ypflici  айкын  байкалды. Бул букшкенеспк тарихка накты делелаз екнпш бишру багы-  тындагы жарияланымдардан айкын  Kepinai

Республикасы Жогаргы Кенесшш Комиссиясы улкен жумыстар аткарды. 
КазОАК мен К.АКСР Халык Комиссарлары 
KeHeciHiH 
«Аса 
ipi 
бай ша- 
руашылыктары мен жартылай феодалдарды кэмпескелеу жэне жер аудару 
туралы» (1928 жылдын 27 тамызынан), «Кэмпескелеуге жэне аса 
ipi 
бай­
дар мен жартылай феодалдарды жер аударуга карсы эрекеп ушш кылмыс- 
тык жауапкерш ш кке тарту туралы» (1928 жылдын 13 кыркуйегшен), 
«Ауыл шаруашылыгын кайта куруды одан 
opi 
жалгастыру жэне бай-кулак- 
тармен, 
ipi 
байлармен курес шаралары туралы» (1930 жылдын 19 акпаны- 
нан) каулыларын жэне баска да норматив™ кужатгарын, сондай-ак баска- 
рушы органдардын шенпмдершщ жузеге асырылу барысын жэне олардын 
салдарларын зерттей келе, Комиссия салихалы гылыми баяндама жэне 
корытынды дайындады. Ол 1992 жылы 21 жэне 22 желтоксан Kynaepi «Еге- 
мен Казакстан» мен «Казахстанская правда» газеттершде жарияланды.
Комиссия, будан да баска республикалык, ведомстволык жэне жергшк-п
мурагаттардагы кепшшжтщ пайдалануына бершмейтш кужаттарды, ста-
тистикалык мэшметгерда, сондай-ак режимнщ калауымен арнайы сактауга
тускен мерз1мщк басылым материалдарын тиянакты тексеруден 
e T K iif li. 
Кен аукымды талдау жумысын журпзу нэтижесшде Комиссия, КР Жогар- 
гы KeHeciHiH алдына 1928—1932 жылдар каулылары мен зан актшершш 
Ti
3
iMiH, оларды пайдалануга шектеуда алып тастау усынысын тусвдщ. 1000- 
нан астам кужат 
K o u iip M e c i 
Комиссия «Корытындысына» косымша 
T y p in n e
усынылды.
Казакстан Республикасы Парламент! кабылдаган «Тарихи-мэдени
мураны коргау жэне пайдалану туралы» (1992), «Улттык мурагаттык кор 
жэне мурагаттар туралы» (1998 жылгы 22 желтоксан) КР Зандары кужат­
тык жэне баска деректемелерд1 пайдаланудын кордаланган проблемала- 
рын жана жагдайларга сэйкес шешуде манызды рол аткарды. Мурагаттык 
корларды пайдалануды демократияландыру жэне мурагаттар арасындагы 
езара карым-катынасты жаксартудын алгашкы кадамы болып табылатын
аталган зандык актшерде зерттеушшер мен журтшылык упин бурынгы кол 
сирек жететш немесе TinTi мулде кол жетпейтш мурагаттык кужаттардан 
шeктeyлepдi алып тастау женшде б1ркатар мещй шаралар карастырылды.
Казакстан Республикасынын «Жаппай саяси кугын-сурпн курбанда­
рын актау туралы» (1993 жылгы 14 ceyip) Занын юке асыру женшдеп кен 
аукымды шаралар барысында, республика мурагатгарында 1зденгс жумыс- 
тары ж ^ ш з й р ? Саяси кугьш-cypriH курбандарына жалган кылмыстык ic 
козгау н еп зв д е зансыз уюмдер шыгарган ОГПУ—НКВД-нш «уп тк» 
жеке icTepi мен «ерекше кенесу» соттарынын материалдары зерттелдь Бул 
жумыска мурагатшылар жене тарихшы-галымдармен катар мемлекетт1к 
мекемелер мен когамдык уйымдар екшдер! де катысты. Олардан курылган 
комиссия 50-жылдары, Сталин кайтыс болганнан кешн басталып, аягына 
дейш жетюзшмеген саяси айып тагылгандарды актау iciH шын мешнде 
аяктап шыгуга бел шепйп Kipicri. Бул жумысты аткару мурагат мекемелерй 
тарихшылар, кауш аздж органдарынын калткысыз KeMeri аркасында
мумкш болды.
К ейш п жылдары Казакстан тарихшыларынын алдында бурынгы 
кездер1 белгш себептермен жарык кере алмаган тарихи деректерд16ip 
жуйеге 
Tycipy 
жене жариялау Minaeii турды. Казакстан тарихынын «актан-
64

дактарын» объектива турде ашып керсету ушш кажегп дереккездер тап- 
шылыгы маселесш шешуге тура келда. Тарихшылар ауыл шаруашылыгын 
ужымдастыруды кен аукымда жене куштеп журпзу, дестурл1 агрокуры- 
лымды жою, жут жагдайы, казактардын ашаршылыкка урынуы мен удере 
босуы меселелер1 бойынша косымша материалдарды 1здест1рш табу жо-
лында тер текп. Бул кужаттардын 6ip б е л т «Кырдагы аштык» (1991), 
«Ашаршьшык боскындары» (1996), «1931—1933 жылдардагы Казакстанда 
болган куштеп ужымдастыру жене аштык» (1998) жинактарында200 жария- 
ланды. Солармен 6ip уакытта тарихшылар А. Текенов пен К-С. Каража- 
нов, М.К- Койгедциев, Ф.А. Козыбаева жене баскалар жана талаптарды 
ескере отырып, жинаган согыска дейшп жылдар кужаттары жарык керда.201
Осы жылдар шйнде казак зиялы кауымынын ipi екшдершщ дуние-
танымы мен рухани мурасын зерттеуде айтарлыктай манызы бар б1ркатар 
жарияланымдар пайда болды. Меселен, Казакстан тарихында алгаш рет 
улт-азаттык козгалыс тарихы дереккездершщ кекжиегш айтарлыктай 
кенейтетш Алашорда кайраткерлер1 шыгармаларынын жинактары ба- 
сылып шыкты.202 Кальщ окырман кауым Э. Бекейхановтын, А. Байтур­
сыновтын М. Шокавдын жене баскалардын енбектер1мен танысуга тун- 
fbim рет мумюндж алды. «Yin жуз» партиясынын тагдыры туралы осы 
партияны курушы К. Тогысовтын шыгармалар жинагында203 кещнен 
айтылады.
Кенеспк тарихтын айрыкша курдел1 кезещ 1937—1938 жылдар бо­
лып табылады. Бул уакыт туралы шындыкты калпына келт!ру ушш галым-
дардын, мурагатшылардын, республика журтшылыгынын, букаралык ак-
парат куралдарынын куш-ж1герш жумылдыру кажет болды. Мурагаттар 
мен муражайлардан, кпапханалардан алынган, азаматтардьщ жеке па- 
йымдауларынан жинакталган ер алуан дереккездерд1н мол коры игерщщ. 
Зерттеушшер бурын жабык болган мурагатгарга кол жетк1з1п, азаматтарды 
жаппай кугын-сургшге ушыратудын тарихын барынша тиянакты зерде- 
леуге мумкшдш алды. F ылыми мен1 бар дереккездер котам кайраткер1 
С. Жандосов, академиктер М. Козыбаев жене М. Баймаханов басшылык 
еткен казакстандык «Эдшет» тарихи-агарту когамы тарапынан да жинак- 
талды. «Эдшет» когамынын облыстык бел1мшелер1 кугын-сург1нге ушы-
раган азаматтар жен
1
нде жергш
1
кт
1
дереккездерден де кептеген мелшет- 
тер жинады, ал бул ез кезепнде 

жүктеу/скачать 63,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: