«Вітчизняна наука: сучасний стан, актуальні проблеми та перспективи розвитку»

«Проблемы и перспективы развития
 
науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
83 
 
 
Нәзгүл Әужанова
 
(Талдықорған, Қазақстан)
 
 
ӨСІМДІКТАНУ ПӘНІНДЕ ТОПСЕРУЕНДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
 
 
Мектепте биологиялық жұмыстар оқу тәрбиесі бойынша топсеруеннің ең негізгі міндеті болып 
табылады.  Онда  да  сабақатғы  сияқты  талаптар  қойылады.  Топсеруеннің  негізгі  қағидасы  қоршаған 
ортадағы  өсімдік  ағзаларын  танып  білу  негізінде  қалыптасады.  Осының  барлығын  меңгерген  соң 
қатысушылардың  логикалық  ойлау  қабілеті  дами  түседі.  Топсеруен  қоршаған  ортаны  танудың  өте 
белсенді  түрі  болып  табылады,  және  тірі  табиғатпен  адам  арасында  тығыз  қарым  –
 
қатынасты 
нығайтады. Топсеруен кезінде өте нақты білім қалыптасады. Мұғалім қаншалықты терең, жүйелі түрде 
топсеруенді  жоспарласа,  ол  өте  жақсы  деңгейде  өтеді.  Әртүрлі  деректерді  іріктеп,  топсеруенге 
қатысушыларды қызықтырып, тірі табиғат жайлы не білетіні туралы білімдерін тексерумен шектелмей, 
олардың  қызығушылықтарын  арттырады.  Әрбір  топсеруенде  мұғалім  оның  мақсаты  мен  бағытын, 
көрсетіп  отыруы  керек.  Әрбір  мұғалім  орта  мектепте  топсеруенді  тым  болмаса  да  бағдарламаның 
кішігірім көлеміндей өткізуге міндетті.
 
Топсеруенге дайындалу
 
Топсеруеннің  нәтижелі,  әрі  сәтті  өтуі  тікелей  даярлыққа  байланысты,  қаншалықты  мұғалім 
күрделі  дайындықтан  өтсе,  ол  соғұрлым  нәтижелі  өтеді.  Топсеруен  даярлығын  екі  топқа  бөлуге 
болады. Ол мұғалімнің даярлығы және қатысушылардың дайындығы. Ең бірінші, ол қойылған тақырып 
бойынша  мақсат,  міндет  қойып,  тақырып  бойынша  әдебиеттерді  сараптауы  керек.  Әдебиетпен 
танысып  болған  соң  мұғалім  тақырып  бойынша  топсеруеннің  бағытын  белгілейді.  Топсеруеннің 
жоспары бойынша ол бірнеше бөлімдерге бөлінуі керек, яғни қандай әдіспен жүргізу, қай жерде, және 
қандай  бағыт  бойынша.  Одан  соң  мұғалім  топсеруеннің  алдында  бағыттың  жолын  тексеріп  шығады. 
Бұл  топсеруенді  мұғалім  жермен  танысып,  бағытын  нақтылап,  ондағы  объектілерді  белгілейді. 
Топсеруенді жүргізу әдісі ‒ ол, тақырыпқа, мақсатына және оған қатысушылардың білімі мен жасына 
байланысты болады.
 
Топсеруенде мұғалім белсенді тұлғалардың бірі, ол топсеруен кезінде түрлі өсімдіктер
 
туралы 
мәліметтер  береді.  Егер  қатысушыларда  жаратылыстануға  ынтасы  зор  болса,  онда  топсеруеннің 
нәтижелі екенін айтуымызға болады. Н.М.Верзилин ұсынған сызба нұсқасын пайдалануға болады (ол 
оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады):
 
Топсеруеннің 
логикалық бөлімі
 
Әдістемелік нұсқаулар
 
Бағыттау орны
 
Объекттер
 
 
 
 
 
Топсеруеннің
 
әдістемесін
 
қарастыра
 
отырып
, 
оның
 
құрал
-
жабдықтарсыз
 
өтпейтінің
 
ескеруіміз
 
керек
. 
Топсеруен өткізу жоспары
: 
1. 
Серуенге шығатын күн кестесін белгілеу.
 
2. 
Оқушыларға сақтық ережесін, сақтану тәртібімен таныстыру.
 
3. 
Серуенге шығатын киімдерге қойылатын талап.
 
4. 
Оқушыларды топқа бөліп, керекті оқу құжаттарынан не алу керек екендігін түсіндіру.
 
5. 
Серуеннің тақырыбы мен мақсатын, баратын жерімен таныстыру.
 
6. 
Серуен  кезінде  өз  бетімен  жұмыс  істеп,  қорытынды  жасай  білуді  айту.  Не  көрдің?  Не 
білдің?
 
7. 
Келесі сабақта жоспар бойынша әңгімелеу.
 
Әрбір топсеруен бірнеше бөлімнен құралады:
 
‒
 
мектептегі жиын және топсеруенге бару
; 
‒
 
қатысушылардың мұғалім мен жұмысы
; 
‒
 
топсеруеннен оралуды ұйымдастыру.
 
Топсеруеннің  негізгі  бөлімі  көбінесе  әңгімелесу  түрінде
 
өтеді.  Әңгімелесу  кезінде  мезгілдің 
кезеңі,  ауа  райының
 
жағдай  жөнінде  сөз  қозғайды.  Әңгімелесу  тілі  нақты,  әрі  түсінікті  болуы
 
керек.
 
Егер әңгімелесу тура жұмыс үстінде өтетін болса, онда мұғалім әңгімесін айтып, қалай өсімдікті жинау 
керектігін  көрсетеді.  Осыдан  соң  топсеруеннің  негізгі  бөліміне  көшеді  –
 
яғни  жетекшінің  жұмысын 
бақылау.  Бұл  жұмыс  негізгі  екі  бағыттан  тұрады:  бақылауды  жазып  отыру  және  өсімдікті  жинау. 
Өсімдіктанудың ең негізгі жұмыстарының бірі –
 
ол өсімдік жинап, кеппешөп құрастыру.
 
Топсеруенде  жетекші  келесі  мынадай  кеппешөпті  жасау  ережесін  үйретуі  керек.  Кеппешөп 
үшін  жиналатын  өсімдіктердің  тек  белгілі  түрі  ғана  алынады  және  ауруы,  зақымы  жоғын  жинаймыз.
 
Көлемі  мен  мөлшері  жағынан  орташа.  Өсімдіктің  тамаша  фазасы  –
 
гүлдеген  фазасында  жинау. 
Сонымен  қатар  өсімдікте  жеңіл  болғаны  да  жөн  болар  еді.  Көптеген  крестгүлділер  мен 
шатыргүлділердің жемістерін анықтау мүмкіндіктері бола бермейді.
 
Өсімдік толық мөлшерімен жиналу керек, тіпті, терең кеткен тамырымен қоса. Өсімдікті қазып 
алу  үшін  ең  алдымен  оның  жан
-
жағын  қазып  ақырын  тамырын  топырағымен  қосып  көтеріп  алып, 

84 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
содаң  соң  ғана  оның  тамырын  топырақтан  тазалаймыз.  Өсімдіктердің 
бірнеше  түрлері  жиналуы  керек.
 
Оған  қосымша  гүлдерін,  жемістерін, 
тұқымдарын  жинау  керек.  Егер  өсімдік  келесі  жапыраққа  дейін  гүлдесе 
онда оны қайта жинау керек.
 
Екі
-
үш өсімдіктердің аталық пен аналықтарынан екі түрден жинау 
керек. Жинау науқаны –
 
көктемнің құрғақ ашық ауа райы кезінде. Өсімдікті 
жинап  алғанан  соң  міндетті  түрде  өсімдіктің  атауы  жазылған  этикеткасы 
болу керек. Этикеткада (белгісі):
 
а) өсімдіктің нөмірі;
 
б) өсімдіктің атауы (латынша, қазақша, орысша);
 
в) тұқымдастардың атауы
; 
г) орналасу мекені
; 
д)  тіршілік  ортасы
 
(нақты  жері,  қайдан
 
табылды,  қандай, 
экологиялық жағдайда)
; 
е) жинаған мерзімі;
 
ж) жинаған адамның аты
-
жөні.
 
Кеппешөп
 
этикеткасының
 
мөлшер
i  (10 
х  12
 
см
.)
.  Ол  кеппешөп
 
қағазының
 
төменгi  бұрышының
 
оң
 
жағына  жапсырылады.  Кеппешөпті 
безендiрiп  болған  соң
 
өсiмдiктердiң
 
тiзiмi  толықтырылады.  Өсiмдiктердiң
 
тiзiм  нөмерi  этикетка 
нөмерiмен  сәйкес  болуы  керек.  Өсiмдiктердiң
 
тiзiмiн  бiрыңғай  пiшiнде  толықтыру  керек. 
Кеппешөптерді
 
белгiлi бiр тақырыпта
, 
мысалы: «Жай және күрделi жапырақтар» және т.б.
, 
дайындау 
үшiн  өсiмдiктердi  сол  мезетте  табиғатта  құрастыруға  болады.  Мұғалімнің  міндеті  әңгімелесуді 
тұжырымдау, яғни жиналған материалды өң,деу нәтижесін қорытындылау
. 
Топсеруенге қатысушылардың талаптарды тиянақты және мүлтіксіз орындауы керек.
 
Мұғалім 
тиым  салған:  ағашқа  шықпау,  суға  түспеу,  жоталардан  төмен  жүгірмеу  сияқты  талаптарды  орындау 
керек.  Себебі,  жетекші  мұғалім  әрбір  баланың  денсаулығына  жауапты.  Жиналған  өсімдіктерді 
құжаттау  және  өндеу  өте  маңызды.  Топсеруен  кезінде  алған  білімдерін  топсеруеннің  қорытындысы 
бойынша  өткізілетін  конференцияда  баяндап  көрсетуіне  болады.  Жалпы  сыныпаралық  топсеруенді 
сабақ  уақытында  жүргізуге  болады.  Бірақ  уақытты  үнемдеп  отыру  керек.  Сонымен  қатар  жақсы 
белсенділер  мен  көзге  түскендерге  жалпы  пән  бойынша  баға  қоюға  болады.  Материалдарды  жақсы 
даярлау,  яғни  кеппешөптің  сапасының  жоғары  болуын  қадағалау,  кептірудің  маңызды,  негізгі 
ережелерін ұстану сияқөты жұмыстарға ерекше назар аудару керек.
 
Ол  үшін  жиналған  өсімдіктерді  міндетті  түрде  көлеңке  шатыр  астында  кептіріледі.  Жақсы  әрі 
жедел кептіру үшін –
 
вентиляцияның маңызы зор.
 
Жүк  астына  қояр  алдында  жапырақтарын  жазу  керек.  Кептіру  құралына  салынған  өсімдіктің 
алма кезек газетін 2 тәулікте бір реттен ауыстыру керек. Папкідегі өсімдікті үстін жауып, үстіне 16
-
20 кг 
салмағы бар жүк қояды. Осы кезде қағазын жиі
-
жиі ауыстыру керек. Себебі жүк түскен кезде өсімдіктің 
шырыны ағады. Өте нәзік өсімдіктерді кептірген кезде жүк салмағы аздау болуы керек.
 
Өсімдіктердің  шырынды  бөліктерін  мақтаға  салады.  Нәзік  гүлдерді  мақтада  немесе  сүзгі 
қағазда кептіреді. Етті, әрі шырынды өсімдіктерді ыстық сумен бір рет шаю керек. Олар қордағы қорек 
арқылы гербариді өсіреді немесе нашар кебеді.
 
Қылқанды бұталардың кептірер алдында желімге немесе ыстық суға бір рет малып алу керек. 
Себебі кеуіп кеткен соң оның қылқандары түсіп қалады.
 
Өте  жақсы  көрнекіліктерді  көлемді  жасау  үшін  құмда  кептіру  тәсілін  қолдануға  болады.  Бұл 
тәсілді  бірнеше  рет  сумен  шайылған  өзен  құмында  жасау  керек.  Құмда  кептірген  өсімдіктер  міндетті 
түрде герметикалық немесе тығыз жабылған шыны ыдыста сақталуы керек.
 
Топсеруен барысында әрбiр оқушы:
 
Кеппшөпті  жасаудың,  консервациялау  және  құмда  кептiрудiң,  бояуын  жоғалтпайтын  ылғал 
препараттар мен ағашты өсiмдiктердiң кесiндiсiн дайындаудың қарапайым әдісін үйренуi керек.
 
Өсiмдiктердiң  морфологиясы  жөнiндегi  бiлiмдерiн  жетiлдiрiп,  оларды  ботаникалық  тұрғыдан 
қатесiз талдап, өсiмдiктердi ажырата бiлуi қажет.
 
Өсiмдiктердiң өсуiн, дамуын, гұлденуiн, тозаңдануын және көбеюiн байқап, оларды оқулықтан, 
сызба  нұсқадан,  фотосуреттен  және  кестеден  ажырата  бiлуi  керек.  Сондай
-
ақ,  өсiмдiктердiң  негiзгi 
типтерiн айыра бiлуi керек.
 
Топсеруен  барысында  жетекшi  әр  оқушы  топтарын  дәрi
-
дәрмек  аптечкасымен  қамтамасыз 
етiп,  алғашқы  көмек  көрсету  тәртiптерiмен  таныстыруы  керек.  Олар:  сүйектiң  сынуы,  қанның 
тоқтамауы, жылан немесе басқа улы жәндiктердiң шағуы, улы өсiмдiктермен улануы, т.б.
 
Сонымен  бiрге  жетекшi  оқушыларға  от  жағуға,  өзiнен  кейiн  қоқыс  тастамауға,  үлкен  гүл 
шоқтарын жинауға және сирек кездесетiн өсiмдiктердi сындыруға болмайтынын ескертедi.
 
I. 
Топсеруен үшiн.
 
1. 
Жинау кезiнде өсiмдiктердi салуға арналған қалың
 
картоннан жасалған топсеруендік папка.
 
2. 
Пресс
-
сетка, өсiмдiктердi буып, кептiру үшiн пайдаланады.
 
3. 
Папка форматына сай өлшемдi кептiргiш қағаз.
 
Кеппешөптің ұлгісі 

«Проблемы и перспективы развития
 
науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
85 
 
 
4. 
Кептiргiш (сушильная) жейде (рубашка) ‒ екi еселенген сорғыш немесе газет қағазы.
 
5. 
Қалақ, шот, қазғыш, қашау немесе асханалық пышақ.
 
6. 
Этикетка үшiн көлемi 10 см. х 12 см. қағаз қоры.
 
7. 
Жемiстер мен тґјымдарға арналған пакеттер.
 
8. 
Графиттiк қарындаш, жазу кiтапшасы немесе клипбурт.
 
9. 
Жинамалы қалта лупасы, қалта пышағы.
 
10. 
Гигроскопиялық мақта, сабы бар ине.
 
II
. Кеппешөптен жасалған көрнек
i 
құрал үш
i
н.
 
1. 
Тығыз қағаз немесе картон.
 
2. 
Желiм, тушь, жiптер, әйнек.
 
3. 
Целофан немесе полиэтилен.
 
III. Ылғал препараттарды дайындау үшiн.
 
1. 
Әйнек банкалар, колбалар, цилиндрлер және басқа ыдыстар.
 
2. 
Фиксаторлар мен консервiлеу сұйықтықтары.
 
3. 
Менделеев замазкасы, парафин немесе басқа қатырғыш заттар.
 
4. 
Картон  (ұзындығы  42  см,  енi  –
 
28  см.)  Картонға  жапсырылатын  қағаз  этикетканың 
ұзындығы 12 см, енi –
 
10 см.
 
5. 
Өс
i
мд
i
кт
i
ң
 
б
i
р түр
i
не арналған қатты қағаз немесе картон пайдаланылады. Оның
 
ұзындығы 
34,5 см, енi –
 
24,5 см.
 
Шабындық  өсiмдiктердi  кесу  үшiн  аспаздың  немесе  асханалық  пышақты  қолдануға  болады. 
Қажет кезде жiптiң көмегiмен ағаштың бұтақтарын июге, ал
, 
кейде сындыру үшiн ара немесе қайшы
-
секатор болуы керек
. 
Жиналған өсiмдiктер мен бұтақтарды газет беттерiнiң арасына салады. Папкадағы өсiмдiктердi 
екi рамкалы сетка тартылған пресстермен
 
кептiредi. Тiрi өсiмдiктердi келегiмен бiрге корзиналарға, ал 
кiшi  өсiмдiктер:
 
мүктер,  қыналар,  саңырауқұлақтарды  қорапқа,  банкаларға
, 
немесе  4
-
5%  формалин 
ертiндiсiне орналастырады. Су өсiмдiктерi нәзiктiгiне
 
қарай,
 
оларды жинау арнайы дайындықты
 
қажет 
етедi.
 
Егер  оларды  судан  алсақ  солып  қалады  да,  қайтып  қалпына  келмейдi.  Оларды  сачокпен 
аулауға  болады,  ал
, 
тамырын  жерден  багор  немесе  қармақтың  көмегiмен  үзуге  болады.  Суырып 
алынған  өсiмдiктердi  суы  бар  ыдысқа  орналастырып,  оның  астына  бiр  бет  қағаз  салады.  Бұл  үшiн 
жылтыр немесе пергаменттiк қағаздар қолданылады.
 
Фиксаторлардың
 
құрамы
 
Ылғалды  препараттарды  дайындауға  және  өсiмдiктердiң
 
табиғи  бояуын  сақтауға  арналған 
арнайы фиксаторлар құрамы.
 
I. 
Сiрке  қышқылы.  1
-
5%  ертiндi  қызғылт,  ақ
 
және  сары  түстердi  сақтайды.  10
-
15%  ертiндi 
саңырауқұлақтардың
 
түсiн сақтайды.
 
II. 
Басқа заттар қосылған сiрке қышқылы: а)1% сiрке қышқылы +
 
2% ағылшын тұзы.
 
ә) 1% сiрке 
қышқылы +
 
2% формалин.
 
Б) 1% сiрке қышқылы +2% формалин +1% ағылшын тұзы.
 
Барлық
 
үш қоспа да қызғылт түстi бекiтуге арналған. Объектiлер сол ертiндiде сақталады.
 
III. 
Құрамында формалин бар фиксаторлар жасыл түстi сақтауға көмектеседi.
 
№1 Фиксатор
: 
Су
 
‒ 8 бөлiм; 
40% 
формалин
 
‒ 1 бөлiм
; 4% 
сiрке
 
қышқылды
 
мыс
 
‒ 1 бөлiм
. 
№1 фиксатор объектiлердi сақтауға көмектеседi.
 
№2 Фиксатор
: 
Мыс ертiндiсiнiң
 
концентрленген тотияйын
 
 
‒ 
750 
мл.
; 
Формалин тотияйыны
 
‒ 
50 
мл.
; 
Су ‒
 250 
мл.
 
= Барлығы
 1050 
мл
. 
Объектiлер  фиксаторда  екi  апта  ұсталады  да,  содан  кейiн  сумен  жуып,  мыс  купоросының
 
бөлiнуi тоқтағанша 2
-
6% формалин ертiндiсiне салынады.
 
 
Әдебиет
: 
1. 
Агелеуов Е.А., Дөненбаева К., Агитова
 
Г., Иманқұлова С.К. Ботаника. –
 
Алматы: Санат, 1998.
 
2. 
Закиров М.Ж. Биология терминдер
i
н
i
ң
 
орысша
-
қазақша сөзд
i
г
i. 
–
 
Алматы: Рауан, 1991.
 
3. 
Полянский И.И. Ботанические экскурсии. –
 
М.:
 
Просвещение. 1968.
 
 
 
Назгуль Аужанова
 
(Талдыкорган, Казахстан)
 
 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ РАЗВИТИЯ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ
 
 
В  настоящее  время  уже  недостаточно  блестяще  знать  основы  любой  науки
 
и  иметь  просто 
широкий  кругозор.
 
В  современном  технологическом  обществе  необходимо  уметь  применять  свои 
знания  на  практике,  уметь
 
видеть  и  формулировать  проблему,  делать
 
экспертизу  системы  или 
явления и находить различные пути решения проблемы
 [3]. 

86 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
Только тот человек может полноценно действовать в изменяющемся мире, изменить этот мир, 
внести  в  него  что
-
то  новое,  который  способен  самостоятельно  выйти  за  пределы  стандартного 
набора  знаний,  навыков,  умений,  сделать  самостоятельный  выбор,  принять  самостоятельное 
решение.
 
Выпускники
 
средней школы и вузов оказываются не готовы к
 
решению тех задач, которые 
ставит  перед  ними  современное  общество.  Поэтому  основной  задачей  средней  школы
 
становится 
формирование  творческой,  разносторонне  развитой  личности,  имеющей  навыки  и  умения 
самостоятельной экспериментальной и исследовательской деятельности.
 
Для  решения  поставленной  задачи
 
необходимо  использовать  систему  развивающего 
обучения, как на уроке, так и во время внеурочных занятий.
 
Урок  должен  наполниться  не  только  новым  содержанием,  но  должны  изменяться  формы  и 
методы проведения урока.
 
Существенно  изменился  подход  к  организации  урока.  Основным  требованием  к  его 
композиции  стали  целостность
, 
основанная  на
 
определенной  идее,  вовлечении  каждого  ученика  в 
активные формы деятельности на
 
уроке, такие как: дискуссии, круглые столы, межгрупповой диалог, 
ролевые, дидактические игры
 [2]. 
Учитель  на  уроках
 
не  должен  давать  готовые  знания,  а  лишь  направлять,  координировать 
поиск учащимися новых знаний. Знание, добытое самостоятельно, ценно вдвойне
. 
Необходимо  развивать  у  школьников
 
дивергентное
 
мышление.  Следует  помнить,  что  для 
многих проблем не может
 
быть единственного решения. Решений должно быть много, ибо
 
способов 
выполнения полезной
 
функции всегда может быть
 
несколько. Основная задача
 
учителя  в  системе
 
развивающего
 
образования  ‒  научить  учащихся
 
научным  методам  решения  проблем,  с  помощью 
которых они могут предлагать несколько гипотез для каждой проблемы.
 
Для решения проблем в научной практике используются следующие группы методов:
 
‒
 
методы  активации  мышления,  разработанные  психологами  (мозговой  штурм,  метод 
контрольных вопросов, синектика, прямая и фантастическая аналогия);
 
‒
 
системный анализ, разработанный Р. Винером, У. Эшби, В. Богдановым и М. Бертолонфи;
 
‒
 
метод 
«теория 
решения 
изобретательских 
задач» 
(ТРИЗ),
 
разработанный 
Г.С.Альтшуллером.
 
 
Для обеспечения решения задач, рассмотренных нами ранее,  уроки должны быть наполнены 
новым  содержанием
  [1]. 
Наиболее  творческими  учителями  разработываются  авторские  программы, 
направленные на развитие личности школьника.
 
Первый  блок  программ  направлен  на  формирование  нравственности,  мировоззрения 
учащихся:
 
1. 
Основы нравственного
 
поведения
 (1-4 
классы)
. 
2. 
Начальные философские знания (10
-
11 классы)
. 
3. 
История мировых религиозных учений (10
-
11кл)
.  
4. 
Мир и человек (2
-
4 классы)
. 
5. 
Углубленный курс биологии (8
-
11 классы)
. 
6. 
Обычаи традиции казахского народа (5 класс)
. 
Второй
 
блок программ
 
направлен на
 
социализацию учащихся
: 
1. 
Психология общения: хочу, могу, умею
 
(10 класс)
. 
2. 
Человековедение
 (
10 класс)
. 
3. 
Ступени самопознания (7
-9
классы)
. 
4. 
Этика и
 
психология семейной жизни (11 класс)
. 
Третий блок программ направлен на эстетическое развитие школьников:
 
1. 
Мировая художественная культура (9,
10, 
11 классы)
. 
2. 
Беседы по истории казахской национальной культуры 
(
10 класс)
. 
3.  Oc
новы дизайна (8
-
11 классы).
 
Огромные возможности для развития личности учащихся существуют во внеурочной работе.
 
1. Это прежде всего, всевозможные конкурсы, смотры знаний. В школах на протяжении многих 
лет  проходит  ежегодный  Смотр  Знаний,  где  дети  могут  проверить  свои  знания  по  одному  или 
нескольким предметам. По итогам Смотра Знаний выявляются и поощряются
 
грамотами и
 
подарками 
лучшие
 
ученики года по предметам и параллелям.
 
2. 
Предметные  олимпиады  различных  уровней  (внутришкольные,  районные,  областные, 
республиканские), которые помогают выявить одаренных учащихся
 
имеющих  логическое  мышление, 
умеющих решать
 
нестандартные
 
задачи.
 
3. 
Научное  общество  учащихся  (НОУ).  В  НОУ  входят  как  ученики,  так  и  учителя  школы, 
которые работают,  в различных секциях.  У
 
научного  общества  может быть и
 
свой журнал  «Ступени 
познания», в котором должна освещаеться вся работа НОУ.
 
В  рамках  работы
 
НОУ  учащиеся  приобщаются  к  исследовательской  деятельности,  пишут 
рефераты,  защищают  проекты,  знакомятся  с  достижениями  науки,  осуществляют  контакты  с 
представителями науки, общественных движений, культурных учреждений.
 

«Проблемы и перспективы развития
 
науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
87 
 
 
По
 
итогам  года  проводятся  конкурсы  проектов
 
(«Панорама  проектов»),  научно
-
практические
 
конференции.
 
Опыт  проведения  конференций
 
показал,  что  данная  форма  работы  позволяет  не  только 
стимулировать  самостоятельную  научно  –
 
исследовательскую  и  творческую  работу
 
учащихся,  но  и 
формирует  референтность  (значимость)  общности  участников  конференции  через  создание 
реальных межличностных коммуникативных и эмоциональных связей, терпимость к чужому мнению, 
уважение к иной
 
позиции.
 
По итогам конференции администрация школ и НОУ может
 
наградить участников дипломами, 
грамотами и денежными премиями
. 
В  рамках  НОУ
 
могут  работать
 
факультативы  «Культура  познания»  и
 
«Научно
-
исследовательская  деятельность  учащихся»,  где  учителя  совместно  с  учащимися  могут  проводить
 
теоретические  и  практические
 
занятия  по  освоению  новых  технологий,  знакомятся  с  основными 
закономерностями  познания,  изучают  основные  приемы  и  методы  научного  исследования  и 
требования, предъявляемые к оформлению научных работ.
 
Еще одной формой  работы HOУ
 
участвующей в развитии личности
 
школьников
 
может стать
 
научно
-
практический  семинар,  на  котором  учителя  и  учащиеся  могут  рассматривать
 
наиболее 
интересные  и  актуальные  проблемы  современности,  такие  как  «Теория  катастроф»,  «Цифровое 
неравенство», «Новое в достижениях науки и техники» и другие.
 
Решение  задач  развития  личности  учащихся
 
предъявляет  особые  требования  к 
профессиональной  подготовке  учителя.
 
Трансформация  педагогической  (технологической)  идеи  в 
школьную  практику  осуществляется  двумя  путями:  через  внедрение  и  освоение.  В  условиях 
демократизации школьной жизни внедрение уступает освоению. Освоение как добровольный, идущий 
от самих
 
учителей акт.
 
В  школе
 
каждый
 
учитель  может  выбрать  актуальную  тему  и  группу  в  которой  он  будет 
работать, например, по
 
освоению новых технологий:
 
‒
 
метод проектов; робота в малых группах; дидактические игры;
 
‒
 
укрупнение дидактических единиц (УДЕ);
 
‒
 
проблемное обучение;
 
‒
 
интегральная образовательная технология
. 
1.  Метод  проектов.  Данный  метод  является  одной  из  самых  передовых  педагогических 
технологий, позволяющих использовать широкий спектр проблемных, исследовательских, поисковых 
методов,  четко  ориентированных  на  реальный  практический  результат,  значимый  для  ученика.  Он 
был предложен американским педагогом и философом Джоном Дьюи более века тому назад, получил 
второе  рождение  в  60
-
е  годы  прошлого  столетия  и  постепенно  завоевывает  приоритетное 
направление и в нашей стране
 [4]. 
При работе над проектом у школьников вырабатываются умения:
 
‒
 
планировать свою работу, заранее просчитывая возможные результаты;
 
‒
 
использовать  много  источников  информации;  самостоятельно  отбирать  и  накапливать 
материал;
 
‒
 
анализировать, сопоставлять факты; аргументировать мнение;
 
‒
 
принимать решение;
 
‒
 
устанавливать социальные контакты (распределять обязанности, взаимодействовать друг 
с другом);
 
‒
 
создавать  «конечный  продукт»  –
 
материальный  носитель  проектной  деятельности 
(журнал, фильм, сценарий, аппарат и т.д.);
 
‒
 
представлять созданное перед аудиторией;
 
‒
 
оценивать себя и других.
 
Работа  над  проектом,  его  защита,  участие  в  группе  оппонентов  и  экспертов,  просто 
присутствие при защите проектов быстро и эффективно воздействует на актуализацию и мотивацию 
способностей  школьников
, 
стимулирует  развитие  их  духовного  потенциала,  их  творческую 
активность, влияет на социализацию  учащихся. Многие выпускники отмечают, что освоение проектной 
технологии оказывает им неоценимую помощь в дальнейшей учебе и работе.
 
Работа в малых группах. Групповое обучение предполагает отказ от
 
диалога  учитель
-
ученик 
переход  к  тройственным
 
взаимоотношениям  учитель  ‒  группа  –
 
ученик.  Ведущая
 
деятельность  и 
мотивация  обучаемых  обусловливает  необходимость
 
группового  обучения.  Хотя  ведущей 
деятельностью  подростков  является  социально  признаваемая  и  социально  одобряемая
 
деятельность, тем не менее,
 
подросток, пытаясь занять значимое место
 
в обществе, утвердить свою 
новую  социальную  позицию,  стремится
 
выйти  за  рамки  ученических  дел  в
 
какую
-
то  новую  среду, 
дающую
 
возможность  проявить  себя,  самоутвердиться.  Поэтому  подростки  активизируют  интимно
-
личностное и стихийно
-
групповое общение, как
 
в школе, так и вне ее,
 
а общение реализуется через 
группу
 
численностью от 2 до 7 человек. Оптимальная величина такой группы
 
на уроке как установили 
ученые,  5
-
7  человек.  Уилкнинг  и  Андерсон
 
пришли  к  выводу,  что  в  западноевропейских  школах  при 
групповом
 
обучении  с  использованием  принципа  сотрудничества  происходит
 
значительное 
умственное развитие
 
детей их социализация, активизируются
 
творческие способности
 [5]. 

88 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
Укрупнение  дидактических  единиц  ГУДЕ).  Концепция  укрупнения  дидактических  единиц, 
выдвинутая  П.М.Эрдниевым  ныне
 
общепризнанна.  Отчасти  ее  следствием  было  введение 
лекционно
-
семинарских  и  вообще  цельноблочных  технологий,  в  школах  успешно  применяется 
многими
 
учителями.
 
3. 
Интегральная  образовательная  технология  была  создана  в  1977
-
1984  г.г.  для  обучения 
математике и показала свою эффективность. Она является развитием цельноблочных технологий. В 
интегральной технологии планируемые результаты обучения представляются в виде
 
трехуровневых 
систем  задач,  что  дает  возможность  изменить  подход  к  обучению  от  традиционного  к 
организаторскому,  обеспечивающему  развитие  учеников
 
через  деятельность  по  решению 
целесообразно  подобранных  задач  на  основе  оперирования  самостоятельно
 
добываемой 
информацией.  Вследствие  этого  и  сам  образовательный  процесс  строится  как  работа  с  задачами, 
оставляющая большой простор инициативе и самостоятельной деятельности учеников. Интегральная 
технология прошла многолетнюю проверку, показала
 
свою эффективность для преподавания многих 
учебных дисциплин, обеспечивая личностно
-
ориентированное обучение 
[4, 5]. 
Основной  закон  личностного  роста:  если  есть  необходимые  условия,  то  в  человеке 
актуализируется  процесс  саморазвития,  естественным  следствием  которого
 
будут  изменения  в 
направлении  его  личностной  деятельности.  В  школах  создаются  благоприятные  организационные  и 
управленческие  условия  для  активной  работы  учителей  по  освоению  нового  (теоретические  и 
практические отработки новых технологий, педсовет, САД ‒ совместная аналитическая деятельность 
на
 
уроках
-
практикумах и т.д.).
 

жүктеу/скачать 4,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: