Абсолютшілдік, абсолютизм (лат. Absolutus-сөзсіз, шексіз)-мемлекеттік басқарудың түрі

ГЛОССАРИЙ

1. 
   Абсолютшілдік, абсолютизм (лат. Absolutus-сөзсіз, шексіз)-мемлекеттік басқарудың түрі.
   
2. 
   Автономия (грек. Autonomia - өзін-өзі басқару, тәуелсіздік) - бір мемлекеттің құрамындағы саяси-ұлттық құрылымның айрықша статус алып, өзінің ішкі проблемаларын дербес шешудің кең де ауқымды мүмкіндіктеріне ие болу.
   
3. 
   Алаш (ежелгі түрік сөзі – бауырластар, қандастар, туыстар) – көне заманда, түркі халықтары бөліне қоймаған қауым кезінде дүниеге келген ұғым. Ортағасырлық және одан ерте кезеңдегі деректерде қазақтық өз алдына ел болып хандық құрғанға дейінгі ежелгі тайпаларының атауы.
   
4. 
   Айтыс – ауыз әдебиетінде ежелден қалыптасқан поэзиялық жанр, топ алдында қолма-қол суырып салып айтылатын сөз сайысы, жыр жарысы.
   
5. 
   Әмір – шығыс елдеріндегі әскербасылық атақ.
   
6. 
   Әскери демократия – көне грек қоғамындағы әскери көсемдердің алғашқы адамдар қауымындағы ұжымшылдық пен демократия қалдықтарын сақтай отырып, билік жүргізген жүйесін атау үшін, тұңғыш америкалық тарихшы Л.Г. Морган (1818-1881) қолданған ғылыми термин. Ә.д-ны гректер сияқты кельттер мен германдар, нормандар, сақтар, сақтар т.б. басынан өткізген.
   
7. 
   Бай – дәстүрлі қазақ қоғамындағы дәулетті әлеуметтік топ.
   
8. 
   Батыр – (парсы тілінде бәһадұр-ержүрек, батыл, батыр) - әскери өнерді жақсы меңгерген, жау-жүрек ерлігімен аты шыққан, қаһарман адамға берілетін құрметті атақ.
   
9. 
   Бек, беглер бегі, бейлер-бей – ежелгі түркілер мемлекетінде қолбасылық жәрежесін білдірген әскери шен, атақ.
   
10. 
    Би – дәстүрлі қазақ қоғамының саяси-әлеуметтік жүйесіндегі демократиялық биліктің иесі.
    
11. 
    Гурхан – қидандар мемлекеті (1140-1213 жж.) билеушісінің лауазымы.
    
12. 
    Елтаңба - /герб/ (нем. евче-таңба) – мемлекеттің, әлеуметтің, әкімшілік бөліністің, т.б. дәстүрлі ерекшеліктерін бейнелейтін, оларды әлеуметтік-тарихи тұрғыдан даралау мақсатында жасалатын айырымдық белгі, рәміз, таңба.
    
13. 
    Дала өркениеті – түркі тектес халықтардың, соның ішінде қазақстардың материалдық және рухани құндылықтарының даму сатысы.
    
14. 
    Декларация (лат. declaratio-мәлімдеу, хабарлау)-мемлекеттік саясат пен құқықтық, халықаралық қарым-қатынастардың негізгі принциптерін салтанатты түрде жариялайтын құжат.
    
15. 
    Демократия (грек. demos-халық және kratos-билік) – қоғамды, мемлекеттік билікті саяси және әлеуметтік ұйымдастырудың негізгі пішімдерінің бірі, ұдайы дамып, жетіліп отыратын саяси режим.
    
16. 
    Егемендік, суверинитет (нем. souveranitat, франц. souverainete – жоғарғы билік) – мемлекеттің сыртқы саясатта толық тәуелсіз болуы және елдің ішкі саясатында мемлекеттік биліктің бәрінен жоғары тұруы.
    
17. 
    Елтебер – түрік қағанаты тұсындағы 28 дәрежелі әскери-әкімшілік шеннің ең төменгі лауазымы.
    
18. 
    Ел – көне түркі тілінде “халық” сөзінің синонимі ретінде қолданылған атау. Дәстүрлі қоғамдағы көшпелі шаруашылық қарым-қатынастарының дамыған кезеңдерінде ел атауы қауымдық-туыстық құрылымның (патриархалды отбасы, ру, тайпа, мемл. бірлестік) жоғарғы деңгейін білдіретін мағынаға ие болды.
    
19. 
    Жабғұ – Түрік қағанатында болған 28 дәрежелі әскери-әкімшілік қызмет сатысы жүйесіндегі қаған мен ұлықтан кейінгі лауазым.
    
20. 
    Жекешелендіру – меншік қатынастарын реформалау арқылы мемлекеттік меншікті меншіктің басқа нысандарына айналдыру процесі.
    
21. 
    Иқта (араб.-жерді пайдалану және иелік ету)-мұсылмандық құқықтағы тиісті салықтарды мемлекетке төлеу шартымен иен жатқан жерлерді пайдалануға беру тәртібі.
    
22. 
    Индустрия (лат.Industria-ынта, жігер) халық шаруашылығының өндіргіш күштерге және қоғамның экономикалық дамуына ықпал ететін маңызды саласы.
    
23. 
    Кебеже – дәстүрлі қазақ қоғамында азық-түлік сақтауға пайдаланылған, ағаштан жасалып, беті сүйек, күміс ою-өрнегімен әшекейленген, сандықша ыдыс.
    
24. 
    Келі мен келсап – тары, бидай, т.б. дәнді дақылдарды түйетін, ұнтақтайтын қатты ағаштан жасалған құрал.
    
25. 
    Казактар-казак-орыстар, казачество – ХУІІІ ғасырдан 1917 жылға дейін Ресей империясында болған әскери әлеуметтік топ.
    
26. 
    Конфедерация (кейінгі лат. Confederatio-одақ, бірлестік)-мемлекеттік құрылым формасы.
    
27. 
    Көшпелілік – көшпелі халықтардың тарихи қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық даму жүйесі, шаруашылық-мәдени типі.
    
28. 
    Конституция (лат. Constitio-белгілеу, орналастыру) – мемлекеттің негізгі Заңы.
    
29. 
    Көші-қон – адамдардың тұрғылықты мекенінен әр түрлі себептермен басқа жерге қоныс аударуы, көшіп-қонуы.
    
30. 
    Кредит (лат. Creditum-несие, credo-сенемін, сенім білдіремін), несие –белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз.
    
31. 
    Қоғам – адамдар арасында тарихи қалыптасқан саяси-әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың тұрақты жүйесі.
    
32. 
    Қаған, қаһан (хандардың ханы, бас хан деген ұғымды білдіреді) – ерте түрік мемлекеттерінің басшысы.
    
33. 
    Әнұран, гимн (грек. hymnos-мадақтау ән) – салтанатты ән, мемлекеттік негізгі рәміздердің бірі.
    
34. 
    Айдар (рубрика). Газет-журналдарда бір тақырып төңірегінде ұдайы беріліп тұратын материалдардың жалпы атауы.
    
35. 
    Ақтаңдақтар – мүлде немесе зерттелмеген, сондай-ақ дұрыс түсіндірілмей бұрмалана жазылып келген тақырыптар.
    
36. 
    Анықтамалық – белгілі бір саладан жан-жақты мәлімет алуға болатын кітап, құрал, кітапша.
    
37. 
    Әкімшілік – іске нақты басшылықтың орнына бұйрықшыл-жарлықшыл әдісті қолданушылық.
    
38. 
    Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) – жұртшылыққа жүйелі түрде хабар тарататын құралдар: баспасөз, радио, теледидар.
    
39. 
    Ғимарат – белгілі бір архитектуралық үлгімен салынған құрылыс.
    
40. 
    Дерекнама – белгілі бір ғылыми зерттеуге негіз болатын жазба дүниелер, ескерткіштер.
    
41. 
    Жариялылық – жағымсыз құбылыстар мен кемшіліктерді ашып көрсетудің, қоғамды сауықтыру мен демократияландырудың негізгі құралы.
    
42. 
    Жәдігер – ертеден қалған мұра, ескерткіш.
    
43. 
    Жеделдету – қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын тездету.
    
44. 
    Жылнама – халықтың, мемлекеттің, қаланың т.б. жылма-жыл жазылған тарихи шежіресі.
    
45. 
    Қайта-құру – Кеңес қоғамындағы тоқырау процестерін жойып, қоғамдық-әлеуметтік дамуды жеделдетуге, демократия мен жариялылыққа негізделген жаңа бағыт.
    
46. 
    Өкілетті елші – шет елде өз елінің мүддесін қорғауға толық құқығы бар елші.
    
47. 
    Пікірталас – даулы, талас мәселені көпшілік алдында (жиналыстарда, баспасөз беттерінде т.б.) талқылау, жұртшылық талқысына салу.
    
48. 
    Тоқырау кезеңі – қоғамның дамусыз, ілгерілеусіз күйде тұруы.
    
49. 
    Ұлыс – тайпалық қатынастың ыдырау барысында тарихи қалыптасқан адамдардың қоғамдастығы.
    
50. 
    Хандық дәуір – қазақ елінің тарихында хандық билік орны ғып, мемлекеттегі қоғамдық-әлеуметтік, саяси-мәдени проблемалардың барлығын аталған билік жүйесі аясында шешу үлгілері қалыптасқан кезең.
    
51. 
    Шетке шығару, шеттен келтіру (экспорт, импорт) – мемлекетаралық сауда операциясы: шет елдерге товар шығарып сату, шет елдерден товар сатып алу.
    
52. 
    Іргелі зерттеу – теориялық негізі терең, өзекті ғылыми зерттеу.