Егеменді Қазақстанда мәдениеттің қалыптасу процесі көптеген

Егеменді Қазақстанда мәдениеттің қалыптасу процесі көптеген 

қиындықтарды және қарама-қайшылықтарды бастан кешірді және бастан 

кешіруде. Жоспарлы экономикаға ауысу жолының басында өндіріс көлемінің 

құлауымен ілесе жүрген нарықтық қарым-қатынас рельсінде «мәдениетті, 

халықтық білім беруді және ғылымды материалды-техникалық және 

қаржылық қамтамасыз ету маңызды шыңындарды алып келді. Ізгілендіру 

зиялылары және өндірістік емес саладағы мамандар әлеуметтік қорғаусыз 

қалды, ол Қазақстанда 1992 жылы оқытушылар мен дәрігерлердің ереуілге 

шығуына себеп болды.

Сол кезде мәдениетті коммерцияға айналдыру үрдісі де байқалды. Қоғамды демократиялауды сылтау етіп 

рухани салаға төмен сынамалы изолар – порнографияны, күштеуді, қаталдылықты насихаттайтын кино 

өнімдері енді». Посткеңестік кеңістіктегі мемлекет айтарлықтай қысқа тарихи мерзім ішінде рухани және мәдени 

даму саласындағы проблемалардың кешеніне тап болды. Олардың ішінде: бұрын болған бірыңғай мәдени 

кеңістіктің өткенге кетуі және ұлттық идентификациялаудың жаңа парадигмінің өмірге келу; коллективтендіру 

көзқарастарының құнсыздануы және оның құлаған орнында өзінің идеясы және дүниетаным бағытыны 

бойынша әртүрлі құндылықтардың қалыптасуы болды. Соңғысы түпкілікті есепте бірқатар дәстүрлі бірлестікті 

және мемлекеттің қалыптасуын айқындады.

Демократизация процесіндегі эволюция қоғамдық құрылымның әр алуандылығын және шынайы континентін 

тікелей анықтады. Сол кезде плюрализм және мультимәдениет идеялының бірқатар көрсеткіштері өзін 

ақтамады және кері процестер туғызды. Бұл жағдайда Қазақстанның қайта дамуы үшін ұлтты, қоғамдық 

тұрақтылықты, ұлттың бірлігін және қоғамдық келісімді сақтаудың кілті қазақтардың және басқа да этностардың 

бай тарихи және мәдени мұрасын нысанаға алу болды. Ғаламдандырудың өсу қарқыны этникалық ерекшелікті 

және қайталамаушылықты сақтаудың әмбебап үлгісін әзірлеу міндеттеріне белсенді жағдай жасады.

 

Ұлттық ертегі, мифология, ертедегі заңдар, сәулет, әдебиет, тарих, мәдениет, әуен және т.б. әрбір 

адамның сана-сезімінде тарих пен мәдениеттік өзіндік бағасын, сондай-ақ «Біз» және «Өзгелер» 

деп бөлуді тудыруға мүмкіндік туғызатын, құпия құбылыс арқылы бейнені қалыптастыруға 

мүмкіндік туғызады. Мұндай архетипсіз ұлттық ой, әлемнің ұлттық бейнесі, ұлттық рухани және 

материалдық мұра туралы айту тіптен мүмкін емес. Қазіргі таңда Қазақстанның әлемдік 

қауымдастықтың тепе-тең субъектісі ретінде өркениетті қалыптасуы, оған республика берген, 

халықтың мәдени байлығындағы орны мен рөлін терең ойлауды талап етеді. ЮНЕСКО 

қабылдаған «Бүкіләлемдік мәдениет және табиғи мұра туралы конвенцияға», сондай-ақ «Мәдени 

және табиғи мұраны қорғау туралы ұсынымға» сәйкес, осы саладағы нормативтік жүйелердің 

реттелуін сақтауға және айрықша құзыретке жауап беру мемлекеттік құрылымның арқасына 

жүктелген.

Қазіргі Қазақстандағы мемлекеттің және мәдениеттің жемісті диалогы ретінде «Мәдени мұра» 

Мемлекеттік бағдарламасын есептеуге болады. Осы Бағдарлама міндеттері елдiң маңызды тарихи- 

мәдени және сәулет ескерткiштерiн қайта жаңғырту; мәдени мұраны, соның iшiнде қазiргi заманғы 

ұлттық мәдениеттi, ауыз әдебиетiн, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды зерделеудiң тұтастай жүйесiн 

құру; көркем және ғылыми толық дестелерiн шығару арқылы ұлттық әдебиет пен жазудың сан 

ғасырлық тәжiрибесiн қорыту; әлемдiк ғылыми ой-сананың, мәдениет пен әдебиеттiң таңдаулы 

жетiстiктерiнің негiзiнде гуманитарлық білім берудiң мемлекеттiк тiлдегi толыққанды қорын құру; eлдің 

қорларында, мұрағаттары мен қоймаларында сақталған аса көрнектi ауызекi кәсiби дәстүрде 

орындаушы-музыканттардың фоножазбаларын қалпына келтiру мен қазiргi заманғы аудиотаспаларға 

көшiру болып табылады. Осы Бағдарламаны әзiрлеу мәдени мұра саласында қалыптасқан ахуалға 

неғұрлым белсендi де сындарлы ықпал ету қажеттiгiнен туындады.

НАЗАРЫҢЫЗҒА 

РАХМЕТ!