187
Ортақшылдық дәуірінде де адам жалпы себепшілдік
заңына бағынған жаратылыстың бір бөлшегі болып қала
бермек. Шындықта, әрбір жеке адам айналадағы жағдайға
бағынбай ма? Сөзсіз бағынады. Адам Орталық Африкадағы
бадауише қимылдамайды, капитал дәуіріндегі банкирше
де қимылдамайды. Оның қимылы ортақшылдық қоғамның
мүшесінің қимылы болады. Бұл анық. Бұдан не көрінеді? Бұдан
тіршілік жағдайының ортақшылдық дәуірінде де адамның еркін
билейтіні көрінеді. Басқа реттерде де осылай. Ортақшылдық
дәуірде де жаратылыс күштері мен адам тартыспақ. Олай бол-
са, бұл тартыс жағдайлары адамның қылығын билемек, тағы
осындайлар... қысқасы, детерминизм қисыны ортақшылдық
қоғамда да дұрыс қисын болмақ.
Сонымен, ұйымдасқан қоғам туралы мынадай реттер
шығаруға болады:
1) қоғамдық құбылыстар жеке еріктердің, сезімдердің,
амалдардың... қабысуларынан шығады; бұл жұмыс сыртқы
күшпен орындалмайды, ұйымдасқан еңбекпен, амалмен бола-
ды;
2) қоғамдық құбылыстар әрдайым жеке адамның еркін
билейді,
3) қоғамдық құбылыстар адам еркінен шығады; адам өзінің
тілегіне қожа, адам қоғамдық апаттың дүмпуіне түспейді,
апаттың (стихия) орнын түзу қоғамдық ұйымдасылады [?].
Ортақшылдық дәуірде өсім есепті, ұйымдасқан түрде бола-
ды. Адам не жасау, қалай жасау керек екенін біледі.
Достарыңызбен бөлісу: