Тіркеу нөмірі 204-ж Регистрационный №204-ж

43

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

білім беру мақсаты мен міндеттерінің дәстүрлі оқытудан түбегейлі өзгешеліктері 

бар. Ол білім, іскерлік, дағдыларды меңгертудің негізі ретінде оқушы дамуы мен 

тәрбиесін қамтамасыз ету міндеттерін шешуді көздейді.

Дағды  дегеніміз  –  әрекеттің  адам  бойында  орнығуы.  Әрекетке  ең  алғаш 

кіріскен кезде адам олақ, артық көптеген қимыл-қозғалыстар жасайды. Дағды – 

автоматты түрде жасауға дейін жеткізілген әрекет, ол көп рет қайталау жолымен 

қалыптасады.

Атақты  физик  М.  Лауэ  оқу,  білім  жөнінде  айта  келіп: «Білім – бүкіл 

оқығандарың  ұмытылып  қалғанда,  бойыңда  сақталатыны»,  –  дейді.  Бұл 

сақталып қалатын не? Ол – бағыт, дағды және қабілет, нағыз білім – осылар! 

Дағды саналы түрде автоматталған  қимыл-әрекет  түрінде  көрінеді,  ал  сонан 

соң  әрекеттің  автоматталған  тәсілі  ретінде  қызмет  атқарады  деп  көрсетеді 

психолог С.Л. Рубинштейн [1].

Қандай да болмасын дағдыға зерттеу, іздену әрекеттерін көріп бақылап, 

оған еліктейді. Ал оқыту мен зерттеуде мұғалім дағдыландыратын әрекеттерін 

көрсетеді, түсіндіреді. Мұндай процесті оқытуда оқушының ақыл-ой әрекетін 

қалыптастыру  саласында  психолог  П.Я.  Гальперин  және  оның  шәкірттері 

зерттеді. Бұл зерттеулер бойынша баланың ақыл-ой әрекетін қалыптастыруға 

болатыны дәлелденген. Мұнда дағды мен шеберліктің қалыптасу ұзақтығы да, 

оның нәтижесі де (беріктігі, саналылығы, жинақтылығы т.б.) ақыл-ой әрекетін 

қалыптастыру  процесін  ұйымдастыруға  байланысты  екені  көрсетіледі. 

Ендеше  мұнда  да  басты  жауапкершілік  мұғалімге  жүктеледі.  Ал  осы  ақыл-

ой  әрекетін  ұйымдастыруға  келесі  талаптар  қойылады:  1)  бағыт  беру,  оны 

өздігінен орындауға мүмкіндік беру; 2) әрекетті қалыптастыру кезеңі; 3) зерт-

теуге машықтанып, оның элементтерін іске асыру;  4)  дағды мен шеберлікке 

саналы түрде үйрену; 5) дағды мен шеберлікті толық қалыптастыру.

1-сурет – Дағдының түрлері

Қазіргі  уақыттың  негізгі  талаптарының  бірі  –  білімді  әлемнің  бүтіндей 

бейнесін қабылдай алатын, логикалық ойлауы дамыған жаңаша, тәуелсіз ойлай 

алатын шығармашыл тұлғаға айналдыру.

Мектептегі  оқыту  үрдісінің  негізгі  мақсаты  –  оқушының  білімді  игеру 

кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, 

Л.У. ҚҰРМАНҒАЛИЕВА, К.Т. ИМАНЖАНОВА, Г.С. БЕКТАСОВА. 2 (66) 2015. Б. 42-46 

                ISSN 1683-1667 

 

Дағды 

Іс-қимыл әрекет 

Ойлау (логикалық) 

Күнделікті 

тұрмыстағы 

Қабылдау  

44

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

жан-жақты жеке тұлғаны тәрбиелеу.

«Логикалық  ойлауды  дамыту»  дегеніміз  –  барлық  (талдау,  жинақтау,  са-

лыстыру, жалпылау, саралау) элементтерін арнайы жүйелі түрде қалыптастыру; 

ойлау белсенділігін, өз беттілігін дамыту.

Физика  сабағының  міндеті  –  оқушылардың  ойлауын  дамытып,  дұрыс 

ой  түйіп,  өздігінен  сапалы,  дәлелді  шешімдер  қабылдай  білуге  үйрету, 

шығармашылық сипаттағы іс-әрекеттер орындауға талпындыру. Оқушылардың 

логикалық ойлауын дамыту үшін:

есепті, жаттығуларды талдай білу іскерліктерін қалыптастыру;

− 

сызбаграфиктік модель бойынша есеп объектілерінің арасындағы байла-

− 

ныстарды түсіндіру;

есептегі нақты заттарды оның моделімен ауыстыру;

− 

пәнге деген қызығушылығын, сүйіспеншілігін арттыру;

− 

сыныпқа дұрыс психологиялық жағдай орнатуға мүмкіндік туғызу.

− 

Дұрыс ойлаудың формалары мен заңдары туралы ғылым логика деп, ал ой 

қорытындыларының объектив пікірлерге негізделетін процесі логикалық ойлау 

деп аталады.

Логикалық  ойлаудың  ерекшелігі  –  қорытындылардың  қисындылығында, 

олардың шындыққа сай келуінде. 

Интеллектуалдық білік-дағдыларға үйрету бір-бірімен тығыз байланысты 

болатын  үш  мәселені  қамтиды:  ойлау  әрекетінің  саналы  болуына  қажеттілік 

қалыптастыру; әрекеттерді тәжірибе жүзінде тексеру және өзін-өзі бақылау.

Соңғы педагогикалық ізденістерде ақыл-ой біліктерінің мақсатты түрде да-

муына ойлау әрекетінің арнайы қалыптасуына ерекше назар аударылуда, яғни 

ойлау дағдыларына үйретуге, танымдық ізденіс процестеріне ден қойылуда. 

Оқушылардың  ойлауын  дамытып,  дұрыс  ой  түйіп,  өздігінен  сапалы, 

дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйретудің жолы – логикалық тапсырмалар 

орындату.  Мұндай  есептерді  зор  ықыласпен  шығарады  және  өздігінен  талдау 

жасауға үйреніп, өз жұмыстарының қорытындыларын жалпылауға, салыстыруға 

дағдылана бастайды [2].

Оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін дамытуда мынандай талаптар 

басшылыққа алынады: оқушыларды түгелдей қамту; жеке дара қасиеттерін еске-

ре білу; іс-әрекетке қызықтыра білу.

Берілген  тапсырмалардың  міндеті  –  оқушының  ой-өрісін,  ой-пікірін 

жеткізе  білуін  дамыту:  логикалық;  зерттеу  тақырыбының  өзектілігі;  ғылыми 

шығармашылығы. Мысалы, физика курсының ең күрделі бөлімінің бірі атомдық 

физика аясындағы есепті қарастырсақ: 

k=4 нөмірлі стационарлық жағдайдан n=2 нөмірлі жағдайға өту кезіндегі 

сутегі атомынан шығарылатын жарық толқынының ұзындығын анықтау қажет.

ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ-МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

45

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

Шешілуі:  1В  потенциалдар  айырымындағы  электронмен  қабылданған 

энергия  1эВ=1,6⋅10

-19 

Дж.  Сутегі  атомы  орбитасындағы  электрон  энергиясы 

(«электрон-ядро» байланысқан жүйе) теріс таңбалы болатынын атап өту керек. 

Тұрақты жағдайда электрон потенциалды шұңқыр түбінде орналасады. Электрон 

сутегі атомы ядросы ықпалынан толығымен босау үшін энергия берілуі қажет. 

Бос жағдайдағы электрон энергиясының ең кіші мәні 0-ге тең.

Есепті шығару үшін Н. Бор постулаттарын қолданамыз hυ

kn

=E

k

– E

n

υ

kn

=(E

k

– 

– E

n

)/ h. Н. Бор постулаттарынан сутегі атомындағы электрон энергиясын есептеу 

формуласын таба аламыз: 

, мұндағы m=9,1⋅10

-31 

кг – электрон 

массасы; е – электрон заряды; h=6,62⋅10

-34 

Джс Планк тұрақтысы; ε=8,85⋅10

-12

Ф/м 

электр  тұрақтысы.  Сонда 

.  Сон-

да 

, 

E

kn

=h*c/λ

kn

  λ

kn

  =hc/  E

kn

.  Міне  осылай  бұрынғы  алған  білімдерді  ұштастыра 

отырып бұл есептің шешіміне де жеттік:

(Дж)

λ

kn

=6,62 10

-34 

3 10

8 

/4,07 10

-19 

= 4,88 10

7 

(м) 

Баланың  интеллектуалды  шығармашылық  дағдыларын  бірден  дамы-

ту  мүмкін  емес.  Сол  себептен  логикалық  тапсырмаларды  жүргізу  кезінде 

оқушылардың бойында мынандай өзгерістер байқалды: қорқыныш пен қате жа-

сап қоямын-ау деген мазасыз ойлар төмендейді; тұрақтылық пен сенімділіктері 

дамиды;  білім  сапасымен  ғылыми  зерттеу  шығармашылығы  бұрынғыдан  да 

жақсарды;  оқу  бағдарлама  материалын  оңай,  терең  игереді.  Сондықтан  да 

оқушының интеллектуалдық логикалық ойлау дағдыларын дамыту үшін әлі де 

талмай көп еңбектену қажет.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.  Тұрғынбаева  Б.А.  Мұғалімнің  шығармашылық  әлеуметін  біліктілікті  артты-

ру жағдайында дамыту: теория және тәжірибе / Б.А. Тұрғынбаева. – Aлматы, 2005. – 

174 б.

2.  Қазақстан  Республикасы  «Білім  мемлекеттік  бағдарламасы»  /  Қазақстан 

мұғалімі. – 2000. – №33-34.

Л.У. ҚҰРМАНҒАЛИЕВА, К.Т. ИМАНЖАНОВА, Г.С. БЕКТАСОВА. 2 (66) 2015. Б. 42-46 

                ISSN 1683-1667 

46

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

3. Досмаганбетова Н.Б. Формирование и развитие информационных ресурсов го-

сударственных органов. Государственное управление. Электронный вестник / Н.Б. До-

смаганбетова. – Вып. №11. – 2007. – Июнь.

REFERENCES

1. Turqynbaeva B.A., Muqalimnin shyqarmashylyq aleumetin blliktilikti arttyru 

zhaqdajynda damytu. teorija zhane tazhiribe, Almaty. 2005, 174 (in Russ).

2. Qazaqstan  Respublikasy  Bilimmemlekettik  baqdarlamasy.  Qazaqstan  muqalimi, 

2000, 33, 34 (in Kaz).

3. Dosmaganbetova  N.B.,  Formirovanie  i  razvitie  informacionnyh  resursov  gosu-

darstvennyh organov. Gosudarstvennoe upravlenie. Jelektronnyj vestnik Vypusk, 11. Ijun’ 

2007 (in Russ).

UDC 539.214

N. MUKTANOVA, D. ERBOLATULY, N. KANTAI, L.I. KVEGLIS

S. Amanzholov East Kazakhstan State University, Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan

PNEUMOFORMING ABLE SUPERPLASTICITy HOLLOW 

PRODUCTS FROM 36НХТЮ ALLOy

The  article  considers  the  deformation  capacity  and  structural-phase  state  of  the 

36НХТЮ alloy for high-temperature forming.

Keywords: pneumoforming, superplasticity, phase composition, deformation.

36НХТЮ ҚОРЫТПАСЫНАН АСҚЫНПЛАСТИКАЛЫҚ 

КҮЙДЕ ІШІ ҚУЫС БҰЙЫМДАРДЫ ПНЕВМОПІШІНДЕУ

Мақалада  36НХТЮ  қорытпасының  жоғары  температуралы  түр  өзгерісіндегі 

құрылым-фазалық күйі мен деформацияға қабілеттілігі қарастырылады. 

Түйін  сөздер:  пневмопішіндеу,  асқынпластикалық,  фазалық  құрам, 

деформация.

ПНЕВМОФОРМОВКА В СОСТОЯНИИ СВЕРХПЛАСТИЧНОСТИ 

ПОЛЫХ ИЗДЕЛИЙ ИЗ СПЛАВА 36НХТЮ

В статье рассматриваются деформационная способность и структурно-фазовое 

состояние сплава 36НХТЮ при высокотемпературном формоизменении.

Ключевые  слова:  пневмоформовка,  сверхпластичность,  фазовый  состав, 

деформация.

One of the actual problems of modern production remains the problem of in-

creasing the productivity and efficiency processes of manufacturing. Special methods 

of handling pressure, it is possible to provide optimal combination of technological 

and operational characteristics of the used materials.

ТЕХНИКА, ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ-МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

47

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

Promising methods to possible receive complex shapes products from hard-dis-

persion-hardened alloys. One of them is technological process of hot forming of sheet 

blanks by excessive pressure of gas (pneumoforming) [1, 2].

The use of superplastic alloys state in the process of pneumoforming allows to 

deform the workpiece to large degrees of deformation without destruction. The mag-

nitude of the required deforming stresses on the order of magnitude less than conven-

tional plastic forming and stamping. This significantly reduces energy consumption 

and wear of the tool [3, 4].

The aim of this work is the study of the deformation characteristics and structure 

of the 36НХТЮ alloy for establish methods of obtaining from this alloy of the com-

plex shapes products.

The 36НХТЮ alloy is industrial production and has standard consistence (36% 

Ni, 12% Cr, 1% Al, 3% Ti, 1%-Mn, Fe-48%) and belongs to the class of precision 

dispersion-hardened alloys.

In this work as the main methods of research and processing of the alloy were 

used: 

1. Monoaxial stretch of samples at the increased temperatures on installation 

1246P-2/2300;

2. Study of the structure by means of the scanning electronic microscopy and 

phase composition on the x-ray diffractometer D8 Advance;

3. Pneumostatic forming of blanks in the mode superplasticity.

Experimental results

To achieve the goal it was necessary to transfer the initially 36НХТЮ alloy in 

the state of superplastic (SP) and to establish the optimal SP modes for the select de-

gree of pre-rolling.

Previously  is  patented  method  of  produce  ultrafine-grained  microstructure  of 

γ

-grains crossed by thin plates of η-phase with the SP properties in the 36НХТЮ al-

loy, not inferior to the SP characteristics similar structures «microdroplets» [4].

However it appeared that in practice to reach by rolling the degrees of deforma-

tion ε=99% it is difficult. In addition the full capabilities of the SPD 36НХТЮ alloy 

laminated by 50% still have not installed. In this regard by the SP 36НХТЮ alloy is 

studied after rolling to 50% which under production conditions reach is more accept-

able. 

Trials laminated tensile specimens in vacuum on the installation 1246R-2/2300 

at  temperatures  of  800°C-1000°C  and  at  various  speeds  of  deformation  were  con-

ducted. Conditional and true voltage currents, the elongation and contraction of the 

samples after the gap, the speed indicator of the sensitivity of the stress of the flow 

were determined.

In these methods the assessing of true flow stress for superplastic materials were 

N. MUKTANOVA, D. ERBOLATULy, N. KANTAI, L.I. KVEGLIS. 2 (66) 2015. Р. 46-52 

                ISSN 1683-1667 

48

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

is developed. The method is based on photoshooting of the sample at high temperature 

it stretching on the installation 1246R-2/2300. Shootings were performed through ev-

eryone 1-3 minutes depending on the speed of the capture machine and the resource 

of material plasticity. The effect of the anomalous increase in the true stress flow in 

front of the destructive stage of deformation, the most expressed under optimal condi-

tions the SP is installed. Also, that at compulsory decrease the speed of deformation 

samples in the mode SP at a degree of deformation corresponding to the beginning of 

active hardening of the material, there is a remarkable increase of indicators SP was 

established.

It is established that after SPD structure 36НХТЮ alloy consists of two phases 

that is grain γ - matrix and plate of the second phase Ni3Ti. After annealing at 900° 

fine-grained structure with a grains size =2-4 mkm, the average thickness of plates 

is equal 200-300 nm, and the volume fraction made 30% were observed. Lamellar par-

ticles of the second phase as a result of the sample stretching was rotated and guided 

along the direction of stretching of the sample. Enclosed on the sample the moment of 

forces makes to turn the grains in which there are plates, orienting them in one direc-

tion.

Figure 1 – The microstructure of superplastically deformed area of the 36НХТЮ alloy (neck) 

at 900°С

The mold for gas-static forming alloy in the form of a hemisphere was made. 

This mold was adapted for heating in a muffle furnace. The process consisted of heat-

ing the workpiece to a temperature of SP in a muffle furnace. Pneumostatic forming 

was carried out by supplying compressed air compressor installation under a certain 

pressure, which correspond to the optimal speed of the SP alloy. To the best of intensi-

fication of the process for pneumostatic forming chose a temperature of 930°С.

ENGINEERING, TECHNOLOGy, PHySICAL AND MATHEMATICAL SCIENCES

49

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

Table 1 – Mechanical characteristics of the 36НХТЮ alloy at SPD

№

Т,° С, скорость растяжения 1*10

-2

мм/с

s

в

, МПа 

Ψ, % 

δ, % 

1

 880 

63,7 

94 

269 

2

900 

53,9 

89 

390 

3

920 

54,88 

84 

118 

The hemispheres of sheet billet 36НХТЮ alloy were made. Samples for testing 

were made of these hemispheres. Of these hemispheres is possible to produce spheri-

cal products, to get the cylinders or other parts of various specialized forms of welding 

techniques.

Samples were cut from two sections of a hemisphere: from the bottom and from 

the side (figure 2). The thickness of the sample at the bottom is 0.27 mm, and the lat-

eral surface is 0.29 mm, respectively. Probably, the deformation degree of the central 

part of the template was more than peripheral.

   

 

 

 

 

a) A sample with a thickness is 0.27 mm

 

 

Hemisphere

   

 

 

 

 

b) A sample with a thickness is 0.29 mm

Figure 2 – Structure of the 36НХТЮ alloy after pneumoforming

 

 

 

 

N. MUKTANOVA, D. ERBOLATULy, N. KANTAI, L.I. KVEGLIS. 2 (66) 2015. Р. 46-52 

                ISSN 1683-1667 

50

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

Examination of samples in a scanning electron microscope from the side surface 

show that after pneumoforming in this zone, single-phase, but in grain structure (figure 

2, b) is formed. The average grain size is equal to 45 μm in fine-grain part.

The elemental composition of the sample by energy dispersive analyzer by scan-

ning electron microscope was studied.

Figure  3  –  Energy  dispersive  analysis  data  of  the  alloy  composition  (sample  thickness  of 

0.29 mm)

Qualitative elemental analysis confirms that the grains have the corresponding 

matrix composition, i.e. based on iron and Nickel (figure 3), only the boundaries of the 

grains there is some enrichment in titanium.

The study of the sample structure from the bottom of the hemisphere shows, in-

tensification of the grains growth in the matrix by increasing the degree of deformation 

during pneumoforming happens. The average size of grains made is ≈65 μm and 

the grains grow in all directions.

This grain structure of the alloy after pneumoforming shows that the alloy dur-

ing the forming modes enters normal plastic state.

The elemental composition of the sample is identical to the previous sample.

Phase composition of the alloy after pneumoforming studied by x-ray diffraction 

method using software DIFFRACplus.

As can be seen from x-ray diffraction data (figure 4) alloy after pneumoforming 

at 930°С has a single phase with composition – γ - matrix with FCC (face centered 

cubic) lattice and the parameter a=3,598 Å. Previously discovered after SPD at 900°С 

the second phase of the Ni3Ti after pneumoforming at 930°С was not detected (figure 

4).

ENGINEERING, TECHNOLOGy, PHySICAL AND MATHEMATICAL SCIENCES

51

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

Thus, need to reduce the temperature of the forming to 900°C and below, to cre-

ate favorable conditions for superplastic forming is clear.

Figure 4 – X-ray diffractogram of the 36НХТЮ alloy after pneumoforming

Conclusions:

1. The effect of the anomalous increase in the true stress flow in before break, 

most pronounced in optimal conditions of the SP are established.

2. It is shown that when forced reduction of the rate of deformation in the SP 

mode when the degree of deformation corresponding to the beginning of the active 

hardening of the material, there is a remarkable increase in SP.

3. Structure 36НХТЮ alloy consisting of grains of γ - matrices with lamellar 

particles Ni3Ti phase exhibits superplasticity, optimal indicators which are observed 

when 900

0

С.

4. In the of pneumoforming process at 930°С alloy becomes a single-phase con-

dition, which is accompanied by grain growth of the matrix and the release of the alloy 

from the state of superplasticity.

5. The method of manufacture and produced prototypes of spherical products 

from  36НХТЮ  alloy  by  resource-saving  methods  of  pneumoforming  and  welding 

hemispheres were used. 

REFERENCES

1. yakovlev  S.P.,  Izotermicheskoye  deformirovaniye  vysokoprochnykh  anizotropnykh 

materialov. S.P. yakovlev i dr., M., Mashinostroyeniye, 2004, 427 (in Russ).

2. yakovlev S.S., Izotermicheskaya pnevmoformovka anizotropnykh vysokoprochnykh 

listovykh materialov. S.S. yakovlev i dr., M., Mashinostroyeniye, 2009, 352 (in Russ).

3.  Zhilyayev  A.P.,  Pshenichnyuk  A.I.,  Sverkhplastichnost’  i  granitsy  zoren  v 

N. MUKTANOVA, D. ERBOLATULy, N. KANTAI, L.I. KVEGLIS. 2 (66) 2015. Р. 46-52 

                ISSN 1683-1667 

52

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

ul’tramelkozernistykh materialakh. Moskva, 2008, 316 (in Russ).

4. Alontseva D.L., yerbolatuly D., Radashin M.V., Skakov M.K., Akhmetzhanov B.K. 

Pred. Pat. 17104 RK. Sposob povysheniya tekhnologicheskoy plastichnosti zhelezo-nikelevykh 

splavov. opubl. 15.03.2006, Byul. №3, 5 (in Russ).

УДК 378.4

жүктеу/скачать 13,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: