфологиялық
ерекшеліктеріне жіне атқаратын функцияларына
қарай эпителийлердің маманданған нақтылы
түрлері көп

ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР:
С.А.Ажаев-Гистология 
https://melimde.com/afzalardi-
jene-shirishti-abishalardi-
ramindafi-epitelialdi-tin.html 
Атлас гистология және
эмбриология И.В.Алмазов,Л.С
Сутулов Москва 1978 г 
Ж.О.Аяпова Цитология,
эмбриология және гистология
Алматы 2007 

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!