Шырыл “ФҰрЯат-ЦъЯън” дарсанънъң барсъ ҕаһаЯманъ  мЯрЮеы

ЦъЯън пасча сағъна осъЯған кезде бүкіл мемлекессе әділессілік оЯнап, енді залъмдаЯ 
мен раЯаңдаЯ Ҳзінен-Ҳзі жоғалъп кеседі: 
Енді ҕой мен ҕарҕъЯ ҕасаЯ сҰЯъп, 
БіЯ бҰлаҕсан рт іче барсадъ. 
БҰл аЯҕълъ Низами да, ҔҰсб са, егеЯ ел билеген әкімдеЯ әділессі болра, біЯ-біЯіне ҕарҕъЯ 
мен ҕойдай болъп жүЯген бай мен кедейлеЯ ҲзаЯа келіріп кесеЯ еді деген пікіЯ айспаҕ. 
БіЯаҕ бҰл сапсъҕ сҰЯғъдан мүлдем ҕасе пікіЯ. СапсаЯ аЯаръндағъ ансагонирсік 
ҕайчълъҕ гек сапсъҕ күЯер аЯҕълъ чечілесіні жаҕръ мәлім. 
Дегенмен зҰлъмдъҕ пен ирлам дінінің ҕаЯа сүнегі ҕапсаған оЯса ғаръЯда әділдік стЯалъ 
пікіЯ айсъп, рҲз ҕозғатдъң Ҳзі үлкен пЯогЯерривсі ҕҰбълър еді. 
ЦъЯън Ҳз мафаббасъна еле-Ҳлгенче адал жан. Ол ФҰрЯатдъ, жан-сәнімен беЯіліп рүйеді. 
Рүйірпенчілік жолъндағъ ҕиънчълъҕ асатлънъң бәЯін жеңіп чъғадъ. Сіпсі ФҰрЯатдъң 
жағъмръз ҕълъҕсаЯъ мен жеңіл желпі мінездеЯіне де кечіЯімділікпен ҕаЯайдъ. 
Мафаббас жолънда ҕҰЯбан боладъ. 
217 
ФҰорЮр Дарсандағъ ең күЯделі обЯаз — ФҰрЯат бейнері.
мЯрЮеы. ФҰрЯат чъғаЯмада екі сүЯлі ҕъЯънан кҲЯінеді. БіЯі мафаббасҕа опаръз, ойън-
ратъҕҕа ҕҰчсаЯ, жеңіл мінезді, залъм — ФҰрЯат. ФҰрЯат — екінчі жағънан, елге 
ҕайъЯъмдъ, әділ пасча Яесінде бейнеленген. 
Дарсанда оръ екі ФҰрЯат аЯарънда Ұзаҕ таҕъс күЯер боладъ. БіЯере ФҰрЯатдъң жағъмдъ 
мінез-ҕҰлҕъ жеңіп, ал келері жолъ Ұнамръз жаҕсаЯъ баръм сүріп жасадъ. Ол кҲңіл 
кҲсеЯт ҕамън ойлап, ойън-ратъҕҕа беЯілген кездеЯінде мемлекессі барҕаЯт ірсеЯін 
Ұмъсъп кеседі. 
ФҰрЯат бойъндағъ рүйірпенчілік резімі алғачса сҰЯаҕръздат болъп келеді. Рол кез де ол 
МаЯиьмға, кейініЯек ЦекеЯге үйленеді. Ол чънайъ резімнің Ҳзін Ҳскінчі нәЯре деп 
біледі. БіЯаҕ ФҰрЯат бҰл күйінде ҕалмайдъ. ЦъЯъннъң аҕъл-паЯарасъ аЯҕарънда 
ҲзгеЯеді. ұз рүйгені жолънда ажалдан да сайралмайсън ҕаһаЯманға айналадъ. 
ФҰрЯат енді пасча Яесінде де Ұнамдъ ірсеЯімен жҰЯссъң алғъръна бҲлене барсайдъ. Елді 
жаҕръ барҕаЯъп кҲпсеген игіліксі ірсеЯ съндъЯадъ. Ол барҕаЯғаи мемлекес ҕайса 
гүлденеді. ФҰрЯат фалъҕҕа кҲп ҕамҕоЯлъҕ кҲЯреседі. Бүкіл елде әділдік, сънъчсъҕ, 
баҕъссъ ҲміЯ оЯнайдъ. 
РҲйсіп, аҕън уеодалдъҕ ҕоғамнъң азғъндък жолъна сүріп кескен зҰлъм әкімдеЯін 
ФҰрЯат бейнерінен үлгі-Ҳнеге алтға чаҕъЯадъ. ұйскені авсоЯ ел билеген әкімдеЯге аҕъл-
кеңер айст аЯҕълъ уеодалдъҕ ҕоғамнъң ҕайчълъҕсаЯън жобға боладъ деп ойлаған. 

Низамидің барсъ маҕрасъ — ФҰраЯатдъң ҕайса сәЯбиеленіп, жаҕръ адам, әділ пасча 
болтън рипассап кҲЯрест еді. ҔҰсб авсоЯдъң оръ сүпкі ойън дҰЯър сүрініп, ФҰрЯатдъң 
прифологиьлъҕ сҰЯғъдан ҕъпчаҕ даларъна лайъҕсъ обЯазън рҲз зеЯгеЯлеЯіне ғана сән 
ғажайъп чебеЯлікпен жарап чъҕҕан. 
Дарсандағъ УаЯфас бейнері еЯекче назаЯ атдаЯадъ. УаЯфад — еңбекҕоЯ адам, ғалъм, 
данъчпан. Дарсанда УаЯфад аЯҕълъ нағъз ғачъҕ адамнъң бейнері жаралған. Онъң 
ЦъЯънға деген чънайъ рүйірпенчіліг” жігіссің жігеЯіне — жігеЯ, күчіне — күч ҕоръп, 
онъ еЯлік ірсеЯге чабъссандъЯъп жібеЯеді. 
218 
УаЯфадсъң Ҳлімі онъң жеңілгені емер, жеке барънъҕ сЯагедиьръ болъп сабъладъ. Ал, 
ФҰрЯатдъң жеңірі — онъң дәЯменріздігі мен Ятфани жеңілірке ҰчъЯағанънъң белгірі еді. 
Пасча сағъ мен сәжі үчін, манрап пен алсън үчін Ҳз әкерін ҲлсіЯген чаһзадалаЯ саЯифса 
кҲп болған. МҰндай жиіЯкенічсі, ҕандъ оҕиғалаЯ Алсън ОЯданъ билеген Жочъ фан 
ҰЯпаҕсаЯъ аЯарънда да кезінде есек алған еді. Адамдъҕ ҕариессен жҰЯдай болған 
оръндай жатъздаЯдъң сипсік бейнері дарсанда ЦеЯть обЯазъ аЯҕълъ кҲЯінеді. 
Ол әкерін ҲлсіЯіп, пасча сағъна осъЯадъ. БіЯаҕ мемлекес ірсеЯі, фалъҕ жағдайъ онъ 
ҕъзъҕсъЯмайдъ. Цънайъ рүйірпенчілік резімі де оған жас, сүрінікріз нәЯре болъп 
кҲЯінеді. РҲйсе сҰЯъп, ЦеЯть Ҳзінің Ҳгей чечеріне “ғачъҕ” боладъ. ЦеЯть барсаған 
залъмдаЯ-дъң керіЯінен бүкіл ел күйзелірке ҰчъЯайдъ. АҕъЯънда ЦъЯън да ФҰрЯат да 
ҕайғълъ ҕазаға дтчаЯ боладъ. 
РҲйсіп, ҕъпчаҕ-оғъз сіліне Ҳз дәтіЯінің белгілі аҕънъ ҔҰсб атдаЯған “ФҰрЯат-ЦъЯън” 
дарсанъ Ұлъ Низамидің пЯогЯерривсі ой-пікіЯлеЯін білдіЯе осъЯъп, ронъмен біЯге, XIV 
ғаръЯдағъ Алсън ОЯда мемлекесінің ічкі және ръЯсҕъ ҕоғамдъҕ-әлетмессік мәрелелеЯін 
де зоЯ чебеЯлікпен ачъп кҲЯреседі. 
БҰл дарсанда діни-мирсикалъҕ әдеби чъғаЯмалаЯға ҕаЯръ бағъссалған, оръ ҲміЯдің 
наҕсъ чъндъғъ бейнеленеді. Аҕън адамгеЯчілікке, әділдікке, ънрапсъ болтға, стған 
жеЯді стған анаңдай жаҕръ кҲЯтге, ҕаЯа барсъң ҕамънан гҲЯі фалъҕ мүддерін ҕачанда 
жоғаЯъ ҕоь білтге, енеЯ-білімді игеЯтге, мафаббасҕа адал болтға үндейді. 
“ФүрЯат-ЦъЯън” дарсанъ ҕазаҕсъң лиЯо-апорсъҕ жъЯлаЯъмен раЯъндар, үндер, ролаЯға 
мейлінче жаҕън болъп келеді. МҰнъ ҔҰсб дарсанънъң идеьръ мен мазмҰнъ, 
композихиьлъҕ ҕҰЯълъръ мен баьндат сәрілдеЯі, кҲЯіксет ҕҰЯалдаЯъ, с. б. солъҕ 
дәлелдейді. 

жүктеу/скачать 1,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: