1.2 Белсенді оқыту технологиясы арқылы оқытуды жүзеге асырудың мақсаты, әдістері Бұл әдістер үйренушілердің білім алу процесіндегі белсенді әрекеттерін үйренудің негізігі әдіс-тәсілдері ретінде таныс. Сол себепті білім алу және білім беру процесінің тиімділігі мен жетістігі, нәтижесін білім алушының есте сақтауымен өлшемей, олардың әрекеттерімен бағалайды, тек әрекет арқылы үйрену ықтималдығына сүйенеді.
Белсенді және интербелсенді оқыту білім алушылардың тәжірибе алмасудағы бір-біріне деген белсенді қарым-қатынасына негізделген. Бұл жердегі білім алушылардың тәжірибесі – өзіндік идеялар мен пікірлер, қызығушылықтар, сындары. Ал, әр оқушының тәжірибесі әрқалай болады, таным процесінде студенттер өз тәжірибесімен бөліседі, осындай қарымқатынаста жаңаша білім қалыптасып, оқушылар саналы түрде бір-біріне сабақты игеруге ықпал жасайды.
Оқытудың белсенді әдістерінің белгілері:
- оқушы белсенді болуға мәжбүр болады;
- ұзақ уақыт белсенділік оқушыда болады;
- қойылған міндеттерді шешуде және іздеуде дербестіктің болуы;
- оқуға деген уәжділік.
Оқытудың белсенді әдістері ең үлкен екі топқа бөлінеді: жеке және топтық. Олар: пікірталас, ойын, тренингтік, рейтингтік.
Оқыту процесінде педагог бір белсенді әдісті таңдай алады, сондай-ақ бірнеше комбинацияны қолдануына да болады. Бірақ таңдалған әдістер мен қойылған міндеттердің жүйелілігі мен арақатынасына байланысты болуы керек.
Белсенді оқытудың ең кең таралған әдістерін қарастырайық:
Презентациялар – сабақта қолдану үшін ең қарапайым және қолжетімді әдіс. Бұл тақырып бойынша оқушылардың өздері дайындаған слайдтарды көрсетуі болып келеді.
Кейс технологиялар – өткен ғасырдан бастап педагогикада қолданылады. Нақты жағдайларды талдауда және шешім іздестіруде құрылады. Кейстер жасаудың екі тәсілі бар. Американдық мектеп қойылған міндетті бір-бірден дұрыс шешуді ұсынады. Еуропалық мектеп, керісінше, шешімдердің көп түрлілігін және олардың негіздемесін қолдайды.
Проблемалы дәріс – мұғалім дайын тұжырымдарды ұсынбайды, тек сұрақ қояды және мәселені білдіреді. Ережелерді оқушылар өздері шығарады. Бұл әдіс өте күрделі және оқушыларда логикалық ойлаудың белгілі бір тәжірибесінің болуын талап етеді [5].
Дидактикалық ойындар – іскерлік ойындардан айырмашылығы, дидактикалық ойындар қатаң регламенттеледі және мәселені шешу үшін логикалық тізбектің жасалуын болжамайды. Ойын әдістерін оқытудың интербелсенді әдістеріне жатқызуға болады. Барлығы ойынды таңдауға байланысты. Танымал ойындар-саяхат, спектакльдер, викториналар, КВН бұл интербелсенді әдістер арнасынан алынған тәсілдер, өйткені оқушылардың бір-бірімен өзара әрекеттесуін болжайды.
Баскет әдісі - жағдайдың имитациясына негізделген. Мысалы, оқушы гид рөлінде өнер көрсетіп, тарихи мұражай бойынша экскурсия жүргізуі керек. Оның міндеті – әрбір экспонат туралы ақпаратты жинау және жеткізу.
Белсенді әдістің тиімділігі:
- сабақ тақырыбы өзара бірлесіп анықталады;
- қосымша қажеттіліктердің көп санын талап етпейді;
- оқушылар өз сұрақтарын тұжырымдай алады;
- мотивациясы, оқуға деген ынтасы артады;
- оқытушы ақпараттың құзыретті көзі болып табылады.
Белсенді әдістің кемшілігі:
- оқытушы алдын ала кейбір мәселелерді талқылауға дайын болмауы мүмкін;
- бірқатар білім алушылар ұялу, сұрақ тез тұжырымдауға қабілетсіз және т. б. салдарынан пассивті болып қалады;
- жекелеген студенттер шетке кетуі мүмкін;
- сабақтың орталық фигурасында қалатын педагогтің қысымы болуы мүмкін.
А.Әлімов “ Интербелсенді әдістерді оқу орнында қолдану ” оқу құралында интербелсенді әдістің түрлеріне: пікірталас, ойындар (рөлдік, іскерлік оқу, өндірістік, имитациялық), Кейс стади, тренингтер, оқытудың компьютерлік технологияларын сипаттап көрсеткен болатын.
Интербелсенді әдістердің оқытуда қолданылу әдіс-тәсілдері:
Миға шабуыл – берілген тақырып бойынша сұрақтар мен жауаптардың немесе ұсыныстар мен идеялардың ағыны, онда дұрыс/дұрыс емес талдау штурм жүргізілгеннен кейін жүргізіледі. Сабақта ми шабуыл туралы толығырақ оқыңыз.
Кластерлер, салыстырмалы диаграммалар, пазлдар - белгілі бір шағын тақырып бойынша түйінді сөздер мен проблемаларды іздеу.
Интербелсенді сабақ аудио - және бейнематериалдарды, акт қолдану. Мысалы, онлайн режимінде тесттер, электрондық оқулықтармен, оқыту бағдарламаларымен, оқу сайттарымен жұмыс істеу
Дөңгелек үстел (пікірталастар) - оқушылардың проблеманы, ұсыныстарды, идеяларды, пікірлерді ұжымдық талқылауын және бірлескен шешімді іздестіруді көздейтін әдістің топтық түрі.
Іскерлік ойындар (соның ішінде рөлдік, имитациялық) - бастауыш мектепте де қолданылуы мүмкін өте танымал әдіс. Ойын кезінде оқушылар әр түрлі жағдайларға түсіп, сол немесе басқа жағдайға қатысушылардың рөлін ойнайды.
Аквариум-реалити- шоуға ұқсас іскерлік ойын түрлерінің бірі. Бұл ретте берілген жағдайды 2-3 қатысушы жеңеді. Қалғандары тарапынан байқалып, қатысушылардың әрекеттерін ғана емес, сонымен қатар олардың ұсынған нұсқаларын, идеяларын да талдайды.
Жоба әдісі – оқушылардың тақырып бойынша жобаны өз бетінше әзірлеуі және оны қорғау.
BarСamp немесе антиконференция. Әдіс веб-мастер Тим О Рейли ұсынды. Оның мәні- әркім тек қатысушы ғана емес, сонымен қатар конференцияның ұйымдастырушысы болып табылады. Барлық қатысушылар берілген тақырып бойынша жаңа идеялармен, презентациялармен, ұсыныстармен сөз сөйлейді. Одан әрі ең қызықты идеяларды іздеу және оларды жалпы талқылау жүргізіледі.
Сабақта оқытудың интербелсенді әдістеріне мастер-класстар, пікір шкаласын құру, ПОПС-формула, шешім ағашы жатады.
Оқытудың барлық белсенді және интербелсенді әдістерінің басты міндеті- баланы оқуға үйретуге бағытталған. Жағдайды талдауға, ақпаратты өз бетінше іздеуге, логикалық тізбекті құруға және салмақты және дәлелді шешім қабылдауға негізделген сыни ойлауды дамыту маңызды.
Білім беру саласындағы жаңа әдістердің пайда болуы, олардың білім саласына енгізілулері, әсіресе кәсіптік оқыту орындарындағы білікті, ізденуші маман болуға жетелейтін белсенді оқу әдістерінің енгізу барысындағы қарама- қарсы субъективті және объективті себептерге қарамастан, өзіндік даму жолы, өзіндік даму құқығы, жеке шығармашылық ойлар қалыптасқан. Оқытудың интербелсенді әдістері білім беру парадигмасына бағытталған жеке даумы мүмкіндіктерімен қамтамасыз етеді, себебі олар гуманизация және гуманитаризация мәселелерін жаңа мемлекеттік білім беру стандарттарына сәйкестендіреді.
Осылайша, педагогикалық белсенді және интербелсенді әдістерді игеру білім беру орындарының педагогикалық құрамдарының маңызды тапсырмасы болып табылады. Оқу барысындағы, нәтижелі, сапалы эвристикалық шығармашылық мақсаттарды нықтау, орнықтыру мамандарды дайындаудың барлық жүйесінде сапалы дүниелерді талап етеді [6].