Уҡыу предметын үҙлҳштереү ұҵҙҵмтҳлҳре Башҡорт теле ҵйрҳнеүҙең шҳхси ұҵҙҵмтҳлҳре

 

3 

 

Уҡыу предметын үҙлҳштереү ұҵҙҵмтҳлҳре 

Башҡорт теле ҵйрҳнеүҙең шҳхси ұҵҙҵмтҳлҳре: 

-

 

тел кешелҳрҙең аралашыу сараұы икҳнде аңлау, үҙлҳштереү; 

-

 

башҡорт телен милли мҳҙҳниҳттең бер күренеше тип ҡабул итеү; 

-

 

дҵрҵҫ ұҵйлҳү теле ұҳм яҙма тел кешенең индивидуаль мҳҙҳнилеге күрұҳткесе; 

-

 

үҙ телмҳренҳ иғтибарлы  булып үҙ-үҙен баұалау ұҳлҳтлелеге. 

 

Башҡорт теле ҵйрҳнеүҙең предмет- ара ұҵҙҵмтҳлҳре: 

-

 

белем алыу (уҡыу- уҡытыу) бурыстарын хҳл итеү ҵсҵн тҵрлҵ сығанаҡтарҙан мҳғлүмҳт табыу маҡсатында, 

телде ҡуллана белеү оҫталағы; 

-

 

аралашыуҙың маҡсаты, бурысы, сараұы, тел шарттарында ориентирлашыу; 

-

 

телмҳрҙе  ұҳм  аралашыу  ситуацияұын  иҫҳпкҳ  алып,  коммуникатив  бурыстарҙы  (диалог,  монологик 

телмҳр, яҙма текстар) уңышлы атҡарыу маҡсатында, адекват телмҳр сараларын ұайлап  ала белеү; 

-

 

үҙ фекереңде ұҳм позицияңды мҵмкин тиклем теүҳл итеп аңлатырға ынтылыу; 

-

 

ұорауҙар биреү оҫталағы. 

Башҡорт теле ҵйрҳнеүҙең предмет ұҵҙҵмтҳлҳре: 

-

 

башҡорт  ҳҙҳби  теле  нормалары  (орфоэпик,  лексик,  грамматик)  ұҳм  телмҳр  этикеты  ҡағиҙҳлҳре 

тураұында башланғыс тҵшҵнсҳ алыу; 

-

 

орфографик ҡағиҙҳлҳрҙе ұҳм тыныш билдҳлҳрен (ҵйрҳнелгҳн күлҳмдҳ) ҡуйыу ҡағиҙҳлҳрен белеү; 

-

 

ҵн,  хҳреф,  ұүҙ  тҵҙҵлҵшҵ,  телмҳр  киҫҳге,  ұҵйлҳм  киҫҳге,  ябай  ұҵйлҳм  кеүек  (ҵйрҳнелгҳн  күлҳмдҳ)  тел 

берҳмектҳрен  таба,  сағыштыра,  классификациялай  (бүлҳ),  ҡылыҡұырлай  (характеристика  бирҳ)  алыу 

оҫталығы;  

-

 

үҙеңдең ғҳмҳлдҳреңде контролдҳ тотоу, ҳйткҳнде ұҳм яҙғанды тикшерҳ белеү ұҳлҳтлеге. 

Уҡыусыларҙың  белем кимҳленҳ талаптар: 



 

Уҡығанды, ұҵйлҳгҳнде аңлау, йҵкмҳтке буйынса ұорауҙар, ұҳм шул ұорауҙарға яуап бирҳ белеү; 



 

Прозаик текстарҙы дҵрҵҫ, шыма, аңлы уҡый белеү; 



 

Уҡылған тексты ҵлҵштҳргҳ бүлеү,исем биреү, элементар план тҵҙеү; 

4 

 



 

4-8 юлдан торған 3-4 шиғырҙы ятлай белеү; 



 

Текстан аңлашылмаған ұүҙҙҳрҙе табыу, ұүҙлектҳрҙе файҙаланыу; 



 

Башҡортостан тураұында мҳғлүмҳттҳргҳ эйҳ булыу; 



 

Башҡорт халҡының мҳҡҳлдҳрен, йомаҡтарын белеү; 



 

Хҳрефтҳрҙе ұҳм ұүҙҙҳрҙе матур , дҵрҵҫ яҙа белеү; 

            -    Ҵйрҳтеү диктанттары  яҙа белеү. 

 

Уҡытыу предметының тҵп йҵкмҳткеұе 

Ұаумы, мҳктҳп!  10 сҳғҳт. 

Был тема башлыса «Кҵҙ» темаұы менҳн бергҳ үрелеп бара. Бер үк ваҡытта, уҡыусыларҙың  йҳйге каникулды 

нисек  үткҳреүе тураұында  ҳңгҳмҳ үткҳреү, фекер  алышыуҙар ойошторола. Был темаға ҡағылышлы  ұүҙҙҳр,  

ұүҙбҳйлҳнештҳр,  ұҵйлҳмдҳр  иҫкҳ  тҵшҵрҵлҳ,  ұүҙлек  запасын  байытыу  йҳұҳтенҳн  яңылары  үҙлҳштерелҳ. 

Башланғыс  кластарҙа  ҵйрҳнелгҳн  ұҳм  яңы  үҙлҳштерелгҳн  ұүҙҙҳр    ярҙамында  бҳлҳкҳй  хикҳйҳлҳр,  диалогтар 

тҵҙҵргҳ тҳҡдим ителҳ. 

 Башҡорт  теленең    ҵн-хҳрефтҳре,  ҡалын  ұҳм  нҳҙек  ұуҙынҡылар;  исем;  исемдҳрҙең  ұан  менҳн  үҙгҳреше; 

ұҵйлҳмдҳ ұүҙҙҳр тҳртибе; сифат темалары менҳн танышыу,  ҡағиҙҳлҳрҙе белеү, практик ҡуллана белеү. 

Үҙем  тураұында.  6 сҳғҳт.                                                                                                                                                                                                       

Был теманы үҙлҳштереү барышында уҡыусы үҙе тураұында ұҵйлҳп ҵйрҳнергҳ тейеш. Уҡыусыға үҙенең ғаилҳ  

ағзалары, яҡын туғандары тураұында мҳғлүмҳт бирҳ алыуын да күҙ уңында тоторға кҳрҳк. Уны үҙенең бҵгҵнгҵ, 

килҳсҳк пландары, уй-хыялдары менҳн уртаҡлаша белергҳ ҵйрҳтеү.    

Исемдҳрҙең  килеш менҳн үҙгҳреше; берлектҳге исемдҳрҙең  килеш менҳн үҙгҳреше; күплектҳге исемдҳрҙең  

килеш  менҳн  үҙгҳреше;  алмаш;  зат  алмаштары;  зат  алмаштарының  килеш  менҳн  үҙгҳреше;    к-г,  ҡ-ғ,  п-  б 

тартынҡыларының сиратлашыуы. 

Йыл миҙгелдҳре . 8 сҳғҳт. 

Йыл  миҙгелдҳре,  Ұҳр  йыл  миҙгеленҳ  хас  үҙенсҳлектҳр    менҳн  таныштырыу.  Тҳбиғҳт  күренештҳрен  күҙҳтеү,  

алған тҳьҫораттарҙан    сығып  ұҵйлҳү.  Йыл  миҙгелдҳрен,  ұҳр  миҙгелгҳ ҡараған ай  исемдҳрен  дҵрҵҫ  ҳйтҳ  ұҳм 

телмҳрҙҳ ҡуллана белеү. 

5 

 

Ұорау  алмаштары;  күрұҳтеү    алмаштары;  күрұҳтеү    алмаштарының  килеш  менҳн  үҙгҳреше;    билдҳұеҙлек  

алмаштары; билдҳлҳү алмаштары. 

Башҡортостанды  белҳұеңме?  6 сҳғҳт. 

Уҡыусыларҙы    үҙҙҳре  йҳшҳгҳн  республиканың  үткҳне,  бҵгҵнгҵұҵ,  килҳсҳге  менҳн  таныштырыу  тҵп  маҡсат 

булып  тора.  Республика  тураұында  улар  тулы  мҳғлүмҳтле  булырға  тейеш.  Бының  ҵсҵн  «Башҡортостан» 

темаұы  буйынса  тҳҡдим  ителгҳн  материалды  тулы    ұҳм  тарихи  яҡтан  дҵрҵҫ    сағылдырыуға  иғтибар  итергҳ 

кҳрҳк. Уҡыусы  аңына үҙе йҳшҳгҳн  ерҙең – Башҡортостандың  - тарихы, уның байлығы, күренекле шҳхестҳре 

ұ.б.  хаҡында  бер  бҵтҵнлҵк    тыуҙырыу,  ул  турала  ұҵйлҳй  белеүҙҳрен    ҵлгҳшеү.  Башҡортостан  тураұында 

ұҵйлҳгҳндҳ    фактик  материалдарға  таяныу  мҵұим,  шуның  ҵсҵн  дҳрестҳ  бик  күп  күргҳҙмҳлек,  тарихи 

мҳғлүмҳтле китаптар, таблицалар, карталар ҡулланыу кҳрҳк буласаҡ. 

Яңғыҙлыҡ ұҳм уртаҡлыҡ исемдҳр; юҡлыҡ алмаштары. 

Яңы йыл менҳн!  8 сҳғҳт. 

Яңы йыл темаұы  ҡыш темаұы менҳн берлектҳ алып барыла. Уҡыусыларҙың  ҡыш миҙгеле буйынса белемдҳрен  

артабан да үҫтереү  тҵп маҡсаттарҙың  береұе булып тора. Ҡыш миҙгеленең  үҙенсҳлектҳрен  билдҳлҳү, Яңы 

йыл,    байрамдар  менҳн  туғандарҙы,  яҡын  кешелҳрҙе    ҡотларға  ҵйрҳтеү,  ұҳр  байрамдың    үҙенҳ    генҳ  хас 

күренештҳре, үҙенсҳлектҳре тураұында ұҵйлҳтеү.Ҡылымдарҙың  зат ұҳм ұан менҳн үҙгҳреше 

Кеше. Тҳн  ағзалары. Шҳхси гигиена.  7 сҳғҳт. 

Был  тема  кешенең  тҳн  ағзалары,  эске  органдарының  атамаларын  белеү  менҳн  бергҳ  шҳхси  гигиена,  кҵн 

тҳртибе,  ұаулығы  менҳн  берлектҳ  алып  барыла.  Кешегҳ  ұау-сҳлҳмҳт  булыу  ҵсҵн  нимҳ  эшлҳргҳ    кҳрҳклек 

тураұында  ҳңгҳмҳлҳр  үткҳреү,  ҳҫҳрҙҳр  уҡыуҙы  ла  ойошторорға  кҳрҳк.Башҡорт  телендҳ  эйҳлек  тҵшҵнсҳұе; 

ҡылым. 

Аҙыҡ-түлек. Кейем-ұалым. Ҵй. Магазин. Баҙар.   6 сҳғҳт. 

Был  тема  буйынса  эш  туранан-тура    беҙҙең  кҵндҳлек  тормошобоҙ,  беҙгҳ  кҳрҳк-яраҡ  ҳйберҙҳр  менҳн 

бҳйлҳнгҳн.  Аҙыҡ-түлек,  кейем-ұалымды  ұатып  алыу,  ысынбарлығында  магазин,  баҙар  менҳн  бҳйлҳнеп  килҳ. 

Шуға  ла  был  темаларҙы  берлектҳ  ҵйрҳнеүҙе  отошло  тип  таптыҡ.  Уҡыусыларҙы  тема  буйынса  ұҳр  нҳмҳнең  

исемен,  атамаұын  белеү    генҳ  ҡаралмай,  ұатып  алыу  этикеты  менҳн  таныштырыу,  ұҵйлҳшергҳ,  аралашырға 

ҵйрҳтеү  маҡсаты ла ҡуйыла.   Синоним. 

8 Март  - Ҡатын-ҡыҙҙар кҵнҵ.    4 сҳғҳт. 

6 

 

Был тема ҳсҳй тураұында шиғыр, хикҳйҳлҳр уҡыу менҳн берлектҳ алып барыла. Ҳсҳйҙең  донъяла иң ҡҳҙерле 

кеше икҳнен, уны ихтирам итергҳ, яратырға, ҡҳҙерлҳргҳ кҳрҳклекте аңлатыу менҳн алып  барыла. Шулай уҡ 

ҳсҳй  темаұы,  ұис  шикұеҙ,  ғаилҳ  темаұы  менҳн  берлектҳ  бара,  шуның  ҵсҵн    алдағы  кластарҙа  үтелгҳн  ғаилҳ 

темаұы    ҡабатлана  ұҳм  был  тҵшҵнсҳлҳрҙе    аңлатыу  ҵсҵн  уҡыусыларҙың  ұүҙлек  запасын  үҫтереү  ҵҫтҵндҳ 

даими эш алып барыла. Тема байрам тҵшҵнсҳұен  дҳ  үҙ эсенҳ   алғанлыҡтан, ҡотлау открыткалары  яҙырға, 

ҡотлау ұүҙҙҳрен ҳйтҳ  белергҳ ҵйрҳтеү ҙҳ ҡарала.   Антоним. 

Яҙ  етте.   6  сҳғҳт. 

Яҙ  темаұы  ике  блокка:  яҙ  етте,  яҙғы  эштҳр  темаларына  бүленгҳн.  Яҙ  етте  темаұын  үтеү    барышында 

уҡыусылар, иң беренсе сиратта, яҙ билдҳлҳрен күрҳ ұҳм яҙ миҙгеленең үҙенсҳлектҳрен ҳйтҳ  белергҳ тейеш. 

Был  тема  буйынса  күп  кенҳ   ҳҫҳрҙҳр  тҳҡдим  ителгҳн.  Ҳҫҳрҙҳрҙҳ    яҙғы  тҳбиғҳт:  ҡоштар,  йҳнлектҳр,  ағастар, 

сҳскҳлҳр тураұында яҙыла. Шулай уҡ 1 Май ұҳм  

9 Май байрамдары, дуҫлыҡ тураұында ла ентекле ұҵйлҳшеү тҳҡдим ителҳ. Омоним. 

Яҙғы  эштҳр.  3 сҳғҳт. 

Яҙ темаұының икенсе блогында яҙғы эштҳр, яҙғы  баҡса эштҳре, баҫыу эштҳре тураұында ұҵйлҳшеү, ҳңгҳмҳ 

алып  барыла.  Яҙғы  эштҳрҙең  үҙ  ваҡытында  эшлҳнеүе,  «Яҙғы  кҵн  йылды  туйҙыра»  тигҳн  мҳҡҳлдең    асылын 

уҡыусыларға еткереү, экскурсиялар ойоштороу тҳҡдим ителҳ. Ұан. 

Йҳйҙе ҡаршылайбыҙ. 4 сҳғҳт. 

 Был  теманы  үткҳндҳ  иғтибарҙы    башҡорт  халҡының,  Башҡортостанда  йҳшҳүсе  башҡа  халыҡтарҙың    яҙғы 

тҳбиғҳт  менҳн  бҳйле  ғҵрҵф-ғҳҙҳттҳре  ұҳм  матур  йолалары  тураұында  ұүҙҙе  алып  барырға  тҳҡдим  ителҳ. 

Уҡыусыларға уларҙың кеше тормошондағы ҳұҳмиҳтен, мҳғҳнҳлҳрен, уларҙы тергеҙеү кҳрҳклеген еткереү. 

Грамматика буйынса үтелгҳндҳрҙе ҡабатлау. 

 

 

 

 

 

 

 

7 

 

2016-2017 уҡыу йылына календарь-тематик план 

 

№ 

Тема 

Планлашт. 

дата 

Фактик 

дата 

Иҫкҳрмҳ 

1 

Белем кҵнҵ. Башҡорт теленең ҵн ұҳм хҳрефтҳре. 

01.09 

 

 

2 

Ғ.Рамазанов «Йҳшҳ, Тыуған ерем!». Башҡорт алфавиты.   06.09 

 

 

3 

Ф.Ғҵбҳйҙуллина “Рҳйфҳ мҳктҳпкҳ бара”. Ҡалын ұҳм 

нҳҙек ұуҙынҡылар.  

 

08.09 

 

 

4 

Башҡортостанда кҵҙ.Ҡалын ұҳм нҳҙек ұуҙынҡылар.  

13.09 

 

 

5 

Шүлгҳнташ мҳмерйҳұе. Исем. 

15.09 

 

 

6 

Контроль күсереп яҙыу «Ҡурай моңо». 

20.09 

 

 

7 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш. Р.Солтангҳрҳев “Шағир”. 

24.09 

 

 

8 

Беҙҙең мҳктҳп. Исемдең күплек ялғауы. 

27.09 

 

 

9 

Инеш  диктант «Йҳй күренештҳре» 

29.09 

 

 

10 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш. Ұҵйлҳмдҳ ұүҙҙҳр тҳртибе. 

04.10 

 

 

11 

Үҙем тураұында. Исемдҳрҙең килеш менҳн үҙгҳреше. 

Яңғыҙлыҡ ұҳм уртаҡлыҡ исемдҳр. 

06.10 

 

 

12 

Башҡортостан йылғалары. Ҡылым тураұында тҵшҵнсҳ. 

11.10 

 

 

13 

“Сыбар тауыҡ” рус халыҡ ҳкиҳте. Сифат. 

13.10 

 

 

14 

Башҡортостан флагы. Зат алмаштарының килеш менҳн 

үҙгҳреше. 

18.10 

 

 

15 

Инша «Үҙем тураұында» 

20.10 

 

 

16 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш. Эйҳлек алмаштары. 

25.10 

 

 

17 

Беҙ тҳбиғҳт менҳн бергҳ. Ұорау алмаштары. 

27.10 

 

 

18 

Дүрт миҙгел.. Күрұҳтеү алмаштары. 

08.11 

 

 

19 

Контроль диктант «Кҵҙгҵ урман» 

10.11 

 

 

8 

 

20 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш. Ұынамыштар. 

15.11 

 

 

21 

“Дүрт телҳк”  К. Ушинский. Күрұҳтеү алмаштары. 

17.11 

 

 

22 

К.Тҳңреҡолов «Дүрт ґҡыҙ». Билдҳұеҙлек ұҳм билдҳлҳү 

алмаштары. 

22.11 

 

 

23 

“Яҙ” М. Дилмҵхҳмҳтов.  Билдҳұеҙлек ұҳм   билдҳлҳү 

алмаштары. 

24.11 

 

 

24 

Яратҡан миҙгелем. Юҡлыҡ алмаштары. 

29.11 

 

 

25 

Башҡортостан. Ҡушма исемдҳр. 

01.12 

 

 

26 

Башҡортостан символдары. Ұан. Ҡушма ұан. 

06.12 

 

 

27 

Ф.Ғҵбҳйҙуллина «Башҡортостан флагы». Ұан. Ҡушма 

ұан. 

08.12 

 

 

28 

Салауат Юлаев «Уралым». Ұҵйлҳм тҵҙҵлҵшҵн ҡабатлау.   13.12 

 

 

29 

Ҵфҵ ҡалаұы. Башҡортостан байлыҡтары. 

15.12 

 

 

30 

Ұорауҙарға яуаптар. Башҡортостанды белҳұеңме? 

20.12 

 

 

31 

Башҡортостанда ҡыш. Исемдең күплек ялғауы. 

22.12 

 

 

32 

Ф.Иҫҳнғолов «Алдаҡсы йондоҙҙар». Исемдең күплек 

ялғауы 

27.12 

 

 

33 

Ҡ. Даян  “Шыршы”. Ұҵйлҳмдҳ ұүҙҙҳр тҳртибе. 

29.12 

 

 

34 

З.Биишева. «Ауырыуҙан ҡотолдо». Тиң киҫҳктҳр.  

 

10.01 

 

 

35 

А.Исмҳғилев “Яуа ҡарҙар”.Ҡылым. 

 

12.01 

 

 

36 

Е.Кучеров. «Ғинуар». Ҡылым. 

17.01 

 

 

37 

Ұүрҳт буйынса эш. Ҡылым. 

19.01 

 

 

38 

”Ҡышҡы уйындар”. Телмҳр үҫтереү. 

24.01 

 

 

39 

И.Ғүмҳрова «Уңған ҡыҙ». Ұүҙлек менҳн эш.   

26.01 

 

 

9 

 

40 

Тҳн ағзалары. Шҳхси гигиена. Эйҳлек тҵшҵнсҳұе 

31.01 

 

 

41 

Дарыу үлҳндҳре.Ҡылым. 

02.02 

 

 

42 

Беҙ ҵйгҳ  врач саҡырттыҡ.Ҡылым. 

07.02 

 

 

43 

Контроль диктант «Саңғы шыуыу» 

09.02 

 

 

44 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш. Эйҳлек заты. 

14.02 

 

 

45 

Ҳкиҳт. Аҡыллы турғай.Телмҳр үҫтереү. 

 

16.02 

 

 

46 

 Г.Ғҳлиева «Икмҳк». Синонимдар. 

28.02 

 

 

47 

«Яңы күлдҳк» Ф. Туғыҙбаева. Синоним сифаттар. 

02.03 

 

 

48 

Икмҳк үткҳн юл. Синонимдар. 

07.03 

 

 

49 

Аҙыҡ-түлек. Баҙар. Башҡорт теленең үҙенсҳлекле ҵндҳре.  09.03 

 

 

50 

Беҙҙең уңыш. Ұҵйлҳмдҳ ұүҙҙҳр тҳртибе. 

14.03 

 

 

51 

Инша «Беҙҙең уңыш». 

16.03 

 

 

52 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш. Ф.Мҵхҳмҳтйҳнов «Ҳсҳйем». 

21.03 

 

 

53 

Ҳсҳйҙҳрҙең байрамы. Антонимдар. 

24.03 

 

 

54 

“Ҳсҳ рҳхмҳте”  Ҳ.Ихсан. Антонимдар. 

28.03 

 

 

55 

Эш бҵткҳс, уйнарға ярай. Антонимдар. 

30.03 

 

 

56 

Ҳ.Ихсан «Яҙ». Омонимдар. 

04.04 

 

 

57 

В.Осеева «Ҳбей». Омонимдар. 

06.04 

 

 

58 

Дуҫтар тураұында. Омонимдар. 

18.04 

 

 

59 

Ф.Ғҵбҳйҙуллина «Минең дуҫым компьютер».  Алмаш. 

20.04 

 

 

60 

Е.Кучеров «Ҡоштар ҡасан ҡайта». Эйҳлек алмаштары. 

25.04 

 

 

61 

Ф.Рҳхимғолова «Еңеү кҵнҵ». Эйҳлек алмаштары. 

27.04 

 

 

62 

К.Ушинский «Баҡсасы ұҳм уның улдары». Алфавит. 

02.05 

 

 

63 

Эш ҡоралдары. Ұан. 

04.05 

 

 

64 

“Суфия” С. Агиш. Исемдҳрҙең килеш менҳн үҙгҳреше 

 11.05 

 

 

65 

Контроль диктант «Яңғыҙ ҡайын» 

16.05 

 

 

10 

 

66 

Хаталар ҵҫтҵндҳ эш.  Сифат (ҡабатлау). 

18.05 

 

 

67 

«Ҡарға бутҡаұы» байрамы. Ұүҙ тҵркҵмдҳре. 

23.05 

 

 

68 

Урманда. Үтелгҳндҳрҙе ҡабатлау. 

25.05 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11 

 

 

12