Теломера хромосома

Теломера хромосома
Теломера хромосома
Орындаған:
Кад рова Ақмерей
Жақсығат Назира

Теломера — хромосоманың ек
иығының ұшындағы бөл г ,
теломерл к ДНҚ мен
белоктардан құралған.
Барлық адамдар мен
омыртқалылардың
хромосомаларындағы 
теломерл к ДНҚ TTAGGG 
нуклеотидтерд ң б ртект
(монотонды) қосылысынан
тұрады. «Теломера» термин н
ғылымға 1932 жылы
америкалық генетик Г.
Меллер енг зген

1 .
М е х а н и к а л ы қ қ ы з м е т :
Т е л о м е р л а р х р о м о с о м а л а р д ы я д р о м а т р к с н е б е к н д р е д , х р о м о с о м а х р о м а т д а л а р ы н
ұ ш т а р ы н б р - б р м е н т р к е с т р е д .
2 .
Т ұ р а қ т а н д ы р у ш ы қ ы з м е т :
Ж а с у ш а т е л о м е р а з а б о л м а ғ а н ж а ғ д а й л а р д а , т е л о м е р а л а р Д Н Қ - н ы ң к о д т а у ш ы б ө л м н т о л ы қ
р е п л и к а ц и я л а н б а у д а н с а қ т а й д ы , ү з л г е н х р о м о с о м а ұ ш т а р ы н қ а л п ы н а к е л т р п
т ұ р а қ т а н д ы р а д ы .
3 .
Г е н д е р д ң э к с п р е с с я л а н у ы н а ә с е р е т у :
Т е л о м е р а ғ а ж а қ ы н о р н а л а с қ а н г е н д е р э к с п р е с с я с ы т ө м е н б о л а д ы . М ұ н ы т р а н с к р и п ц и я л ы қ
ү н с з д к н е м е с е с а й л и н г с и н г д е п а т а й д ы .
4 .
Е с е п т е у қ ы з м е т :
Д Н Қ т е л о м е р л к б ө л м д е р – т е л о м е р а з а с ы з ж а с у ш а н ы ң б ө л н у н е с е п т е п о т ы р а т ы н
р е п л и к о м е т р б о л ы п т а б ы л а д ы . Ж а с у ш а ү ш н о н ы ң қ а н ш а р е т б ө л н г е н н е қ а р а ғ а н д а ,
т е л о м е р а ұ з ы н д ы ғ ы н ы ң д е ң г е й н е ж е т к е н г е д е й н қ а н ш а р е т б ө л н у н ң қ а л ғ а н ы
м а ң ы з д ы р а қ . С о н д ы қ т а н д а т е л о м е р а - ж а с у ш а н ы ң т е л о м е р а з а с ы з қ а н ш а р е т б ө л н е а л а т ы н ы н
е с е п т е й т н қ ұ р ы л ы м б о л ы п т а б ы л а д ы . Т е л о м е р а ұ з ы н д ы ғ ы с ы н д а р л ы д е ң г е й г е ж е т к е н д е о л
ө з н ң ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н қ ы з м е т т е р н а т қ а р а а л м а й д ы . Н ә т ж е д е ж а с у ш а ц и к л ы б ұ з ы л ы п ,
ж а с у ш а ө л е д . С о н д ы қ т а н д а , б а р л ы қ ж а с у ш а л а р д а н е м е с е т е к э м б р и о н а л ь д ы қ ж а с у ш а л а р д а ,
Д Н Қ - н ы ң т о л ы қ р е п л и к а ц я л а н б а ғ а н у ч а с к е л е р қ а л п ы н а к е л у қ а ж е т . Б ұ л қ ы з м е т т е р е к ш е
ф е р м е н т - т е л о м е р а з а а т қ а р а д ы .
Теломера қызмет .
Теломерлерд ң нег зг 4 қызмет :

