Зерттеуші Исследователь – The Researcher

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
142
қояндарын үйшікке қайта қамап, жем бергенде олар оны ашқарақтана жеді. Таза ауа 
қояндардың денесін ширатып, жемге тәбетін арттырады. 
15.07. Бүгін Аққоянның салмағын өлшедік. Оның салмағы 1235 г болды. 
1.08.  Бәлкім  жоңышқаны  көп  жегендіктен  болар,  күні  бойы  қояндардың 
жағдайы нашар болып жүрді. 
15.08. Бүгін Аққоянның салмағын өлшедік. Оның салмағы 1410 г болды. 
9.09.  Қоянды  аула  ішіне  бос  жүруге  шығардық.  Аула  ішінде  жүгірді,  секіріп 
ойнады. 
15.09. Аққоянның салмағын өлшедік. Оның салмағы едәуір артқан. 
15.10. Үй қояндарына жасаған бақылауымыздың соңғы күні. Бүгін үй қояндары 
туралы  сынып  оқушыларына  айтып  бердік.  Бұл  уақыттарды  біз  босқа  өткізгеніміз 
жоқ. Біз жақсы демалумен қатар, көптеген жаңа білім алдық. Бұл білімнің мектепке 
сабақ үстінде пайдасы тиері сөзсіз. 
 
Әдебиеттер 
1 Қызылорда облысының жануарлар  әлемі. Оқу  құралы. –  Астана:  «Фолиант» 
баспасы. – 206 б. 
2  Ол  кім?  Бұл  не?  Төменгі  сынып  оқушыларына  арналған  3  томдық 
энциклопедия. 2 том. – Алматы. – 185-186 б. 
3  Зоологиядан  жүргізілетін  бақылаулар  мен  тәжірибелер.  –  Алматы:  Мектеп, 
1985. – 155-169 б. 
4 «Ұлан» газеті. – №3. – 21 қаңтар. – 2014. – 7 б. 
5  Сүтқоректілер.  Балаларға  арналған  танымдық  энциклопедия.  –  Алматы: 
«Аруна» баспасы. – 32, 24 б. 
 
Резюме 
В  этой  исследовательской  работе  даны  сведения  о  разновидностях  зайцев, 
которые обитают в  Казахстане  и  уходе  за  домашними  кроликами.  Зайцы  – один  из 
видов  млекопитающих.  Среди  них  встречаются  кролики,  приспособленные  к 
быстрому бегу, плаванию, рытью норы, лазанию на дерево. 
В  Казахстане  обитают  три  вида  зайцев.  Авторы  подробно  остановились  на 
видах, встречающихся в нашей стране, а особенно, на домашних кроликах. А также 
дана информация о разведении и уходе за ними. 
Авторы  использовали  литературу,  которая  соответствует  их  возрасту, 
постоянно  следили  за  ними.  Вели  исследование  об  их  размножении,  об  уходе  за 
ними, о кормах, которые способствуют их росту. 
 
Summary 
Information  about  kinds  of  hares  which  settled  in  Kazakhstan  and  taking  care  of 
home  hares  are  given  in  this  searching  work.  Nikes  are  relatives  of  mammals.  There  are 
many kinds of which are adapted to walk fast, dig a burrow, swim and climb to trees. 
There  are  three  kinds  of  hares.  Information  about  ditch  hare,  white  hare  which  we 
can  meet in our country  and sand  hare which we  meet  in Syr  is given  in this work. Also 
they stopped to specialties and taking care of home hares. 
Pupils  wrote  what  they  saw  with  their  own  eyes  using  hand  able  literatures.  They 
regularly  saw  and  controlled  home  hares.  They  searched  about  rabbits  grow  thin  nest, 
feeding, increasing and effects of different grain. 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
143 
ЮНИСОВ Ерболат Еркінұлы, 
Қ. Сұлтанбаев атындағы шағын орталықты орта мектебінің 
4 сынып оқушысы, Жақсылық ауылы, Т. Рысқұлов ауданы, 
Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: МАМЫРБАЕВА Гаухар Жұмағалиқызы, 
Қ. Сұлтанбаев атындағы шағын орталықты орта мектебінің 
мұғалімі, Жақсылық ауылы, Т. Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы, 
Қазақстан Республикасы 
 
