Түйсік адамның және басқа жан иелерінің жан қуатынан туындаған

 

Түйсік 

 

Кендебаева Ақтоты

2022 Apr 19

т

үйс к

Түйсік  –  адамның  және  басқа  жан

иелерінің  жан  қуатынан  туындаған

танымдық сезімі. 

3

Түйсік затратдың түр- түсін, ыстық-суығын,

дәмін, иісін, т.б. сипаттары мен қасиетін

ажырататын дүниетанудың алғашқы статусы

.

И.П. Павловтың жүйке қызметі туралы ілімі түйсіктердің пайда болуын анализатор деп

аталатын анатомиялық-физиологиялық жүйке аппаратының жұмысына байланысты

түсіндіреді. 

Анализатор уш бөліктен құралады:

 

рецептор сырттан келген тітіркендіргіштерді жүйкелік қозуға айналдырып

отыратын жер;

миға баратын жүйке талшықтары, олар секундына 120 метр тездікпен

рецепторларға түскен қозуларды мидың түрлі бөліктеріне жеткізіп отырады;

мидағы түрлі жүйке орталықтары, олар тітіркендіргіштерді айыра алуға

қабілетті нейрондардан тұрады.

Түйсіктер туралы жалпы ұғым

6

Генетикалық жіктеме туралы ағылшын неврологы Х. Хэд:

Пропатикалық 

оған

органикалық түйсіктер 

( қарны ашу, шөлдеу т.с.с.)

Эпикритикалық оған

адамның негізгі түйсіктері

жатады.

5

Талдағыштардың  орталық  ми  қабығы  бөліктеріндегі

әрекетін бейнелейді

Тітіркенуді 

қабылдаушы

қызметін

Түйсіктер физиологиялық тұрғыдан калесі әрекет- қимылдарды іске асырады. 

Заттар мен құбылыстардың

негізгі сырттай белгілерін

Ішкі ағзалардың қалпын

Түйсіктің заңдылықтары

Сезгіштік және табалдырық абсолюттік айырма 

Адаптация – біртіндеп бейімделу

Сенсибилизация- сезгіштіктің артуы

Синестезия- түйсіктердің қосарлана жүруі

 Бір ізді образдар- аз уақытқы болса да түйсіктің өз күйінде қалуы

 

Түйсіктің түрлері

Экстрорецепторлар: (сыртқы анализатор рецепторлары) Көру, есту, иіс, дәм сезу,

температуралық, тактильді

Интероцепторлар: (Ішкі процестерге байланысты) Ауыстыру, Теңдікті сузіну

Жылдамдық байқау 

Пропреоцепторлар: (дененің кңістіктегі қалпы жөніндегі ақпараттармен қамтамасыз

 етеді)  Бұлшық ет, қозғалыстық

Түйсіктер адамға қоршаған ортамен өзіне тән сигналдарды қабылдап, олардың

қасиеттері мен белгілерін бейнелеуге мүмкіндік береді. Олар адамды тереңірек

дүниемен байланыстырып, негізгі таным көзі ретінде қызмет етеді, солар арқасында

адамның даму мүмкіндігі ашылады.  Бұл көзқарасты кезінде философ идеалист

(Д.Беркли, Д.Юм, Э.Мах) ұсынып, ал оның негізінде психологтар (Мюллер, Г.Гельмгольц)

«сезім мүшелерінің ерекше энергиясы» деген теорияны нақтылады. Бұл теорияның

астарында сезім мүшелерінің әрқайсысы (құлақ, көз, тері, тіл) сыртқы дүние әсерлерін

бейнелемейді, нақты шындық процестерден хабар бермейді, болғаны – сырттан өзіндік

процестерді қоздырушы ықпалдарды ғана қабылдайды деген пікір жатыр.