Теориялық конференция материалдары

ƏЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 
 
 
 
«МƏҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫ МЕН ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫНЫҢ ƏДЕБИЕТІНДЕ 
КӨРКЕМДІК КӨРІНІС ТАБУ ДƏСТҮРІ МЕН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖАҢАШЫЛДЫҚ 
МƏСЕЛЕЛЕРІ»  
 
Қазақ хандығының құрылғанына 550 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-
теориялық конференция 
 
МАТЕРИАЛДАРЫ 
 
3 маусым, 2015 жыл 
 
 
 
МАТЕРИАЛЫ 
 
Международной научно-теоретической конференции,  
посвященной 550-летию основания Казахского ханства,  
 
«ПРОБЛЕМЫ ТРАДИЦИИ И ИННОВАЦИОННОЙ НОВИЗНЫ 
ХУДОЖЕСТВЕННОГО ВОПЛОЩЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИДЕИ И ИДЕИ 
«МƏҢГІЛІК ЕЛ» В ЛИТЕРАТУРЕ» 
 
3 июня 2015 года 
 
MATERIALS 
 
of International Scientific-Theoretical Conference,  
devoted to the 550 anniversary of basis of Kazakh State,  
 
«PROBLEMS OF TRADITION AND INNOVATIVE NOVELTY OF ARTISTIC 
REALIZATION OF NATIONAL IDEA AND IDEA «MANGILIK EL» IN LITERATURE» 
 
9 June, 2015 
 
Алматы, 2015
 
 

2 
 
 
УДК 821.512.122.0 (063) 
ББК 83.3 (5 Каз) 
М36 
 
 
 
Рекомендовано к изданию Ученым советом факультета филологии и мировых языков 
Казахского национального университета имени Аль-Фараби 
 
Составители:  
А.Б. Темирболат, Е.М. Солтанаева 
 
 
 
«Мəңгілік Ел» идеясы мен ұлттық идеясының əдебиетінде көркемдік көрініс табу дəстүрі мен 
инновациялық  жаңашылдық  мəселелері»:  Халықаралық  ғылыми-теориялық  конференциясының 
материалдары. – Проблемы  традиции  и  инновационной  новизны  художественного  воплощения 
национальной идеи и «Мəңгілік Ел» в литературе: Материалы международной научно-теоретической 
конференции. – Problems of tradition and innovative novelty of artistic realization of national idea and idea 
«Mangilik El» in the literature: Materials of International Scientific-Theoretical Conference. – Алматы: 
Қазақ университеті, 2015. – 228 c.  
 
ISBN 978-601-04-1537-9 
 
Жинақта  «Мəңгілік  Ел»  ұлттық  идеясының  қазақ  əдебиетінде  көркемдік  көрініс  табу  дəстүрі 
мен инновациялық жаңашылдық мəселелері» атты Қазақ хандығының құрылғанына 550 жылдығына 
арналған  халықаралық  ғылыми-теориялық  конференцияға  ұсынылған  баяндамалар  жарияланды. 
Авторлар  өз  мақалаларында  ұлттық  идея  жəне  «Мəңгілік  Ел»  идеясының  мəнін  ашып,  оның  шығу 
тегі  мен  қалыптасу  кезеңдерін,  халық  ділін  түсіну  үшін  маңызын,  қоғамның  рухани  мəдениетін 
дамытудағы ролін анықтайды.  
Бүгінгі қоғам мен əдебиет мəселелеріне қызығатын қауымға арналған. 
 
В сборнике опубликованы доклады, представленные на международной научно-теоретической 
конференции  «Проблемы  традиции  и  инновационной  новизны  художественного  воплощения 
национальной  идеи  и  идеи  «Мəңгілік  Ел»  в  литературе»,  посвященной 550-летию  основания 
Казахского  ханства.  Авторы  статей  раскрывают  суть  национальной  идеи  и  идеи  «Мəңгілік  Ел»,  их 
генезис  и  этапы  формирования,  значение  для  понимания  менталитета  народа,  роль  в  развитии 
духовной культуры общества.  
Предназначено всех тех, кто интересуется проблемами современной общества и литературы. 
 
In the collection the reports presented at the International scientific-theoretical conference «Problems 
of tradition and innovative novelty of artistic realization of national idea and idea «Mangilik El» in the 
literature» are published, devoted to the 550 anniversary of the basis of Kazakh State. Authors of the articles 
open an essence of national idea and idea «Mangilik El», its genesis and stages of formation, value for 
understanding mentality of people, a role in progress of spiritual culture of a society.  
It is intended all those who is interested in problems modern societies and literatures. 
 
УДК 821.512.122.0 (063) 
                                                                                                     ББК 83.3 (5 Каз) 
 
 
 
ISBN 978-601-04-1537-9                                                        © КазНУ имени аль-Фараби, 2015 
 
 

3 
 
МАЗМҰНЫ 
СОДЕРЖАНИЕ 
 
 
ПЛЕНАРЛЫҚ МƏЖІЛІС – ПЛЕНАРНОЕ ЗАСЕДАНИЕ 
 
 
Жақып Б. Қазақ поэзиясы – 2014: ұлттық идея жəне ұлттық болмыс................................. 5 
Əбдиманұлы Ө. Ұлттық идея мен мəңгілік ел ұғымының қазақ əдебиетіндегі көрінісі.... 18 
Кибальник  С.А.  Национально-культурная  идентичность  русского  человека  в 
социально-политической  мысли,  философии  и  художественной  литературе  русского 
зарубежья................................................................................................................................... 
24 
Орозобекова Ж.К. «Манас» эпосундагы философиялык ой туюмдар................................. 27 
Исаева А.К. Киргизские эпические сказания «Эр тёштюк» и «Манас»............................ 35 
Нарынбаева Н. К вопросу о тотемизме в древнтюркской культуре................................... 39 
Ысқақұлы Д. Ұлттық идея, ұлттық идеология мəселелері....................................................
43 
Тілепов  Ж.Ж.  Қазақ  хандығының  өмірге  келуіне  куəгер  ХV  ғасырдағы  жыраулар 
мұрасының тарихилығы.......................................................................................................... 
 
51 
Temirbolat A.B. Genesis of National Idea in the Kazakh Literature.......................................... 
59 
Ukubaeva B. National Ideas of Kyrgyzstan through A. Osmonov’s Poem «Ata Zhurt»…....... 
61 
Көпбаев Т.М. «Елім-ай» жырындағы отарлау саясатының тарихи шындығы................... 64 
Бузаубагарова К.С. «Вся истина» Шакарима......................................................................... 69 
 
1 СЕКЦИЯ. ƏЛЕМ ƏДЕБИЕТІНДЕГІ, ФОЛЬКЛОРДАҒЫ ЖƏНЕ МƏДЕНИЕТТЕГІ 
ҰЛТТЫҚ ИДЕЯНЫҢ КОНЦЕПЦИЯСЫ. – 
СЕКЦИЯ 1. КОНЦЕПЦИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИДЕИ В МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЕ, 
ФОЛЬКЛОРЕ И КУЛЬТУРЕ 
 
 
Қазыбек  Г.Қ. «Абай  жолы»  эпопеясының  ұлттық  колоритті  тұрғыдан  аударылуы – 
замана қажеттілігі.................................................................................................................... 
 
75 
Шортанбаев Ш.А., Тұрсынбүбі С. Нұрғали Ораз прозасындағы ұлттық таным.............. 81 
 
2 СЕКЦИЯ. ƏДЕБИЕТТЕГІ ДƏСТҮР ЖƏНЕ САБАҚТАСТЫҚ МƏСЕЛЕСІ. – 
СЕКЦИЯ 2. ПРОБЛЕМА ПРЕЕМСТВЕННОСТИ И ТРАДИЦИИ В ЛИТЕРАТУРЕ. 
 
 
Калчекеев К.Б. «Манас» эпосунун поэтикасынан................................................................ 86 
Қадыров  Ж.Т.,  Шəукерова  С.Н.  С.  Шəймерденовтің  «Өмір  нұры»  повесінде 
кейіпкерлер бейнесінің берілу жолдары................................................................................ 
 
95 
Əлбеков Т. Ел ұйытқысы (Албан Қожбанбет би туралы кейбір ой-толғамдар)................ 97 
Əуесбаева  П.Т.  Түркі  халықтары  ертегілерінің  композициялық  құрылымындағы 
аяқтама мəселелері................................................................................................................... 
 
99 
Мейірманов  А.Д.  Рухани  дəстүр  сабақтастығының  тарихи  ескерткіштерде 
таңбалануы............................................................................................................................... 
 
103 
Өмірбаева  Т.  Дəстүрлі  ақындық  поэзиядағы  лирикалық  өлеңдердің  ұлттық-
этнографиялық сипаты........................................................................................................... 
 
107 
Шалгынбай  Ж.Ж.  Деятельность  государственных  издательств  Казахстана  в  первые 
годы государственного суверенитета (1991-2000 гг.). Исторический экскурс................. 
 
109 
Алпысбаева Қ.Б. Əбубəкір Диваев – «Алпамыс батыр» жырын жинаушы........................ 117 
Бұлдыбай А.С., Сейдімханова Т. Қазақ халқының құндылығы жəне Шəкəрім................ 120 
Розиева Д.С. Қазіргі қазақ, ұйғыр жəне ағылшын балалар поэзиясының тілдік-стильдік 
ерекшеліктері............................................................................................................................. 
 
128 
Бүркітбаева А.С. Ақтан – лирик ақын................................................................................... 133 
Рақыш Ж.С. Сатиралық ертегі басылымдары........................................................................ 138 

4 
 
Жанысбекова Э.Т. Миф в произведениях казахских писателей...........................................
143 
Керімбек Ж.С. Əлем жəне түркі əдебиетіндегі «Ескендір Зұлқарнайын» бейнесі.............
147 
Каримова А.С. Тарихи тұлғалар тағылымы......................................................................... 150 
Агпас Е. «Ту» поэмасы: дəстүр мен жаңашылдық............................................................... 154 
Каримова  А.С.  Кеген  ауданы  тұрғындарының  күнделікті  өміріндегі  оқу-ағарту  ісінің 
жағдайы (ХХ ғасырдың 80-жылдары)............................................................................ 
 
159 
Жайсаңбаева А.Н. Абай мұрасы – адамзаттың асыл қазынасы........................................... 163 
Шеризат  А.  Мұхтар  Əуезов  шығармаларындағы  «намыс»  концептісінің  қолданылу 
ерекшеліктері............................................................................................................................. 
 
166 
Абдрахманова А.Н. Шəкəрім жəне шығыс əдебиеті............................................................. 170 
 
3 СЕКЦИЯ. ҚАЗАҚ ƏДЕБИЕТІНДЕГІ «МƏҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫНЫҢ 
КӨРКЕМ БЕЙНЕЛЕНУІ –  
СЕКЦИЯ 3. ХУДОЖЕСТВЕННОЕ ВОПЛОЩЕНИЕ ИДЕИ «МƏҢГІЛІК ЕЛ» В 
КАЗАХСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ 
 
 
Əбдіқұлова Р.М. Сөз мəдениеті мəңгілік ел мерейі............................................................... 172 
Үмбетаев М.Б. Халық ақындары өлеңдеріндегі Мəңгілік Ел – азаттық идеясы.................
176 
Мұқашев Т. «Мəңгілік Ел» идеясының ақын-жыраулар толғауларындағы көрінісі......... 181 
Муканова  Г.К.  Идентификация  «Мəңгілік  ел»  в  поэтике  Магжана:  история  и 
современность.......................................................................................................................... 
 
186 
Айсұлтанова Қ.Ə. Жыраулар поэзиясындағы ұлттық рух................................................. 189 
Солтанаева Е.М. Ежелгі жəне ортағасырлар əдебиетіндегі ұлттық идея жəне «Мəңгілік 
Ел» идеясының бейнелену ерекшелігі.................................................................................. 
 
191 
Актойкенова А., Набиев Х. Мəңгілік Ел – наш вечный путь к процветанию................... 197 
Атымтаева А.С., Хамитова С.Е. Мəңгілік ел – болашаққа бастар жол............................... 200 
Гайбуллаева  С.С.,  Елшібекова  А.Т.  Жүсіп  Баласағұнның  ізгілікті  басқарудағы  ой-
пікірлерінің  қазақ  тарихындағы  тəлім-тəрбиенің  негізі
 
билер  институтымен 
байланысы................................................................................................................................. 
 
 
204 
Жұмабайұлы Н., Рүстем М. «Мəңгiлiк Ел» идеясы жəне ұлттық бiрегейлiк мəселесi..... 207 
Hudaiberdina D., Zhusipova A. The historical and cultural heritage of Kazakh nation in the 
historical literature of Soviet Kazakhstan………………………………….............................. 
 
211 
Құрманбаева Г.Қ., Омарова Г.Ə. Жазуы Латын əліпбиі негізінде..................................... 216 
Ташенова Г.Ж. Ұлттық құндылықтарымызға құнтты болайық......................................... 219 
 
4 СЕКЦИЯ. ҚАЗІРГІ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МƏСЕЛЕЛЕРІ – 
СЕКЦИЯ 4. АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОЙ ГУМАНИТАРНОЙ 
НАУКИ  
 
 
Аскаров  Н.А.  Основные  факторы  постсоветской  трансформации  системы  СМИ 
Казахстана................................................................................................................................. 
222 
Артықова Е.О., Ахметова А.Н. Оқу сапасы – ақпаратты технология................................. 224 
 
 
 

5 
 
ПЛЕНАРЛЫҚ МƏЖІЛІС 
ПЛЕНАРНОЕ ЗАСЕДАНИЕ 
 
Б. Жақып, 
Қазақстан Республикасы ҰҒА корреспондент мүшесі, филология 
ғылымдарының докторы, профессор 
 
ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫ – 2014: ҰЛТТЫҚ ИДЕЯ ЖƏНЕ ҰЛТТЫҚ БОЛМЫС 
 
Ғұлама ғалым ұстазымыз, академик-жазушы Зейнолла Қабдолов: «поэзия – өмірдің əрі 
мен  нəрі,  қайнап  қорыған  жамбысы.  Поэзия  бақшада  құлпырған  роза  гүлін  сипаттамайды, 
оның дөрекі заттық жақтарын лақтырып тастап, хош иісін, əсем құбылғыш бояуын алады да, 
осылардың жаратылыстығынан да əсем өз розасын жасайды. Поэзия сəбидің күнəсіз ажары, 
жарқын  жанары,  күміс  күлкісі,  жанды  қуанышы.  Поэзия – көрікті  қыз  жүзінің  ұялшақ, 
албырт  қызғылты,  теңіздей,  көгілдір  аспандай  тұңғиық  көзінің  ынтықтық  сəулесі,  əйтпесе 
оның  қара  көзіндегі  өткір  от,  мəрмəр  иығына  төгілген  бұйра  шашының  толқыны,  торғын 
кеудесінің  демігіп  тыныстауы,  күміс  үнінің  гармониясы,  сиқырлы  сөзінің  музыкасы,  тал 
бойы, сұңғақ сымбатының мінсіз мүшелері, сұлу қозғалыстарының ғажайып сиқыры... 
Поэзия қайраты қайнардай балғын жігіттің отты көздері, өрен ерлігі, тентек тегеуіріні, 
аспан  мен  жерді  жалынды  құшағына  сыйдырмақ  болған,  өмірдің  уы  мен  балын  бір-ақ  рет 
сарқа сімірмек болған, тойымсыз талабы... 
Поэзия – ұйығандай,  құйылғандай  орныққан,  өз  еркін  əбден  билеген,  өмір  үшін 
жетіккен,  тəжірибеден  шыныққан,  рухани  күші  теңескен,  көңіл  көзі  көреген,  ойға  батыл, 
майданға батыр ер қуаты... Бүкіл əлем, гүл, бояулар, дыбыстар, бар жаратылыс, барлық өмір 
–  поэзия  дүниесі,  осы  құбылыстардағы  құпия  қуат,  оларға  тіршілік,  ойнақы  өмір  беретін 
сырлар – поэзияның  тетігі  мен  жаны.  Поэзия  əлемдік  өмірдің  қан  тамырының  соғуы,  сол 
өмірдің қаны мен оты, жарығы мен күні. Өлең – өмір, өмір өлең екенін бұдан артық түсіндіру 
мүмкін емес», – деп сонау Виссарий Белинскийден бері тартып бізге не екенін ұғындырып 
бағатын. Поэзия туралы сол түсінік пайым уақыт қанша өтсе де өзгермейді. Өйткені поэзия 
нəзіктік  пен  өткірліктің,  сұлулық  пен  сымбаттылықтың,  көзге  көрінбес  ғажайыптар  мен 
көңілге сəуле түсіретін тылсымдардан тарап жатады. 
Поэзияға  қашан  да  қойылатын  талап  сол.  Ендеше  Қазақстан  Жазушылар  Одағына 
тапсырылған, 2014 жылы  жарық  көрген 50-ге  тарта  өлең  кітаптарына  да  біз  сол  талап 
тұрғысынан қарап ой өрбітуге тырыстық. 
Биылғы  жылы  қазақ  поэзиясының  мерейін  асқақтатын  жыл.  Көзі  тірі  болғанда  қара 
өлеңнің  марқасқалары  Қадыр,Тұманбай,  Жұмекен 80-ге  толар  еді,  Есенбай  Дүйсенбаев, 
Дүйсенбек  Қанатбаев  сияқты  ақын  ағаларымыз 75-ін  тойлар  еді.  Амал  нешік  ағып  жатқан 
уақыт  өз  төрелігін  айтады,  аяулы  ағаларды  өз  ұршығымен  иіріп  əкетіп  жатыр.  Кеше  ғана 
арамызда  жүрген  Сəкен  Иманасовтың  орны  да  бір  бөлек  көрінетін.  Сол  Сəкен  ағаның  екі 
томдық таңдамалысы «Алатау» баспасынан 2014 жылы жарық көріпті. Бұрынғы таныс өлең 
– жырлар болса да қайта парақтап, қарап шықтық. 
Тыңдасын – анау аспан, мынау қырат, 
Жақпардан жарқырап бір құла, бұлақ! 
Тыңдасын – қырларың да, 
Қырманың да– 
Адырнам қолымдағы тұр аңырап! 
Ал енді  
Ала өгіздей мөңіретейін, 
Есердің есін алып, еңіретейін. 
Жеті қат аспан асып, 
Басқа қашық, бар болса қабырғасын сөгіп өтейін, – деп адырнасын шірей тартқан ақын 
аға бейнесі көз алдымызда күркіреген дауысымен қайта оралды. 

6 
 
Сүйінесің, сүйсінесің, сағынасың! 
«Соғыстан соң туғандар» толқынының да қатары сирей бастады. Күні кеше өзінің таза 
ақындық  болмысымен  жан  жадырататын  Ибрагим  Исаев  ағамыз  да  о  дүниелік  болып  кете 
барды.  Кейінгі  үш  жылда  үш  кітап  шығарған  ақын  аға  асыққан  екен.  Соңғы 2014 жылы 
жарық  көрген  «Ой  өлшемі»  кітабында  ақынның  екінші  бір  тынысы  ашылғандай  əсерде 
боласың. Өлең тақырыптарының өзі сан алуан, əрі тың. «Отызыншы өлең», «Алтын жайлы 
анықтама», «Құстар», «Сағыз», «Таразы», «Нүкте», «Қанағат», «Нобель  сыйлығының 
вирустары»,  т.б.  өлеңдерінің  əрқайсысының  көтеріп  тұрған  жүгі  батпандай.  Ақын  ерекше 
табиғат перзенті ғой. Өзінің дүниеден озатынын сезген де болар. Кітапты  тұтас алып оқып 
шыққанда өлім, ажал туралы көп жазып кеткендігі, мұңды иірімдері, басым көрінеді. Əйтсе 
де бəрі соншалықты шынайы, соншалықты табиғи жырлар. Осы кітаптағы өлеңдері арқылы 
өмірмен  қоштасқан  ақын  бейнесі  көз  алдыңа  келе  береді.  Қоштасқанда  да  өзінің  қазақ 
өлеңінен алған биік тұғырында тұрып: 
Ей, жазира, мен сенен биік тұрмын, 
Биік тұрмын, самалын сүйіп қырдың, 
Сенің төсің құлпырып кетсе екен деп,  
Өлеңімді  нөсер  ғып  құйып  тұрмын, – деп  қоштасады.  Бір  өзі 1200 əн  тексін  жазған, 
мөп-мөлдір, тұп-тұнық поэзия иесі Ибрагим ақын елімен бірге жасай беретіне кəміл сенеміз. 
Қазақ  поэзиясында  ақсақал  болған  Шешенстан  мемлекеттік  сыйлығының  жəне 
халықаралық  Алаш  əдеби  сыйлығының  лауреаты  Рафаэль  Ниязбектің  үш  томдығы  жарық 
көрді. Ол өз еңбектерінде қилы-қилы тағдыр кешкен қазақ халқының ерлігі мен елдігін арғы-
бергі  тарихын,  тəуелсіз  мемлекетіміздің  мерейі,  замана  келбеті,  ауыл  тұрмысы,  уақыт 
тынысы, адамдар арасындағы қарым-қатынас жайында шынайы суреттейді. 
Қарашы төмен түсіп кетпесін деп 
Аспанды  жүлдыздармен  шегелепті, – деген  бір  шумақ  өлеңге  үңіліп  көріңізші. 
Жұлдызды  шегеге,  тіпті  алтын  шегенің  өзіне  теңеу  бұрыннан  бар,  бірақ  олар  өлеңде 
ешқандай  қызмет  атқармай,  жəй  əшкекейдің  бірі  болып  қала  беретін,  ал  мына  жолы  ақын 
жұлдызды  шегеге  теңемейді,  шегенің  орнына  шегелейді  əдемілік  үшін  ғана  шегелемейді, 
аспан  төмен  түсіп  кетпесін  деп  шегелейді.  Демек  бұл  жолғы  образдың  көркемдікпен  қоса 
көтеріп  тұрған  басқа  да  жүгі  бар.  Ол – идея, – деп  Қадыр  Мырзалиев  айтқандай  ол  өз 
биігінде.  
Жыңғылды жырасынан қарғып аттар,  
Көсіліп жатыр сонау жар құмақтар, 
Төсінде шаң тозаңды будақтатып  
Келеді арындаған арғымақтар-деп өзі жазғандай арғымақ ақынның арғымақ шабысынан 
танбауын тілейміз. 
Жер-жерде,  ел-елде  облыстардың  кітапханасы  шығып  жатыр – «Сарыарқа 
кітапханасы» бойынша шыққан ақын Жүрсін Ерманның «Асыл ажар» атты кітабын ерекше 
атап  өткіміз  келеді.  Ақын  Жүрсін  Ерман  үнемі  ізденіс  үстінде  екендігін  жыл  өткен  сайын 
талғам ұстанымының биіктеген үстіне биіктей түскендігінің куəсі болып жүрміз. 
Оған дəлел:  
 
«Қазағымның қақ жарып кең даласын, 
«Терісаққан» аталып енді ағасың. 
Бəлкім барлық өзендер теріс ағып, 
Оң ағатын жалғыз-ақ сен ғанасың.» 
(«Терісаққан») 
 
«Қай жерде, мейлі, қай елде 
Əлемнің мəні – Əйелде. 
Шын мықты болсаң оныңды 
Əйелге барып дəлелде! 

7 
 
 
...Сырыңды соған ашасың, 
Шөліңді содан басасың. 
Адамның күні əйелмен, 
Əйелдер мəңгі жасасын! 
(«Əйелге ода»).  
секілді  ақынның  кейінгі  жылдары  жазған  жырлары.  Бұл  өлеңдер – таптаурын  ізден  алшақ, 
ақынның тек өз сүрлеуін табуынан туған, қазақ оқырманын ұзақ жылдар тербейтін, жарығы 
да  жарқын  болашаққа,  туу  алыстарға  жететін  өміршең  сөз.  Біз  мысалға  алған 
шығармалардың қай-қайсысы да қазақ поэзиясының антологиясына еркін қосылатын ерекше 
жырлар. Жүрсін ақын бір ғана ырғақпен, біркелкі бунақпен жазудан қашады. Əр өлеңін жаңа 
бір сырлы əуезбен əрлеп, жаңаша нұрлы əуенмен өрнектейді. Бұл – оның өлең техникасын 
еркін меңгерген, басты ерекшеліктерінің бірі десек, қателеспейміз. Ол сонысымен де, қанша 
қайыра  оқысаң  да  жалықтырмайды,  қайта  жан-дүниеңді  желпіндіріп,  көкірек-көзіңді 
сілкіндіріп  отырады.  Ақынның  кейінгі  жылдары  жазған  «Ырғай  жыры», «Мүйіз  кесу», 
«Дилемма», «Құлжанбай  құмының  жұртында», «Бас»,  т.б.  көптеген  жырлары  жоғарыда 
айтқан ойымызды бекіте түседі. Дау жоқ, Жүрсін Ерман – 70-ші жылдары қазақ поэзиясына 
келген толқынның ішіндегі өз қолтаңбасы, өз стилі қалыптасқан, ешкімге ұқсамайтын өз үні 
бар, біртуар тегеурінді ақын.  
Ақын Ғалым Жайлыбайдың үш томдығы жəне «Сарыарқа кітапханасы» бойынша «Бір 
тал үкі» сондай-ақ «Қара орамал» атты кітаптары жарық көрді. Өз жыр жолында ақын Абай 
баба  бастауынан  қанып  ішеді,  ұлы  ақынның  алдында  тағзым  етеді.  Абай  рухын  қозғаған 
өлеңдері  ерекше  асқақ  тыныспен  ағады.  Ал  тағы  бірде  Құнанбай  қажы  есімін  айтуға 
қорқақтап, тайсалып жүрген кездерде Алматының төрінен:  
Дауылдардан қаймықпай бұрқап өткен, 
Шырақ əнін Шыңғыстың шырқап өткен, 
Құнекеңдей құндысын құныкер ғып, 
Сұлтандарын бұл қазақ ұлтан еткен. 
Шыңғыстаудың шындық деп шуласа елі, 
Ата кегін аруақтап қумас еді, 
...Тобықтыда Құнанбай тумаса егер 
Құнанбайдан Абай да тумас еді, –  
деп саңқылдап жыр оқығанда, Ғалым ақын көзге көрінбес тағы бір биікті бағындырған 
еді.  Ақын  тағдыры  біз  білмейтін  тылсымдарға  толы.  Кейде  қалың  көпшілік  жүрегінен  жол 
табу  үшін  осындай  өршіл  рух  пен  батылдық  та  керек  шығар.  Ол – Ғалым  ақында  бар.  Ол 
елдің еңсесін түсірген – көңілге кірбің ұялататын, бүкіл қазақтың қабырғасына батқан ғасыр 
зауалына  қарсы  ұлт  атынан  сөз  алады.  Сонау  Ақтөбеде  Алғадағы  аққулардың  азаюы, 
Бетпақтың  киіктерінің  ауып  кетуі,  Семей  полигоны  мен  Арал  қасіреті  жайлы  боямсыз 
жырлары – қазақ  экологиялық  поэзиясының  озық  үлгілері  ретінде  оқырманға  жол  тартты. 
Ғалымның «Қара орамал» поэмасы қазақ поэзиясында резонанс туғызды. Бір ғана бөлігінен 
үзінді келтірейік. 
«...Бір  қыстың  таңында  біз  Жалаңашкөлден  қамыс  будаларын  арқалап  келе  жаттық. 
Жолда  жұтаң  киінген  жергілікті  адамдар  кезікті.  Қастарында  балалары  бар.Үлкендер  бізді 
көрген  соң  сəбилерге  қарап  бірдеңе  айтқаны  мұң  екен,  балалар  бізге  қарап  тас  лақтыра 
бастады.  Айдауылдар: «Сендерді  Мəскеуде  ғана  емес,  адамзат  баласы  жек  көретінің 
байқадыңдар ма?» – деп қарқылдап кең күлсін. Тұтқын əйелдер: «Бұлардың балаларға берген 
тəрбиесі осы ма?» деп налыды. Мен əлгі тастардың біріне сүрініп құлап, дəл алдымда жатқан 
тастан  сүт  пен  ірімшіктің  иісін  сезгендей  болдым.  Шетінен  тістеп  көрсем,  дəмі  тіл  үйіреді 
екен. Сөйтіп тастарды теріп алып, баракқа алып келдім. Барактағы қазақ əйелдері оның тас 
емес, кептірілген құрт екенін түсіндірді. 
Беу, боз дала! 
Боталап бір боздасын, 

8 
 
Боздасын да өткенімнен қозғасын! 
Бозқасқа айтсын, 
Боз биесін байласын, 
Аяр келіп іздемесін пайдасын. 
Оғыланым оман жұрттан озғасын – 
Сықпа құртта сығып алған көз жасым... 
Қасиетін қара тасқа қашатқан, 
Тас атпаған, 
Кім-кімге ас атқан. 
Мейіріміне мейірленер шөлдеген – 
Барактағы баланда емес ол деген. 
Адамзатқа көңілінің жоқ аласы – 
Құрт лақтырған қайран қазақ баласы. 
Уа, «Қарлаг» кешкен тұтқындардың ұрпағы, 
Сақтап жүрген қазақтың бар құрты əлі... 
«Жалаңашкөл» маңында, 
Сол АЛЖИР-дің жанында –  
Құрт лақтыртқан Анасына қазақтың, 
Құрт лақтырған Баласына қазақтың – 
АЛТЫН КЕШЕН салып қойсақ қайтеді? 
Жарасар ед, əй тегі... 
Александр Солжинициннің «Архипелаг-Гулаг» деген еңбегі Нобель сыйлығын алғанын 
білеміз. Ғалымның «Қара орамал» поэмасы да беделді сыйлықтардың бəріне лайық.  
Өткен  жылы  Серік  Ақсұңқарұлының  «Ұзан»  атты  кітабы  жарық  көрді.  Ол  алғаш 
Ақтоғайда,  кейін  Қарағандыда  жүріп-ақ  өз  даусын  қазақ  сахарасына  түгел  жеткізген 
таланттың бірі. Жиырмаға жетер жетпесінде. Кейінгі кездері де Серік поэзиясынан асқақ рух, 
өткір,  өжет  байламдар  айта  отырып,  адамдардың  жіберген  кемшіліктері  арқылы  бүгінгі 
ұрпақты  тəрбиелеу  идеясы  бой  көрсетеді.  Оның  Пушкинді,  Димитр  Методиевті,  Есенинді, 
Бунинді,  А.Вознесенскийді,  Е.Евтушенконы,  Р.Рождественскийді  мол  оқығандығы  өз 
өлеңдерінен  де,  тəржімаларынан  да  көрініп  тұр.  Соңғы  жылдары  жазғандарынан 
«Қасқырдың монологы» мен «Қабіріңе қойдым бес шоқ қара гүл» жыр-хамсасын бөле жара 
атауға болады.  
Алматыдан  жырақта  жүріп  танылған  тағы  бір  тегеурінді  жырдың  иесі  Тыныштықбек 
Əбдікəкімов  есімін  өлең  сүйер  қауым  жақсы  біледі.  Оның  «Алтай – Ертіс»  кітапханасы 
арқылы  жарияланған  бір  томдығы  оқырманмен  қауышты.  Кітап – сөз  жоқ,  біз  шолу  жасап 
отырған  жылдағы  жаңалық  екендігін  айтпау  ақиқатқа  қиянат  болар  еді.  Тыныштықбектің 
республика жұртшылығына 1986 жылы «Қазақ əдебиеті» газетінде жарияланған өлеңдерімен 
алғаш  танысқанынан  бері 30 жылдай  уақыт  өтіпті.  Бұл  аз  уақыт  емес.  Ақын  жырларының 
ағысы  қалай,  өсу  бар  ма,  жаңа  арналар  іздеу,  табу  байқала  ма? «Жаңа»  жинағынан  осы 
сауалдарға жауап іздедік. 
Мұң аңқыған сезімнің шатқалынан, 
Маңырайды таутеке ұйқысырап... 
Қаздардың қаңқылынан қаймақ жалап, 
Түнде сəл Ай сəулесін тыңдап алам. 
Қыз көктем көл басна асығады, 
Бұрымы бұлт ішінде тарқатылып. 
Деп түнгі құрбым отыр, 
Омырауынан  
Бүр  жарған  жұлдыздардың  иісі  аңқиды,–  бұл  бір  ғана  өлеңдегі  көздің  жауын  алатын 
əсем суреттер, тапқыр теңеулер. 
Не деп саған жазайын, қой қоздаған, 
Тау мөңіреп, аспанда Ай боздаған... 

9 
 
 
Қой-ашқарақ, төл-тоңғақ, жусан-өлі, 
Тал-жалаңаш, бұлт-үркек, жел-солақай. 
Тыныштықбек жырларындағы көркемдік көзге ұрып тұр. Теңеу де, эпитет те, метафора 
да, бəрі-бəрі кездеседі. Бір қуанатыны – ақын соның бəрін əсемдеп, көркемдеп жазайыншы 
деп  өзін-өзі  күштемейді,  табиғи  көркемдік  табиғи  таланттың  жүрегінен  көктемгі  жаңбыр 
тамшыларындай мөлдіреп төгіле береді.  
Сөз реті келгенде айта кетуіміз керек еліміз тəуелсіздік алған кейінгі жылдар бедерінде 
діни  ағымдағы  шығармалар  жазыла  бастады.  Оған  Сəрсенбек  Бекмұратұлы,  Гүлнəр 
Шамшиева,  Светқали  Нұржан,  Керім  Елемес  туындыларын  енгізуге  болады.  Қостанайлық 
Ақылбек Шаяхмет, «Иман жүрек айнасы» атты кітап шығарған екен. Өлеңдері бүкіл əлемдік 
ислам туралы түсініктерді жинақтаған. Бір ғана өлеңін мысалға келтірейік: 
Пушкин түгел оқып шығып Құранды, 
Бірде бір сөз таба алмаған күмəнді. 
 
«Қарғыс атар тыңдамаса Құранды!»– 
Деген екен Иван Бунин сыралғы. 
 
Ғалым Кусто от пен суға шыдамды, 
Көзі жетіп, қастерлеген Құранды. 
 
Өмірі нұсқа, жұрген талай тартыста 
Мұхамбетті мойындаған Маркс та. 
 
Басқа дінге нағыз шындық алыс қой, 
«Мұсылман деп таны!»– деген Толстой. 
 
Бұл жалғаннан ақиқатты қалаған 
Гете де өзін мұсылман деп санаған. 
 
Өмірінде асып-тасып, саспаған, 
Қант бар ісін «Бісімілладан» бастаған. 
 
Құл Қожахмет жасап Хаққа құлшылық, 
Бүгін оның орнына тұр гүл шығып. 
Қажылыққа барып қайтқан Шəкəрім 
Толтыр деген мұсылманның қатарын. 
 
Пенделердің бақытты һəм құсалы 
Толып жатыр айтып кеткен мысалы. 
 
Олай болса толып жатыр дəлел де, 
Құран кəрім – дана кітап əлемде. 
Жалпы діни поэзия бізге керек, біздің көп азаматтар осы бағытта өлең жырлар жазып 
жүргенін білеміз.  
Қызылордалық  ақын  Қатира  Жəленованың  «Сырдан  ұшқан  қарлығаш»  атты  кітабы 
жарық  көріпті.  Ішінде  Қазақ  позисының  абызы  Əбділда  Тəжібаевтың  хаттары  да  бар  екен. 
Сол хаттарының бірінде Əбекең былай деп жазады: «Қарағым, Қатира! Сенің толқып жазған, 
əсіресе  əкеңе  байланысты  егіліп  жазған  мұңды  да  сырлы  хаттарыңнан  қатты  əсер  алушы 
едім.  Сондағы  келтірілген  өлеңдеріңде  ашықтық,  айқындық  басым  еді.  Сезім  шындығы 
жетіліп  жататын.  Ал  мына  өлеңдерің  ұнаған  жоқ.  Логикалық  жағынан  тіпті  келіспей, 
үйлеспей  жатыр.  Шамасы  терең  ойланып,  көңіл-күйің  жақсы  дыбыс,  əсем  бояулардан 

10 
 
оянбай,  түршіккеннен  есінемей  жазылған  өлеңдер  болуы  керек.  Шын  өлең  құдіреттен, 
адамдық  еркіңмен  алысқан  сезімдік  селден  туады.  Əдейілеп  «жазайыншы»  деп  өзіңді-өзің 
зорлаудан  өлең  шықпайды,  шырағым.  Осыны  жадына  мықтап  сақта!  Ағаң  Əбділда. 15 
мамыр, 1967 жыл»  Менде  Əбділданың  батасын  алған  едім.  Əбділданың  батасын  алғандар 
жаман ақын болмайды. Қатира «Жаз өтті» деген өлеңін былай деп жазады: 
Шық болып аунап, 
Қайыңның жапырағында, 
Көк болып қаулап, 
Туған жер атырабында. 
 
Жаз өтті тулап, 
Бұлқынған бал-бұлақтарда. 
Жаз өтті шулап, 
Сыңсыған тал-құрақтарда. 
 
Қиялыма елтіп, 
Көктемді аңсағанымда, 
Жаз өтті желпіп, 
Керімсал таң самалында. 
 
Ақ таңдар булап, 
Алтын нұр жалатқанында, 
Жаз өтті зулап, 
Құстардың қанаттарында. 
 
Сары белден құлап, 
Сары ала күз келді де, 
Жаз кетті жылап, 
Тырналар тізбегінде. 
 
2014  жылы  біраз  ақынымыз  алпыс  жасқа  толды.  Солардың  ішінде  айырықша 
айтатынымыз – Ұлықбек  Есдəулетов.  Ұлықбек  Колумбиядағы  дүниежүзілік  ақындар 
фестиваліне  қатысып  қайтты.  Қазақ  поэзиясының  мəртебесін  көтерді.  Түрік  тіліне,  қытай 
тіліне,  монғол  тіліне,  орыс  тіліне,  қырғыз  тіліне  кітаптары  аударылып  басылды.  Бұл  қазақ 
поэзиясы үшін үлкен мəртебе. 
Алпысқа  толған  ақындардың  бірі  Əділғазы  Қайырбеков  он  томдық  шығармаларын 
жинақтап шығарды. Соның ішінде үш томы поэзия. Əділғазының: 
Көз алдымда қар жауған күн, 
Құлағымда мұңды əуен. 
Еске аламын екеуіңді 
Қар жауғанда жылда мен. 
Жиырма бес!  
Қолыңды сен бір қош жерден бұлғап ең. 
Бақытсыздау болсам да өзім, 
Бақыттың не екенін  
Бұрынырақ сезініп ем, шын мойындап тұрған ем. 
Көз алдымда қар жауған күн, құлағымда мұңды əуен... 
 
Көз алдымда қар жауған күн,  
Құлағымда мұңды əуен 
Жиі-жиі еске аламын екеуіңді мұнда мен, 
Жауған қарды тамашалап сендер бейқам тұрған ең, 

11 
 
Жүрек дертін жазатұғын бар екен гой бір ғана ем 
Көз алдымда қар жауған күн, 
 Үшеуміз кездескен... 
Сол əсерді суреттеуге жетер емес сөз дестем. 
«Бақыт жайлы өлең оқып берші!»-дедің өтініп, 
«Бақыт деген қар жауған күн! 
Екендігін  сезбестен... – деп  жазған  болатын  осы  өлеңнің  өзінен-ақ  Əділғазы 
Қайырбековтың қайталанбайтын ғажайып ақын екенін сезінуге болады.  
Ақын  Төрегелді  Тұяқбай  «Бастау», «Өз  көзіммен», «Қарлы  құйын», «Орман  аңызы», 
«Жан  дауысы», «Сүймегендер  сағынбайды»  атты  поэзия  кітаптарымен  жақсы  таныс.  Оның 
«Төрт тоғыс» атты жаңа кітабында жаңалық бар. Ол сөзді билетеді, сөз өнерінен би табады, 
жүз қырық сөз биі соның дəлелі. 
Артын бағып,  
əліптің, үндеместен 
Қалдың қалай біреуді күндеместен? 
Жарқыл қағып 
жүрсейші есіп-есіп, 
алтын балық  
секілді сумен ескен! 
 
Сумен ескен 
секілді алтын балық 
есіп-есіп жүрсейші жарқыл қағып! 
Күндеместен 
Біреуді қалдың қалай, 
Үндеместен, 
Əліптің артын бағып?» 
Ақын сөзді билетеді. Бұл қазақ поэзиясындағы жаңа тыныс, соңы серпін. 
Ақын  Қасымхан  Бегмановтың  жыр  сүйер  қауымға  танылғанына  көп  болды.  Ол  өзінің 
шын  ақын  екенін  дəлелдеді.  Оның  «Күреңбел»  атты  жаңа  жыр  жинағы  ерекше  əсер 
қалдырды.  Өлеңдерінің  көбі  антологиялық  өлеңдер.  Соны  дəлелдейтін  бір  ғана  мысал 
келтіремін. Оның «Шүберек» өлеңінде былай деп жазылған: 
Тым алыста қалған сол үміті едім солардың, 
Адам көркі шүберек,  
шүберекке орандым. 
Бақ пен тақтан сен түгіл  
 патшаларда жеңілген, 
Үш-төрт кездей шүберек əкетерің өмірден. 
 
Естілмесе кеудемнен  
жүрегімнің дүрсілі, 
Шүберекке оранып кетіп қалсам бір күні. 
Кешіріңдер қайран ел,  
 қардай аппақ арым бар, 
Шүберекті көргенде мені де еске алыңдар. 
Қасымханның ақындығы өз бағасын алатын кезі келді. 
Тағы бір талантты ақын Əбубəкір Қайранның екі томдық жыр жинағы жарық көрді.  
Күркіреген күй басталып, күй тынар, 
Бүгін түнде жаңбыр жауар сиқы бар, 
Маған қандай ұйқы бар, саған қандай ұйқы бар, – деп төгілдіретін ақын өз бағасын ала 
алмай жұр деп есептейміз Оның «Жасыл жаңбыр» атты лирикалары ғажайыптың ғажайыбы. 

12 
 
Ал «Наркескен» кітабындағы «Кенесары», «Ерасыл» поэмалары Ілияс Жансүгіровтен кейінгі 
эпикалық поэзияның нағыз жауһарлары деп санауға толық негіз бар.  
Өткен жылы қазақ əдебиетінің көрнекті өкілі Баянғали Əлімжанов алпыс жасқа толды. 
Оның  «Қорасан  қарақшының  қолмергені»  атты  жаңа  поэмасында  албырттықпен  түрмеге 
түсіп  одан  əрі  адасып,  бір  жолы  теріс  жолға  ат  басын  бұрған  ауыл  жігітінің  трагедиясы 
суреттеледі. 
Қызылордалық  ақын  Бақытжан  Абыздың  «Уақыттың  алуан  түсі»  атты  кітабы  шықты. 
Өзгеше ақын. Өзіндік əлемі бар. Өмір терезенің ар жақ, бер жағындағы ақын. 
Терезенің ар жағында – 
бір дүние – 
тамшылардың арна 
тартқан өзені. 
Бер жағында – көңіл 
Нөсер тұр күйде, 
Ағыл-тегіл  жауатынын  сезеді, – деген  шумағынан  ақ  ақынның  қуат-қайраты  көрініп 
тұр. 
Бұрында  «Бастау», «Көкейкескен», «Өмірді  сүю», «Ұлылықпен  сырласу», «Ғашық 
жүрек», «Қимаймын  сені», «Өмірмен  сырласу»  кітаптарымен  жақсы  таныс,  Ақын  Нұртас 
Исабаевтың  жаңа  кітабы  жарық  көрді.  Ол  өз  кітабында  риясыз  көңілмен  өмір  жайлы 
толғанады. «Жарық күнім» деген өлең соның айғағы. 
Жарқырап шыға берші, Жарық күнім, 
Əлемнің қара түнек жарып түнін! 
Жүрейін емін-еркін, құстай ұшып, 
Алармын жер қойынына барып тыным. 
 
Жасайды тірі адам тіршілігін. 
Күлімдеп тас-төбемде тұршы, Күнім! 
Жібітсе шуақ-нұрын өнбойымда 
Оянар  талдың  жасыл  бүршігімін, – деген  өлең  жолдарынан-ақ  ақынның  кіршіксіз 
мөлдір көңілі көрініп тұр. 
Бұрында  кітаптары  шығып  жүрген  Мəркиза  Базарбайқызының  жаңа  кітабы  жарық 
көрді.  Бұл  кітап – ғасыр  тоғысындағы  қоғамдық  формациялардың  ауысып  адамдық 
құндылықтардың орны алмасқан аласапыран алмағайып заманда өмір сүрген мүгедек анадан 
туған  ұлдың  əлемдік  жарыстарда  чемпион  атануы,  ержетуі,  ел  азаматы  болып  қалыптасуы 
туралы жыр кітабы. 
Ұлы  да,  қызы  да  болған  жалғыз  перзентін  балапан  кезінен  мəпелеп  өсірген  ана 
махабатын көріп, ерекше сезімге бөлендім. Əрине өлең техникасына орай кейбір кемшіліктер 
болғанмен де, ана жүрегінен жарып шыққан жыр жолдары табиғилығымен баурап алады. Ол 
сонысымен де мағыналы, сонысымен де құнды. Əсілі поэзия табиғилықпен егіз. Автор осы 
жағынан  ұтады.  Ақын  бұл  оқиға,  жайттың  бəрін  өз  басынан  өткергені  көрініп  тұр. 
Поэмадағы «Ар деген не?» – деп сұрақ қойған ұлыма» деген тұсынан үзінді оқып көрейік: 
Сен бақыттың құнын түсін алтыным. 
Өмір деген той емес қой шалқып өтер алтын күн. 
Нені аңсасаң 
Соның бəрін жию емес қолыңа, 
Дүние деген қолдың кірі, 
Ой-қиялдың соры да! 
 
Арлы болу: қандай қиын күн туса да 
Қорғап қалу ар атын 
Барлығынан биік қою 
Арман, 

13 
 
Мақсат,  
Мұратын! 
Арлы атану –  
Жан-жағына жүрек нұрын тарату, 
Алтын күннің кірпігіне 
Алтын ойлар жалату. 
Міне бұл Маркиза Базарбайқызының жалт еткен жақсы ойларының көрінісі іспеттес. 
Ақын  Дүкен  Мəсімханұлы 50-ге  толып  ел  алдында  есеп  беріпті.  Алтынмен  аптап, 
күміспен күптеп «Фолиант» баспасынан кітабын шығарыпты. Бұрын да ақын ретінде көрініп 
жүретін  Дүкен  Мəсімханұлы  өзінің  ақындығын  тағы  бір  дəлелдепті.  Мына  өлең  соның 
дəлелі: 
Күрең жон деген жер еді, 
Күрең тоғайлы бел еді. 
Күрең жонды күздейтін, 
Күрең күзден кілең қызық іздейтін 
Күрең үйлі ел еді.  
Күрең жонның үстінде 
Күрең бұлақ бар тұғын. 
Күрең бұлақ жағасы 
Күрең тоғай, тал-тұғын. 
Күрең шымды айырып, 
Күрең тасты майырып, 
Кілем-жонды жайнатып, 
Кілең құсты сайратып, 
Күрең бұлақ ағатын. 
Күрең бұлақ жағасы, 
Күрең тоғай арасы 
Ойдым-ойдым болатын. 
Күрең, ойдым жазыққа 
Күрең қотан қонатын... 
Ақын қыздардың ішінде соңғы кездері өзінің терең лирикалық толғаныстарымен жан – 
дүние  тылсымдарын  ашуға  ұмтылған  сəтті  талпыныстарымен  танылып  жүргендердің  бірі – 
Жанат Əскербекқызы. Жанат есімі алғаш рет 1993 жылы «Аққұс» қауымдастығының жабық 
поэзия  байқауында  бас  жүлдені  иеленгенде  естілген.  Содан  бері  оның  бірнеше  кітаптары 
жарық көрді. «Ай–тамғы» жаңа кітабында да Жанат жаңа қырынан көрінген. 
Жалғыз тал көрсең, қимай жүр дейді, 
Жақынды жаттай сыйлай жүр дейді. 
Жалғыздық зарын тартпаған жандар 
Жалғанға мынау сыймай жүр дейді. 
 
Жалғызтал, болдың бабама мекен, 
Сусаған жүрек нəр ала ма екен!? 
Кінəмшіл көңіл түңілсе бір күн 
Жалғыз  тал  өскен  далама  кетем, – деген  өлең  жолдарының  өзі  Жанаттың  ақындық 
тағдырының айғағы. Ол талай биіктерді бағындыратына кəміл сенемін. 
Діни  тақырыпқа  терең  ойланып  жазып  жүрген  ақындардың  бірі – Дəулетбек 
Байтұрсынұлы.  Ол  өзінің  «Сенің  арқаң»  атты  өлеңдер  жинағында  лирикалық  кейіпкер 
«Меннің  тірліктен  сырын  түйген  ой  бастауларына  батыл  қалам  тартып,  шынайы  сезінудің 

14 
 
əсерлі сəттерін қағазға түсіргенін көреміз. Сонау ғасырлар қойнауынан тамыр алатын илахи 
мінəжат жырларының жүрек сүйіспеншігінің Лəтифə əуендерін қозғайды. 
Тəн – топырақ, жер шарынан бірден-бір, 
Жан – Алладан рух болып сіңген нұр. 
Тіршілікті жалғап тұрған жүрегім, 
Хатқа түскен өмір əні – сыр мен жыр. – деп жырлайды ол. 
Əскери тақырыпта қалам тартып жүрген Бақытбек Смағұлдың «Оқ пен Отан» атты жыр 
жинағы  Əбіш  Кекілбаевтың  алғысөзімен  жарық  көрді.  Бақытбек  ақын  өмірден  түйген 
пайымдарын, ел бірлігі мен тірлігіне ұластыра өлеңдер өріп , «Ауған тозақтарында» нақты өз 
басынан кешкен, куə болған ауған алапаты туралы жырлайды. «Рух жырлары», «Туған елдің 
тұлғалары»  қазақ  халқының  асқақ  рухымен  болмысы  паш  етіледі.  Автор  бейбіт  күннің 
парқын, тəуелсіздіктің нарқын жан жүрегінен өткізе отырып терең шынайлықпен жырлайды. 
Ұлы дала төсінде, 
Көк бөрілі көшпенді. 
Кісінеген арманның, 
Тұқыртуымен шектелді. 
Тұлпар мініп, ту ұстап, 
Күткен едік көп теңдік. 
Алпамыс болып ар-намыс, 
Қайта оянып сес болдым. 
Жалғаншы мынау дүниеге, 
Кімдер де келіп кетпедің. 
Толағайдай тұрпатты, 
Тұлғаларды өткердің. 
Тамырыңда тулаған, 
Қасқырдың қаны кепкен күн. 
Бөрі мінез батырға, 
Өлшеулі өмір шектеулі. 
Заманнан бағзы белгілі, 
Келмесе де текке өлгің. 
Құтқармаған көктен күн, 
Өмірі зулап өткен күн. 
Мен деген Махамбеттердің, 
...Ел деген Бақтыбектердің! 
Былай  қарағанда,  көктен  жаңбырдай  себелеп,  тас  төбеңнен  төпелей  құйылып,  тұла 
бойыңды түршіктерген көпті көрген көк садақтың, садақ толы сарыкез оқтың жапа-тармағай 
талауына  қалып,  қапелімде  ашуға  мініп,  арыстандай  арс  ете  қалған  баяғының  жанкешті 
батырын  тыңдап  отырғандайсың!  Ойлана  қарасаң,  айтып  отырғандарының  бəрі  де  өмірде 
болған. Бəрі рас, бəрі шын. Ежелгі мақамдардан да ескі көне мақам көз алдыңда болып өткен 
көп оқиғаның жер жаратылып, су аққалы бар көне жəйттар, көне оқиғалар екенін аңғартады. 
Ежелгі мақам. Ескі сыр. Көне кəп. Жұмыр басын өмір жұмбақтарын шешіп көруге серт еткен 
талайлы  тағдыр  иесінің  бүгінгі  жан  күйзелістері – деп  Əбіш  Кекілбайұлы  берген  бағадан 
артық айту мүмкін де емес. 
Шекербек  Садыханұлының  «Тулайды  жүрек»,  Исламғали  Үркімбайұлының  «Дала 
жыры»,  Бақытжан  Тобаяқовтың  «Жерұйығым»,  Баянғали  Əлімжановтың  «Өмірдің  өзі», 
«Шаяхмет Құсайынұлының «Жауһар сөздер», «Ғұмыр жүрек», Бөрібай Оразымбеттің «Өзіңе 
арнадым»,  Таңатар  Дəрелұлының  «Күз  кеме»,  Лəйлə  Жұмекеннің  «Алтайдың  кісікиігі» 
Ахмет Өмірзақовтың «Ақиқаттың рухы» атты кітаптары да атап өтуге тұрарлық. 
Ғ.Мүсіреповтың 1969 жылғы  жас  ақын-жазушылардың  республикалық  мəжілісіне 
байланысты  жазған  мақаласындағы  сөздері  орала  береді «...Жас  өмірдің  балаң-балғын 
шағында  аңызақ  желден  көлеңке,  үскірік  желден  ығын  керек.  Мал  баласын  бауырында 

15 
 
өсіреді,  ағаш  біткен  тұқымын  ығына  қарай  төгеді.  Адам  баласы  ананың  құшағында, 
қоғамның  шылауында  өседі...  жастарды  ерте  қартайтпауымыз  керек.  Балғын  шақтың  өз 
сұлулығы бар, өз қызуы, өз ұшқырлығы бар. Буыны қатқан, қызу басылған аға буын аяғын 
қия  басқан  жасты  дүрелей  бастауымыз  керек.  Əсіресе  жас  дарынды  жалынға  тұншықтыру 
қылмыс. Дарынды жас, жалынды жас көк шыбықты көрмей-ақ өссін!» – деген екен жастар 
туралы. Аллаға шүкір жастар поэзиясы өрістеп келеді. Оған дəлел