Ұзақ өм рд ң к лт теломералар?
З е р т т е у н ә т и ж е с н д е ғ а л ы м д а р ұ з а қ ө м р с ү р г е н а д а м д а р д ы ң ж ә н е о л а р д ы н ұ р п а қ т а р ы н ы ң
х р о м о с о м а с ы н д а ғ ы т е л о м е р л е р д ң ұ з ы н д ы ғ ы к о н т р о л ь д г р у п п а м е н с а л ы с т ы р ғ а н д а ұ з ы н ы р а қ
б о л а т ы н д ы ғ ы н а н ы қ т а й д ы . К о н т р о л ь д г р у п п а д а ғ ы а д а м д а р д ы ң т е л о м е р а л а р ы ж а с ы м е н
қ ы с қ а р ы п о т ы р д ы . А л б р н ш ж ә н е е к н ш г р у п п а д а ғ а а д а м д а р д а м ұ н д а й т е н д е н ц и я
б а й қ а л ғ а н ж о к е к е н . Е ң қ ы з ы ғ ы к о н т р о л ь д г р у п п а н ы ң т е л о м е р л е р 8 5 ж а с қ а д е й н
қ ы с қ а р а т ы н д ы ғ ы н , а л ұ з а қ ө м р с ү р е т н а д а м д а р д а б ұ л ц и ф р л а р ж о ғ а р ы б о л а т ы н д ы ғ ы
а н ы қ т а л а д ы . С о н д ы қ т а н ғ а л ы м д а р д ы ң а й т у ы н ш а 8 6 ж а с қ а д е й н ө м р с ү р у к е з к е л г е н
а д а м н ы ң қ о л ы н а н к е л м е й д .
Ұ з ы н т е л о м е р а л а р т е к к ө п ж а с а ғ а н а д а м д а д ы ң г е н н д е ғ а н а е м е с , о л а р д ы ң ұ р п а қ т а р ы н д а д а
т а б ы л ғ а н д а қ ы т а н , ғ а л ы м д а р м ұ н д а й қ а с и е т т ұ қ ы м қ у а л а у ш ы л ы қ п е н б е р е л е д д е г е н т ұ ж ы р ы м
ж а с а й д ы . С о н д ы қ т а н к ө п ж а с т а ғ ы а д а м д а р д ы ң г е н н д е м у т а ц и я б а р д е г е н о й л а р б а р . Ө й т к е н
ғ а л ы м д а р о л а р д ы ң г е н н е н ө т е с р е к к е з д е с е т н h T E R C г е н н ң т ү р л е р н т а у ы п а л д ы . А л о л ө з
а л д ы м е н т е л о м е р а м е х а н з м н ң ж ұ м ы с ы н э ф ф е к т ф т т ж а с а й д ы . Б р а қ б ұ л г е н б а р л ы қ а д а м д а
ж о қ . С о н д ы қ т а н т е л о м е р а л а р д ы ң ұ з ы н д ы ғ ы ө м р с ү р у ұ з а қ т ы ғ ы н ы ң к ө р с е т к ш б о л ы п
т а б ы л а д ы .

Т е л о м е р л е р д е е ш қ а н д а й г е н е т и к а л ы қ а қ п а р а т
б о л м а й д ы , с о н д ы қ т а н д а т е л о м е р а с ы з о л а р д ы ң
б р ш а м а б ө л г т ү с п қ а л ғ а н к е з д е д е г е н о м
б р қ а л ы п т ы қ ы з м е т е т е б е р е д . Т е л о м е р л е р д ң
н е г з г қ ы з м е т н ң ө з д е о с ы б о л с а к е р е к , я ғ н и
о л а р г е н о м н ы ң м а ң ы з д ы б ө л г н т о л ы қ
р е п л и к а ц и я л а н б а у д а н қ о р ғ а п , б у ф е р л к қ ы з м е т
а т қ а р а д ы . С о н ы м е н қ а т а р , т е л о м е р а з а л а р д а н
б р ж о л а б а с т а р т у ғ а б о л м а й д ы , с е б е б
ж а с у ш а н ы ң б ө л н у п р о ц е с н д е к ү н д е р д ң к ү н н д е
Д Н Қ - н ы ң т е л о м е р л к у ч а с к е л е р қ ы с қ а р ы п -
қ ы с қ а р ы п ж о й ы л у ы м ү м к н . Т е л о м е р л е р е р е к ш е ,
а р н а й ы қ ы з м е т т е р а т қ а р а д ы , с о н д ы қ т а н о л а р
б е л г л б р ш е к к е д е й н қ ы с қ а р а д ы .

Теломерлер
клеткалық бел нуд ң счетчиг рет нде қызмет
атқарады
Теломераза
ДНҚ-ның сызықтық молекулаларына теломерлерд т гу
арқылы, ДНҚ-ның сызықтық молекулаларының соңдарын
кайта кұру.
Теломераза бул ұзартушы фермент
Теломераза қызмет атқарып жатқан
клеткалар (жыныс, с к) ешқашан өлмейд .

Н А З А Р Л А Р Ы Ң Ы З Ғ А Р А Х М Е Т