 
 
КАКТУС ӨСІМДІГІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ 
 
Мақсатым: бөлме өсімдіктерінің бірі шіріген кактусты көзшелеп телу арқылы 
аман алып қалу. 
Міндетім:  кактустың  түрлері,  ерекшеліктері  жайлы  білімді  тереңдету; 
кактусты  күту  жолдары,  кактусты  көзшелеп  телу  жолдарын  үйрену;  кактустың 
жауларымен күресу жолдарын табу. 
Зерттеу  әдістері  мен  құралдары:  ғаламтор  сайттарын  пайдалану  арқылы; 
ғылыми  кітаптарды  пайдалану  бойынша;  мәліметтер  жинастыру;  жинақталған 
ақпаратпен  толығымен  танысып,  керекті  мәліметтерді  өңдеп,  белгілі  бір  тәртіп 
бойынша ретке келтіру; бақылау, көзшелеп телу, күту, жауларымен күресу. 
Кіріспе.  Табиғат  –  тіршілік  атаулының  құтты  қонысы,  түлеп  өсуіне  қажетті 
нәрі, жер бетіне көрік берген сәні. Өсімдіктердің адам өмірінде алатын орны ерекше. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
144
Адам  денсаулығы  үшін  қажетті  таза  ауаның  болуы  жасыл  өсімдіктерге  тәуелді. 
Адамзат  күнделікті  өзіне  қажетті  тамағын,  киімін  және  тұрмысына  қажетті 
бұйымдар мен заттарды өсімдіктерден алады. 
Өсімдіктер  –  тірі  организм,  олардың  сан  алуан  түрлері  түрлі  ортада  тіршілік 
етеді. Ғалымдардың есептеуі бойынша жер бетінде тек гүлді өсімдіктердің ғана 300 
мыңға жуық түрі өседі. 
Адам  баласының  өсімдік  өсіруге  ерте  кезден-ақ  әуестенгені  бізге  мәлім. 
Өсімдіктерді  бірнеше  мақсатпен  өсіреді,  соның  бірі  –  бөлме  өсімдіктерінің  сәндік 
мақсатта  өсірілуі.  Бөлме  жағдайында  өсірілетін  өсімдіктердің  басым  көпшілігі 
Еуропадан,  Африкадан,  Азиядан,  Австралиядан,  Американың  тропиктік  және 
сутропиктік аймақтарынан әкелінген. 
Бөлме өсімдіктерін ерекше күтіммен қараса, оның тигізер пайдасы зор. Өсімдік 
өскен  бөлмеде  ауа  үздіксіз  тазарып  отырады.  Олар  тек  сәндік  мақсатта  емес,  өте 
қажетті қызмет атқару үшін де бөлмеде өсіріледі. Бөлме өсімдіктерінің тіршілігімен 
танысу арқылы олардың табиғи жағдайдағы қажеттігін түсініп қана қоймай, олардың 
тіршілігін басқаруға да мүмкіндік болады. 
Бөлме  өсімдіктері  адам  ағзасына  өте  пайдалы.  Сондықтан  да  бөлме 
өсімдіктерінің  алатын  орны  ерекше.  Соның  ішінен  ине  тектес  кірпіге  ұқсап  қалған 
кактустарды алайық. 
Кактустың  түрлері  және  ерекшеліктері.  Кактус  шырын  сабақты  шөптесін 
өсімдік.  Әдетте,  жуан,  етженді,  шырынды  сабақтары  тікенекті,  түкті,  қылтанақты 
болады. 
Кактустар  –  көпжылдық  суккуленттер  тұқымдасына  жатады.  Кактустың  бұта, 
ағаш,  тәріздес  түрлері  де  кездеседі.  Олар  Американың  шөлді  аймақтарында, 
Оңтүстік  және  Оңтүстік  Американың  ылғалды  жерлерінде,  тропиктік  Африкада 
және  Мадагаскар  аралы  мен  Шри  Ланкада  өсетін  220  туысы,  3000-дай  түрі  бар. 
Сондай-ақ,  Австралияда,  Үндістанда,  Жерорта  теңізі  жағалауындағы  елдерде 
жерсіндірілген. 
Қазақстанда  сәндік  өсімдік  ретінде  үйде,  не  оранжереяда  өсіріледі.  Кактус 
сабағы  шар,  жұмыртқа,  цилиндр,  діңгек,  жапырақ  сияқты  жалпақ  пішінді, 
бунақталған  болады,  түсі  жасыл.  Сабағының  биіктігі  2-5  см-ден  10-15  м-ге  дейін 
жетеді.  Сабағының  қабығы  мен  өзегінде  су  жиналады,  мысалы,  кейбір  ірі 
кактустердің  сабағында  2000  л-ге  дейін  су  болады.  Барлық  кактустердің  ареолдары 
бар,  олардан  гүлдер  өсіп  шығады,  яғни  «өркен»  кактустер  пайда  болады.  Олар 
ауаның ылғалын жұтып, одан жерге түсіп бекиді және осылайша көбейеді. 
Кактустың  мал  азығындық  сапасына  келсек,  ол  өте  жұғымды.  Шөл,  шөлейт 
жерде  бұл  қуатты  кактуспен  тамақтанған  ірі  қара,  шошқа  және  үй  құстары 
ешуақытта  су  іздемейді,  тез  салмақ  қосады.  Себебі  суы  да,  жемі  де  сол  кактустың 
ішінде. Бір қызығы, бұл жануарлардың еті де айрықша дәмді болады. 
Сагуаро.  Дүниежүзіндегі  ең  үлкен  кактус.  Мексика  мен  Аризона  штатында 
өседі.  Аризона  штатының  символына  айналған.  Сонора  шөліндегі  ең  үлкен  өсімдік 
болып  табылады.  13,  кейде  15  метр  биіктікке  дейін  өседі.  Салмағы  6-10  тоннаға 
дейін жетеді. Мәліметтерге қарағанда, ең үлкен сагуароның биіктігі 2 қабатты үйдей, 
яғни 24 метр болған. 
Опунция. Опунцияның жапырағы  ұсақ  2-5  мм.  Олар өте  шырынды.  Көктемде 
өте  қысқа  мерзімге  пайда  болады,  одан  кейін  солып  жерге  түседі.  Опунцияның 
тұқымы ішінде өседі. Мысалы: 100 г опунцияның құрамында 1 г – белок, 0,2 г – май, 
22 г – көміртегі, 40 мг – кальций, 56 мг – фосфор, 0,6 мг – темір, 4 мг – натрий, 331 
мг – калий, 130 МЕ – А витамині (каротин), 0,02 мг – тиамин (витамин Е), 0,06 мг – 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
145 
балық  майы  (витамин  В  2),  0,7  мг  –  ниацин,  45  мг  –  аскорбин  қышқылы  болады. 
Опунцияның каллориялығы – 84 килокаллорий. 
 
     
 
 
Карезон. Карезон кактусы қан тоқтатуға көмектеседі, өйткені шырын кесілген 
қан тамырларын жабады. Карезон кактусын қан тоқтатуға қолдану тәсілі: кактустың 
кішкене бөлігін таза пышақпен кесіп алып, оны жараның бетіне салып, қатты қысып 
тұрыңыз.  Қан  тоқтаған  кезде  кактусты  жараның  бетіне  салып,  жалпақ  матамен 
қысып, таңып тастаңыз. 2-3 сағаттан соң таңуды алып, жараны қайнаған сумен және 
сабынмен  жуып  тазартыңыз.  Кактус  шырынын  жараны  тазарту  үшін  де 
пайдаланады. 
Селеницереус.  Селеницереустан:  кардиомил,  бронхолат  деген  дәрілік 
препараттар  жасалады.  Олар  ревматизм,  жүрек  ауруларына  және  өкпе  тыныс 
ауруларына ем. 
Телу  әдісі.  Вегетативті  көбею  дегеніміз  –  құрылысы  күрделі  өсімдіктердің 
тамыры,  сабағы,  жапырағы  арқылы,  сонымен  қатар  саңырауқұлақ  пен  қына  тәрізді 
төменгі сатыдағы өсімдіктер денесінің бір бөлігі арқылы көбеюін вегетативті көбею 
дейміз. 
Вегетативті  көбею:  табиғи  вегетативті  көбею  және  қолдан  вегетативті  көбею 
болып бөлінеді. 
Табиғи  вегетативті  көбею.  Жер  астындағы  өркендеріне,  тамыр  атпаларынан, 
мұртшаларынан, шыбықтарынан көбейеді. 
Қолдан  вегетативті  көбейту. Адам әр  түрлі  әдістерді қолданып, өсімдіктерді 
өсіріп  көбейтеді.  Көбейтудің  мынандай  түрлері  бар:  бөлу,  сұлатпа  өркен  арқылы, 
телу  арқылы,  ұлпаны  жекелей  алу  арқылы.  Кактусты  теліген  кезде  температура  15 
градустан төмен болмауы керек. Кактустар бiрдей диаметрде және бiрдей шырынды 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
146
болуы  керек.  Олардың  өткiзушi  кездемелерiнiң  орталық  шоқтары  жақсы  өзара 
жалғастыру керек. Бұл өсуін қамтамасыз етедi. 
 
Өсімдік  кенесі.  Тұрқы  0,3-0,4  мм  бітімі  сопақша  ақшылсары  түсті,  денесін 
әредік  түк  басқан  жәндіктер.  Олар  жапырақтың  астыңғы  жағына орналасады,  бірақ 
өсімдікке  өте  көп  түскенде  өсімдік  сабағының  тұла  бойына  қаптал  жабысып  алады 
да,  доп-домалақ,  жартылай  мөлдір  жұмыртқаларын  салады.  Кене  түскен  өсімдік 
үстін  нәзік  тор  қаптайды.  Өсімдік  нашар  жетіліп,  сәнін  жоғалтады.  Үй  жағдайында 
кенелер  өсімдікті  жыл  бойы  залалдайды.  Кененің  пайда  болуына  температураның 
жоғарылығы мен ауаның құрғақтығы қолайлы жағдай туғызады. 
Күресу шаралары: суға ерітілген пиретрумды арасына 7 күн салып, 5 рет (1 л 
суға  2-3  г)  бүркеді.  Пияздың  немесе  сарымсақтық  бір  тәулік  тұрған  тұнбасын 
(ұсақталған  бір  ас  қасық  пиязға  немесе  сарымсаққа  1  стакан  су  құнды)  бүркуге  де 
болады  немесе  туралған  сарымсақты  немесе  скипидар  құйылған  банканы  өсімдік 
жанына  қойып,  полиэтилен  қалтамен  өсімдікті  бірнеше  сағат  бойы  тұмшалаулы 
қалпында қалдырады. 
Шыбын.  Тұрқы  2  мм  болатын  ашық  көк  немесе  сары  түсті  жәндіктер.  Олар 
өсімдіктің  жапырағына,  сабағына,  қауашағына,  жас  өркендерге жабысады.  Қанатты 
және  қанатсыз  болып  келеді.  Қанаттылары  ұшып,  қонып  басқа  өсімдіктерге  ауру 
жұқтырады. Өсімдік биті зияндаған жапырақтар жиырылып, бүріседі, сарғаяды, гүл 
түйнектерінің  дұрыс  өсуіне  зиян  келеді.  Өсімдік  биті,  әсіресе,  көктем  мен  ерте  жаз 
кезінде пальмадан басқа барлық өсімдіктерге зиян келтіреді. 
Күресу  шаралары.  Пиретрумның  тұнбасын:  10  г  ұнтаққа  1  л  су  құйып 
дайындайды.  Ерітіндіге  сабын  езіп  (10  г  сабынға  1  л  су)  қосады.  Өсімдік  битін 
жоюға  темекі  тұнбасын  да  қолданады:  темекінің  (махорканың)  үгіндісіне  су  құйып 
(1:10), бір тәулік қояды, одан кейін сүзгіден өткізеді. 
Пайдалану алдында тұнбаны сумен араластырып (1:3), оған иісті сабын немесе 
кір сабынын (1 л-ге 10 г) қосады, содан кейін  ауруға шалдыққан өсімдікке бүркеді. 
Сондай-ақ өсімдікті дәрілеу үшін пияздың, оның қабығының, сарымсақтың, қызанақ 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
147 
жапырақтарының  тұнбасын  пайдалануға  да  болады.  Дәрілеуді  арасына  8-10  күн 
салып,  3  рет  қайталау  керек.  Онша  ірі  емес  өсімдікке  бит  көп  түссе,  оны  тұнбаға 
матырып алады. 
 
 
Қорытынды.  Біз  –  табиғаттың  өзін  қайта  түлететін  ұрпақпыз.  Жер,  су,  ауа  – 
адам  баласының  ұрпақтан  ұрпаққа  мұра  болып  келе  жатқан  мол  қазынасы!  Оны 
сақтау,  қамқор  болу  –  біздің  басты  мақсатымыз.  Өсімдіксіз  жер  бетінде  тіршілік 
болуы  мүмкін  емес.  Жасыл  өсімдіктердің  атмосфералық  ауаны  шаңнан  тазартуда 
маңызы  зор.  Жасыл  өсімдіктер  және  солар  арқылы  табиғаттағы  зат  алмасуы  жер 
бетінде тіршіліктің болуын қамтамасыз етеді. 
Халықтық  тыйым  сөздердің  көпшілігі  өсімдіктерді  аялай  білуге  арналған. 
Мысалы:  «гүлді  жұлма»,  «бұтақты  сындырма»,  «көкті  таптама».  «Атаңнан  мал 
қалғанша тал қалсын» деген өсиетті сөздердің тәрбиелік мәні зор. 
Өсімдіктердің  әрқайсысын  бағалап,  оларды  қорғай  білуіміз  керек.  Мысалы, 
кактус  өсімдігіне  тоқталсақ:  мал  азығы  да,  су  да,  табылмайтын  шикізат  та  бола 
алады.  Кактус  қан  тоқтатуға  көмектеседі,  өйткені  шырын  кесілген  қан  тамырларын 
жабады.  Кактус  шырынын  жараны  тазарту  үшін  де  пайдаланады.  Кактусты 
компьютердің  қасына  қояды.  Өйткені  кактус  электр  қуатын  өзіне  тартып  алып, 
біздің денсаулығымызға зиян келтіруден қорғайды. 
Бөлме  өсімдігі  бөлмеге сән  береді,  ауырған  кезде  адам  ағзасына  дәру  болады. 
Бөлме  өсімдіктерін  күтіп-баптау  арқылы  табиғаттағы  жасыл  әлем  сырына  қаныға 
түсеміз. 
Әдебиеттер 
1 Биология. – Алматы: Шың кітап, 2009-2010. 
2 Әбілев Д. Өсімдіктер тіршілігінің кейбір сырлары. – Алматы: Мектеп, 1978. 
3 Массагетов  П.С. Өсімдік әлеміне саяхат. 
4 Турдиев С., Седых Р., Эрихман В. Кактусы. – Алматы: Қайнар, 1974. 
5 Шаңырақ. Үй-тұрмыс энциклопедиясы. – Алматы, 1989. 
6 Гүлстан. – №6. – 2008. – 7-8 бб. 
7 Биология және салауаттылық негізі. – Алматы, 2003-2005. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
148
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР 
 
САПАРОВ Дастан Сагимбаевич, 
«Ақтоған орта мектебі» КММ 10 «А» сынып оқушысы, Құлан ауылы, 
Т. Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: БУРБЕКОВА Гаухар Муратбековна, 
«Ақтоған орта мектебі» КММ «Шет тілі» пәнінің жоғары санатты мұғалімі, 
Құлан ауылы, Т. Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ КОММУНИКАТИВТІК ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ 
ТІРКЕСТЕРДЕГІ АРТИКЛЬДЕРДІҢ РӨЛІ 
 
Кіріспе.  Бүгінгі  таңда  бүкіл  әлемде  болып  жатқан  өзгерістер  адам  өмірінің 
барлық салаларына, соның ішінде, білім беру саласына да әсер тигізуде. Біздің еліміз 
2050  жылға  дейінгі  стратегиялық  даму  бағдарламасын,  Елбасымыз  Н.Ә. 
Назарбаевтың  үштұғырлы  тілдік  саясатын,  білім  мен  ғылымдағы  мемлекеттік 
бағдарламаларын  негізге  ала  отыра,  білім  берудегі  кезек  күттірмес  өзекті 
мәселелерін алға қойып отыр. 
Елбасымыз  Н.Ә.  Назарбаев  биылғы  Қазақстан  халқына  Жолдауында:  «Тіл  – 
ғасырлар  жемісі,  халық  мұрасы,  ұлттық  құбылыс.  Бір  тіл  –  бір  ұлт.  Кез  келген 
халықтық  ойлау  ерекшелігі  оның  ұлттық  тілінде  көрініс  табады,  халық  даналығы, 
дүниетаным көзқарасы тілінде түйінделеді», - деп атап көрсеткен болатын. 
Тіл  мен  халық  –  біртұтас.  Тіліне  қарай  ұлтын  тану  –  ежелгі  дағды.  Ұлттық 
ерекшеліктің  бастысы  да  –  тіл.  Халқымыздың  ұлттық  санасын,  сапалық  белгілерін 
айқындай  түсетін  неше  алуан  әдет-ғұрып,  салт-сана,  мінез-құлық,  қасиет  қалыбы 
тілдік танымында тікелей көрініс тапқан. 
Әр тілдің сөздік құрамынан сол халықтың бүкіл өмірі, тұрмыс-тіршілігі, кәсібі, 
саяси-мәдени  дережесі  толық  аңғарылады.  Халық  жасаған  рухани  мәдениетті 
ұрпақтан-ұрпаққа жеткізген құралдардың бірі – тіл. Тіл оның ішінде сөздің, қызметі 
ерекше, себебі сөз – халықтың басынан өткізген тарихының куәсі, ол тілді жасаушы, 
тілді қолданушы халықпен бірге жасайды. 
Ағылшын  тілі –  халықаралық  тіл.  Әлемдегі  ең  көп  тараған,  әрі  қытай  тілінен 
кейінгі  халық  саны  бойынша  ең  көп  пайдаланатын  тіл.  Ағылшын  тілі – 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
149 
Ұлыбритания, Америка  Құрама  Штаттары, Жаңа  Зеландия,  Канада,  Үндістан, 
Аустралия және  басқа  елдерде ана  тілі болып  есептеледі.  Одан  басқа  көптеген 
мемлекеттерде ресми тілі болып саналады. 
Ағылшын тілі (English language) – Үндіеуропа тілдерінің батыс герман тобына 
жататын тіл. Герман тобына ағылшын тілінен басқа неміс, норвег, швед, нидерланд, 
тағы  басқа  тілдері  жатады.  Ағылшын  тілі  ежелгі  тіл  болып  есептеледі,  ол  қазіргі 
Ұлыбритания аумағын ежелде басып алған Англосаксондардың тілі, бірақ жауланған 
Кельттердің тілдері де әсерін тигізген. 
Ағылшын  тілі  – БҰҰ-ның  алты  тілінің  бірі  болып  саналады.  Ағылшын  тілі  –
 дүние  жүзіне ең  кең  таралған  тіл. Үндіеуропа  тілдерінің батыс-герман  тілдеріне 
жатады.  Ағылшын  тілі  құрылымы  жағынан  флективті.  Ұлыбритания,  АҚШ, 
Аустралия,  Жаңа  Зеландияның,  Үндістанның  мемлекеттік  тілі  болып  табылады. 
Канадада  (француз  тілімен  қатар),  Ирландияда  (ирланд  тілімен  қатар)  мемлекеттік 
қос тілдің бірі. БҰҰ-да қабылданған ресми алты тілдің негізгісі. Алты құрлыққа кең 
тараған бұл тілде қазір 400 миллионнан астам адам сөйлейді. 
Тілдің  сөйлеу  құралы  ретінде  қолданудың  ең  басты  мақсаты  неде?  Сөйлеуші 
өзінің  не  айтқысы  келегенін  біледі.  Ал  осы  ақпаратты  тыңдаушыға  дұрыс  жеткізу 
ана тіл мен кез келген шет тілінің мақсаты болып табылады. Шет тілдерінде, әсіресе 
ағылшын  тілінде  тілдің  ақпараттық  мәніне  қатал  талап  қойылады,  ал  артикльдер 
бұған көп көмегін тигізеді. Ағылшын тілінің әдемілігі мен басты ерекшелігі артикль 
болып  табылады.  Артикль  (лат.  Articulus  –  мүше)  –  белгілі  және  белгісіздік 
мағынасында жұмсалатын көмекші грамматикалық элемент. 
Ағылшын тілінде артикльдің үш түрі бар: 
1. Indefinite article (белгісіз артикль) – a, an; 
2. Definite article (белгілі артикль) – the; 
3. Zero article (артикльдің қолданылмауы). 
Ағылшын  тіліне  ерекше  көрнекілік  беретін  фразеологиялық  тіркестердегі 
артикльдер.  Фразеология  (грек  тілінің  phrasis  –  «сөйлемше»,  logos  –  «ұғым»  деген 
сөздері)  термині,  біріншіден,  тіл  –  тілдегі  тұрақты  тіркестердің  жиынтығы  деген 
мағынада,  екіншіден,  тұрақты  тіркестер  туралы  ілім  деген  мағынада  қолданылады. 
Тұрақты  сөз  тіркестері  деп  әбден  қалыптасып,  нық  орныққан,  өзгертуге  келмейтін 
сөз тіркестерін айтамыз. 
Бұл  атау  негізінен  екі  түрлі  мағынада  қолданылады.  Біріншіден,  тілдегі 
тиянақты  тұрақты  сөз  тіркестерін  қазіргі  және  тарихи  даму  тұрғысынан  зерттейтін 
тіл  білімнің  бір  саласы  дегенді,  екіншіден,  белгілі  бір  тілдегі  фразеологиялық 
тіркестердің  тұтас  жиынтығы  дегенді  білдіреді.  Сондықтан  болар  фразеологиялық 
тіркестер  көкейге  қонымды,  ықшам,  ұтқыр  да  ұмытымды  сөз  өнерінің  тілдік  және 
поэтикалық бұлақтары санатына жатады. 

жүктеу/скачать 43,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: