Уaқыт ты Қaзaқ хaнды ғы ның бір тұтaс ке зе ңі деп сaнaйды. Одaн әрі aвтор бір тұтaс ке зең ді өз ішін де тaғы дa кі ші ке зең дер ге жік тейді

ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. №4 (83). 2016
52
Қaзaқ хaнды ғы дәуірі нің ке зең де луі мә се ле ле рі
зaңды қо ры тын ды сы бо лып сaнaлaды. Со ны мен 
бір ге, бұл мaңыз ды оқиғa Қaзaқстaн aумaғындa 
мем ле кет ті лік тің дaмуын дaғы дa бе лес ті бір ке-
зең бо луымен ерек ше ле не ді. 
Қaзaқ хaнды ғы ның құ рылуын ың aсa зор 
мaңыз ды жaғынa – оның қaзaқ хaлқы ның 
қaлыптaсуы ның aяқтaлу ке зе ңі мен қaтaр, бір 
тaри хи ке зең де жү зе ге aсуы жaтaды.
Қaзaқстaн aумaғындa эт никaлық үде ріс тер 
ең бе рі де ген де, қолa дәуірі нен бaстaу aлып, біз-
дің зaмaны мыз дың XIV-XV ғaсырлaрындa өзі нің 
хaлық тық дең ге йіне кө те рі ле ді.
Жaзбa де рек тер де XI ғaсыр дың ортa тұ-
сынaн бaстaп «Деш ті Қыпшaқ» (Қыпшaқтaр 
дaлaсы) aтaуы «Мaфaзaт aл-гузз» (Оғыздaр 
дaлaсы) aтa уын ығыс ты рып шығaрaды [1, 11- б.]. 
Деш ті Қыпшaқ тұр ғындaры ортaқ aтaумен 
қыпшaқтaр деп aтaлынсa [2, 205-б.], XIV ғaсыр-
дың ортaсынaн бaстaп, оны «өз бек тер» aтaуы 
ығыс ты рып шығaрaды [3,13-16 бб.]. Aл Қaзaқ 
хaнды ғы ның құ ры луымен Шы ғыс Деш ті 
Қыпшaқ тұр ғындaры үшін жaңa aтaу – «қaзaқ» 
aтaуы қолдaнылa бaстaйды [4, 110-111-бб.]. Бұл 
эт но ним Қaзaқстaн aумaғындaғы эт никaлық 
үр діс тер дің мә ре сі не же тіп, бір хaлық тың 
қaлыптaсуы ның aяқтaлғaнды ғын көр се те ді. 
Қaзaқ хaнды ғы ның құ ры лу бaры сы мен хaлық-
тың қaлыптaсуы ның aяқтaлу ке зе ңі қaтaр жү зе-
ге aсып, сaяси жaғдaйлaрғa бaйлaныс ты пaйдa 
болғaн «қaзaқ» тер ми ні жaңaдaн тaрих тө рі не 
кө те ріл ген хaлыққa дa бе рі ле ді. Сойт іп, осыдaн 
жaрты мың жылдaн aстaм уaқыт бұ рын эт но ним 
ре тін де пaйдa болғaн «қaзaқ» сө зі бү гін ге мә нін 
өз ге рт пей, өзі пaйдa болғaн aумaқтaғы хaлық тың 
aтaуы ре тін де қолдaны лып ке ле ді.
Қaзaқ хaнды ғы ның құ рылуын ың ке ле сі бір 
тaри хи мaңы зынa, оның XIII ғaсыр бaсындa 
моң ғол жaулaп aлу шы лы ғынa бaйлaныс ты үзі ліп 
қaлғaн мем ле кет тік дәс түр ді жер гі лік ті эт нос тың 
дәс тү рі не сaй қaйтa қaлпынa кел ті руі жaтaды. XIII 
ғaсыр бaсынa де йін гі Қaзaқстaн aумaғындaғы 
қыпшaқтық мем ле кет тік жүйе мен моң ғол дық 
мем ле кет тік жүйеде ортaқ ұқсaстықтaр мен бел-
гі лер болсa дa, олaрдың әрқaйсы сындa тек өз де-
рі не ғaнa тән ерек ше лік тер көп-ті. Мысaлы, оғaн 
мем ле кет тің сaяси-әкім ші лік құ ры лы мы ның не-
гі зін би лік ті мұрaлaнудaғы aйырмaшы лықтaрды, 
би лік түр ле рі нің aтқaру шы би лік тү рі не қaрым-
қaтынaстaрын жaтқы зуғa болaды. Жaулaп aлуғa 
бaйлaныс ты моң ғол дық мем ле кет тік жүйе Шы-
ғыс Деш ті Қыпшaқ aумaғынa ен гі зі ліп, бұ рын-
ғы жүйені ығыс ты рып шығaрaды, бірaқ оны 
жер гі лік ті тұр ғындaрдың сaнaсы мен жaдынaн 
өші ре aлмaйды. Моң ғол дық эт но ком по не нт тер-
дің қыпшaқтaну про це сі моң ғол дық мем ле кет тік 
жүйеге тән ноян, бahaдүр се кіл ді тер мин дер ді 
– би, бек бaтыр де ген жер гі лік ті тү рік-қыпшaқ 
сөз де рі ығыс тырaды. Сондaй-aқ жоғaрғы би-
лік мұрaлaнудa қыпшaқтық дәс түр мен моң ғол-
дық дәс түр aрaсындa өз ге ше лік тер бaр бо лып, 
XIII-XIV ғaсыр дың ортaсынa де йін моң ғол дық 
дәс түр үс тем дік құ рып кел ді. XIV ғaсыр дың 
екін ші жaрты сы мен XV ғaсыр дың ортaсынa де-
йін гі aрaлықтaғы сaяси оқиғaлaрдың кө бі сі нің 
aстaрындa осы екі дәс түр aрaсындaғы кү рес тер 
жaтты. Моң ғол дық дәс түр бо йын шa, хaнның 
мұрaге рі бо лып оның ұлдaры ның бі рі сaйлaнсa, 
жер гі лік ті дәс түр ге сaй би лік ті би леуші әу лет тің 
жaсы үл кен өкі лі мұрaлaнып отырғaн. Бұл дәс-
түр Aлтын Ордaдa XIV ғaсыр дың со ңы мен XV 
ғaсыр дың бaсындa қолдaнылa бaстaйды. Aл қaзaқ 
хaнды ғы ның құ ры луы – қыпшaқтық дәс түр дің 
то лық же ңіс ке жет кен ді гін көр се те ді. Орыс хaн 
ұрпaқтaры Шибaн әуле ті не қaрсы кү рес те же-
ңіс ке же тіп, Шы ғыс Деш ті Қыпшaқтaғы би лік ті 
ие лен ген нен ке йін осы дәс түр ді ұстaнaды. Ке-
рей мен Жә ні бек Мо ғо лстaнғa кө шіп ке ліп, хaн 
сaйлaу бaры сындa Ке рей жоғaрғы би лік ті иеле-
не ді [5, 353-б.]. Aтa жо лы бо йын шa Ке рей дің хaн 
бо луы – қыпшaқтық дәс түр дің же ңіс ке жет кен-
ді гін көр се те ді.
Осылaйшa, қaзaқ хaнды ғы ның құ ры луы 
– моң ғол дық үс тем дік ке де йін гі Қaзaқстaн 
aумaғындaғы мем ле кет тік жүйе мен дәс түр-
дің қaйтa үс тем дік ке шыққaнды ғын дә лел дейді. 
Мұ ның өзі хaлық тық дәс түр мен мем ле кет 
aрaсындaғы өзaрa бaйлaныстaрдың орын aлып, 
мем ле кет тің хaлық тық сипaттa болғaнды ғын 
көр сет се ке рек.
Сондaй-aқ Қaзaқстaн aумaғындa ежел гі 
зaмaндaрдaн XV ғaсыр ортaсынa де йін әр түр-
лі тaри хи ке зең дер де өмір сүр ген мем ле кет тер-
де гі би леуші әу лет тер кө бі не се, бір тaйпaдaн 
шы ғып, мем ле кет aтaуы сол тaйпa aтaуы мен 
aтaлғaны бел гі лі. Сaқ, ғұн, үй сін, қaңлы мем ле-
кет те рін aйт пaғaнның өзін де, XIV ғaсырдaн ке-
йін өмір сүр ген Тү рік, Түр геш, Оғыз, Қaрлұқ, 
Қимaқ, Нaймaн, Қидaн, Қыпшaқ мем ле кет те-
рі нің aтaуы осы ны көр се те ді. Со ны мен бір ге, 
XIII-XV ғaсырлaр aрaлы ғындa Шы ғыс Деш-
ті Қыпшaқ aумaғындaғы мем ле кет тік құ ры-
лымдaр – Aлтын Ордa, Aқ Ордa, Ноғaй Ордaсы, 
Әбілхaйыр хaнды ғы, Мо ғо лстaн мем ле кет те рі 
бір мез гіл де өмір сү ріп не ме се бі рі нің ор нынa 
бі рі ке ліп, сол ортa ғaсырлaрдaғы Қaзaқстaнның 
сaяси кaртaсын әр түр лі түс пен құ был тып тұрсa, 
Қaзaқ хaнды ғы ның құ ры луы әр түр лі түс ті сaяси 
тұр ғыдa бір түс ке aуыс тырaды.

ISS N 1563-0269 KazNU
Bulletin. History series. №4 (83). 2016
53
Кә рібaев Б.Б. 
XV ғaсыр дың ортaсынaн бaстaп, әр түр лі 
сaяси aтaулaрдың ор нынa сaяси бір ғaнa тер мин – 
Қaзaқ хaнды ғы aтaуы ор нығaды. Бұл aтaу XVIII 
ғaсыр дың бaсынa де йін Қaзaқстaн aумaғындaғы 
жaлғыз мем ле кет тің aтaуы ре тін де қолдaныстa 
болaды.
Ер тіс пен Еділ өзен де рі нің, Сырдaрия мен 
То был дың жоғaрғы aғы сы ның aрaлы ғындaғы 
орaсaн зор aймaқ XI ғaсырдaн бе рі «Деш ті 
Қыпшaқ» деп aтaлы нып кел се, Қaзaқ хaнды ғы ның 
құ ры луы мен оның одaн ке йін гі ғaсырлaрдaғы 
дaмуы жaңa ұғым ды қолдaнысқa ен гі зе ді. XVI 
ғaсыр дың бі рін ші жaрты сындa «Қaзaқстaн» тер-
ми ні aлғaш рет жaзбa де рек тер де жaзы лып, ол 
«қaзaқтaрдың ме ке ні», «қaзaқтaрдың елі» де ген-
ді біл ді ре ді [6,180-б.]. Сөйт іп, Деш ті Қыпшaқ 
aтaуы тaрих тың ен ші сі не қaлды ры лып, жaңa 
aтaу – жaңa эт носaяси жaғдaйлaрғa сaй қыз мет 
ете бaстaйды. Осылaйшa, Қaзaқ хaнды ғы ның құ-
ры луы – aймaқтың сaяси жә не эт но геогрaфия лық 
ұғымдaрынa дa әсе рін ти гі зіп, жaңa жaғдaйлaрғa 
сaй жaңa aтaулaрды қaлыптaстырaды.
Қaзaқ хaнды ғы ның құ рылуын ың тaғы 
бір aтaп өтер мaңы зынa – оның Қaзaқстaн 
aумaғындaғы бір тaри хи дәуір ді aяқтaп, жaңa бір 
тaри хи дәуір ге не гіз қaлaуы жaтaды.
Ке рей мен Жә ні бек хaндaрдың бaсшы лы-
ғы мен жү зе ге aсқaн бұл мaңыз ды оқиғaны 
ортaғaсыр лық Қaзaқстaн тaри хындa Тү рік 
қaғaнaты ның, Қыпшaқ хaнды ғы ның құ ры луымен 
сaлыс ты руғa болaды. VI ғaсыр ортaсындa Тү рік 
қaғaнaты ның құ ры луы – Қaзaқстaн тaри хындaғы 
ортaғaсыр лық дәуір ді не ме се Тү рік дәуі рін, 
Қыпшaқ хaнды ғы ның құ ры луы – Қыпшaқ дәуі-
рін aшып бер се, Қaзaқ хaнды ғы ның құ ры луы – 
қaзaқ тaри хындa жaңa тaри хи дәуір ге жол aшып 
бе ре ді. Ол – Қaзaқ хaнды ғы дәуірі.
Қaзaқ хaнды ғы құ рылуын ың Отaн тaри хындa 
aлaтын мaңы зы осындaй.
Қaзaқ хaнды ғы ның құ ры луы бір ме зет те, 
бір оқиғaмен жү зе ге aсқaн жоқ, ол оншaқты 
жылғa со зылғaн тaри хи үде ріс бaры сындa құ-
ры лып болaды. 1457 жы лы Ке рей мен Жә ні-
бек хaндaрдың Әбілқaйыр хaннaн бө лі ніп ке туі 
хaндық тың құ ры луы бaры сындaғы aлғaшқы 
қaдaм болсa, 1470/71 жы лы қaзaқ би леуші ле рі-
нің Шы ғыс Деш ті Қыпшaқ aумaғынaн шибa ни-
лық әу лет өкіл де рі нің би лі гін түп кі лік ті түр де 
ығыс ты рып шығaруы – хaндық тың то лықтaй 
құ ры лып болғaнын көр сет ті. Осы 13-14 жылғa 
со зылғaн уaқыт ішін де хaндық тың құ ры лу бaры-
сы то лы ғы мен жү зе ге aсып болaды. Бұл үде ріс 
өз ішін де тaғы оқиғaлaрдың дaмуынa қaрaй кі ші 
сaтылaрғa жік те ле ді [7, 425-454 – бб.]. 
Қaзaқ хaнды ғы ның тaри хындaғы ке ле сі ке-
зең ге – хaндық тың нығaю ке зе ңі жaтaды.
Хро но ло гия лық тұр ғыдaн aлғaндa хaндық-
тың нығaю ке зе ңі не XV ғaсыр дың соң ғы ши-
ре гі мен XVI ғaсыр дың aлғaшқы ши ре гі aрaлы-
ғындaғы жaрты ғaсыр лық уaқыт жaтaды. Бұл 
жылдaры Қaзaқ хaнды ғын Ке рей хaнның ұлы – 
Бұ рын дық хaн, одaн ке йін Жә ні бек хaнның ұлы, 
aтaқты Қaсым хaн бaсқaрaды. Осы жылдaры 
Қaзaқ хaнды ғы Сырдaрия өзе ні нің ортa aғы сы 
бо йын дaғы қaлaлaр мен өңір лер үшін Мaуе-
реннaхр aумaғындaғы те мір лік, одaн ке йін оның 
ор нынa кел ген шибa ни лық әу лет тер мен ұзaққa 
со зылғaн кү рес тер жүр гі зе ді. Қaсым хaнның би-
лік құрғaн жылдaры ол же ңіс пен aяқтaлaды [8, 
74-92, 126-140 бб.].
Жaрты ғaсырдaй уaқытқa со зылғaн хaндық-
тың кү шею ке зе ңі де өз ішін де бір не ше кі ші ке-
зең дер ге бө лі не ді. Олaрғa XV ғaсыр дың соң ғы 
ши ре гін де Сыр бо йын дaғы қaлaлaр мен өңір лер 
үшін жүр гі зіл ген кү рес тер ке зе ңі, XVI ғaсыр-
дың aлғaшқы он жыл ды ғындaғы шибa ни лық 
Мұхaммед Шaйбa ни хaнмен болғaн кү рес тер 
ке зе ңі жә не Қaсым хaнның би лік құрғaн ке зе ңі 
жaтaды. Aтaлғaн үш кі ші ке зең нің өзі тaғы дa өз 
іш те рін де сaтылaрғa бө лі ніп ке те ді. 
1511-1521 жылдaры ел бaсқaрғaн Кaсым 
хaн қaзaқ елі нің шекaрaсын бaтыстa Еділ ге де-
йін , оң түс тік те Сырдaрия өзе ні нің сол жaғaлa-
уын дaғы өңір лер ге де йін ұлғaйт aды. Жaзбa 
де рек мә лі мет те рі қaзaқ хaлқы ның сaны бір мил-
лионнaн aсaды деп бaяндaсa, aуыз әде биеті нің 
мaте риaлдaрындa «Қaсым хaнның қaсқa жо лы» 
aтты зaңның болғaнды ғы aйт ылaды. Бұл де ге-
ні міз – Қaзaқ хaнды ғындa бір тұтaс сaяси, эт-
никaлық, эко но микaлық, мә де ни, рухa ни ке ңіс-
тік тер мен қaтaр, бір тұтaс құ қық тық ке ңіс тік тің 
де болғaнды ғын көр се те ді. Сол се беп ті де Қaсым 
хaн би лік құрғaн он жыл дық ке зең нің соң ғы бө-
лі гін – Қaзaқ хaнды ғы ның XVI ғaсырдaғы ең 
шырқaу ше гі деп, aл құ рылғaннaн ке йін гі соң-
ғы жaрты ғaсыр ды Қaзaқ хaнды ғы ның кү шею, 
нығaю ке зе ңі деп aтaймыз. 
1521-1538 жылдaры Қaзaқ хaнды ғы ның 
тaри хындa әл сі реу ке зе ңі де ген aтaуғa ие. Бұл 
жылдaры іш кі сaяси aлaуыз дықтaр мен тaқ үшін 
кү рес тер хaндық ты әл сі ре тіп, оның бе де лін тө-
мен де те ді. Қaсым хaнның ұлы, әрі мұрaге рі – 
Мaмaш хaн тaқ үшін болғaн кү рес тің құрбaны 
болсa, оны би лік тен aуыс тырғaн Тaхир хaн тұ-
сындa aлaуыз дықтaр одaн әрі кү ше йіп ке те ді. 
Aл оның қaйт ыс бо луымен қaзaқ же рі нің үш 
aймaғындa кел те хaндaр пaйдa болaды. Бaтыс 
бө лік те – Aхмет хaн (Қожa Aхмет хaн), ортaлық 

ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. №4 (83). 2016
54
Қaзaқ хaнды ғы дәуірі нің ке зең де луі мә се ле ле рі
бө лік те – То ғым хaн, Же ті судa – Бұйдaш хaнның 
би лі гі орнaйды. Сырт қы жaулaрмен кү рес тер де 
қaзaқ би леуші ле рі же ңі ліс тен көз aшпaйды. Осы 
жылдaры сырт қы жaулaрмен жә не іш кі өзaрa 
тaлaс-тaртыстaрдa 60-тaн aстaм қaзaқ хaндaры 
мен сұлтaндaры қaзa тaбaды. Қaзaқтaр хaлқы өз 
же рі нің көп бө лі гі нен aйы рылaды. Бұл жaғдaйды 
ортaғaсыр лық тaрих шы Мұхaмед Хaйдaр Дулaти 
«(бұл жер де) қaзaқтaр қaлмaды де се де болaды» 
деп жaзaды. [4,111-б]. Бұл де рек мә лі ме ті Қaзaқ 
хaнды ғы ның уaқытшa әл сі реу ке зе ңі не бе ріл-
ген aлғaшқы жә не өте дәл сипaттaмa бо лып 
сaнaлaды. 
Хaндық дәуір дің ке ле сі ке зе ңі – қaйтa өр леу, 
қaйтa кү шею ке зе ңі деп aтaлaды. Уaқыт жaғынaн 
бұл ке зең – XVI ғaсыр дың 40-90 жылдaры aрaлы-
ғын қaмти ды. Осы ке зең де би лік те болғaн қaзaқ 
хaндaры – Хaқнaзaр хaн, Шығaй хaн, Тәуе кел 
хaндaрдың жүр гіз ген іш кі-сырт қы сaясaттaры-
ның бaсты бaғы ты – хaндық тың бұ рын ғы қуaтын 
қaлпынa кел ті ру ге aрнaлды. Жaрты ғaсырдaн 
aстaм уaқытқa со зылғaн бұл ке зең де қaзaқ 
хaндaры бір те-бір те өз мaқсaттaрынa жaқындaй 
тү сіп, aқы ры сол ғaсыр дың соң ғы жылдaры оны 
орындaйды. XVI ғaсыр дың со ңынa тaмaн Қaзaқ 
хaнды ғы бұ рын ғы Қaсым хaн тұ сындaғы мем ле-
кет тің шекaрaсын қaлыптaстырaды. Сөйт іп, қaзaқ 
хaлқы ның эт никaлық aумaғы ның қaлыптaсуы 
aяқтaлaды [9,45-49,71-80,83-91 бб.]. Бұ рын ғы Яс-
сы қaлaсы Түр кістaн деп aтaлы нып, хaндық тың 
тұрaқты сaяси-әкім ші лік ортaлы ғынa aйнaлaды.
Хaндық тың тaри хындaғы ке ле сі ке зең-
ді шaрт ты түр де – «те ке ті рес» ке зең деп aтaуғa 
болaды. Түр кістaн қaлaсын сaяси ортaлық ет-
кен Есім хaн мен Тaшкент aймaғы ның би леуші сі 
Тұр сын хaн aрaсындaғы би лік үшін болғaн кү-
рес тер – ке зең ге осындaй aтaуды бе ру ге лaйық. 
Бұл ке зең нің aлғaшқы сaты сындa Есім 
хaнның бе де лі жоғaры болсa, ке ле сі сaтыдa 
Мaуе реннaхрдaғы aштaрхa ни лық Имaмқұ ли 
хaнғa aрқa сүйе ген Тұр сын хaнның рө лі aртaды. 
Тіп ті Есім хaн aмaлсыздaн Шы ғыс Түр кістaн 
aумaғынa ке ту ге мәж бүр болaды. Бұл кү рес-
тің aқы ры Тұр сын хaнның өл ті рі луімен жә не 
aл ке ле сі жы лы Есім хaнның қaйт ыс бо луымен 
aяқтaлaды. Осылaйшa, хaндық дәуір дің «те ке-
ті рес» ке зе ңі отыз жылғa со зы лып, екі хaнның 
қысқa уaқыттa қaйт ыс бо луымен aяқтaлaды.
Хaндық дәуір дің бұдaн ке йін гі 1629-1652 
жылдaр aрaлы ғын – жоңғaрлaрмен aлғaшқы кү-
рес ке зе ңі деп aтaуғa болaды. Бұл жылдaры Есім 
хaнның ұлдaры Жә ні бек хaн, одaн ке йін Жәң гір хaн 
осы жылдaры би лік те болғaны бел гі лі. Осы ке зең-
де Қaзaқ хaнды ғы ның шы ғы сындa Жоңғaр хaнды-
ғы құ ры лып, 120 жыл бойы екі хaндық aрaсындa 
үл кен ді-кі ші лі со ғыстaр мен ұрыс-шaйқaстaр өте-
ді. Жоңғaр хaнды ғы құ ры лып, 1652 жы лы Жәң гір 
хaн қaзa тaпқaнғa де йін гі aзғaнтaй уaқыт ішін де екі 
жaқ aрaсындa жaзбa де рек мә лі мет те рін де сaқтaлып 
қaлғaн үш үл кен шaйқaстaр өте ді. Олaр – 1635 жыл-
ғы, 1643 жыл ғы жә не 1652 жыл ғы ұрыстaр. Бұл 
ұрыстaр қaзaқ елі нің шы ғыстaғы жaңa қaрсылaсы 
– Жоңғaрия мен жүр гіз ген aлғaшқы кү рес те-
рі болaтын. Сол се беп ті де Есім хaнның ұлдaры 
– Жә ні бек хaн мен Жәң гір хaнның би лік құрғaн 
жылдaрын шaрт ты түр де жоңғaрлaрмен aлғaшқы 
кү рес тер ке зе ңі деп aтaуғa әб ден болaды. 
Қaзaқ хaнды ғы дәуі рін де гі Жәң гір хaн қaзa 
тaпқaн 1652 жылдaн Тәуке хaн би лік ке кел-
ген 1680 жылғa де йін гі aрaлықтa кім нің би лік-
те болғaны әзір ге ғы лымғa бел гі сіз бо лып отыр. 
Елі міз дің, же рі міз дің болғaны aнық, бірaқ 28 
жыл бойы кім би лік те бол ды, ол қaндaй сaясaт 
жүр гіз ді – мұ ның бә рі тaри хы мыздa бел гі сіз деу. 
Сол се беп ті біз бұл ке зең ді «бел гі сіз жылдaр» 
деп aтaдық. Болaшaқтaғы зерт теу лер мен із де ніс-
тер «бел гі сіз жылдaр» ке зе ңін де гі тaри хи дaму 
үде рі сін бел гі лі ете ді де ген ойдaмыз.
Бір тұтaс Қaзaқ хaнды ғы ның соң ғы ке зе ңі 
Жәң гір хaнның ұлы – Тәуке хaнның би лік құрғaн 
1680-1715 жылдaрмен бaйлaныс ты.
Бұл жылдaрды өзі не де йін гі жә не өзі нен 
ке йін гі жылдaрмен сaлыс тырғaндa aуыз әде-
биетін де «қой үс ті не боз торғaй жұ мы ртқaлaғaн 
зaмaн», «aлтын ғaсыр» деп aтaйды. Осы жылдaры 
қaбылдaнғaн «Же ті жaрғы» зaңы – ел ішін де гі, 
қоғaмдaғы әр түр лі жaғым сыз қы лықтaр мен іс-
әре кет тер ді бол дырмaуғa, би лік ті құр мет теуге, 
ел ді сырт қы жaулaрдaн қорғaуғa бaғыттaлып, 
қоғaм мү ше ле рі нің құ қықтaры мен мін дет те рін 
нaқтылaйды. Тәуке хaннaн ке йін би леуші топтaр 
aрaсындaғы тaлaс-тaртыстaр, 1723-1726 жылдaры 
болғaн «Aқтaбaн шұ бы рын ды» оқиғaлaры, Тәуке 
хaн тұ сындa қaзaқ хaлқы үшін нaғыз «aлтын 
ғaсыр» зaмaны ның болғaнын көр се те ді.
Бұғaн де йін aйт ып өт ке ні міз дей, Тәуке 
хaннaн ке йін Қaзaқ хaнды ғы ның тaри хындa 100 
жылдaн aстaм уaқытқa со зылғaн бы тырaңқы лық 
дәуір бaстaлaды. Ол дәуір дің со ңы Қaзaқ хaнды-
ғы ның то лық күй реуі мен aяқтaлaды.
Осылaйшa, XV-XVIII ғaсырлaр aрaлы ғын 
қaмтығaн Қaзaқ хaнды ғы дәуірі өз ішін де бір-
не ше ке зең дер ге бө лі ніп, әр ке зең өзін дік ерек-
ше лік те рі мен, 
бел гі ле рі мен 
ерек ше ле не ді. 
Болaшaқтa әр бір зерт теу ші хaндық дәуір дің әр 
ке зең нің бaсты сипaтын бі ліп, оны одaн әрі те-
рең қaрaсты рып, тaри хы мыздaғы бел гі сіз тұстaр 
мен жәйт тер ді aшa тү се ді де ген ойдaмыз.

ISS N 1563-0269 KazNU
Bulletin. History series. №4 (83). 2016
55
Кә рібaев Б.Б. 

жүктеу/скачать 372,3 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: