Антропогенді көздердің атмосфера қабатын ластауы
жүктеу/скачать 16,83 Kb.
|
|
Антропогенді көздердің атмосфера қабатын ластауы Экологтардың есебі бойынша ауаны ластайтын ластағыш заттегінің саны ertifierra жуық. Барлық ластағыш заттек тек агрегаттық күйіне байла тексты кајтты, сұйық және газ тәрізді болып бөлінеді. Газ тәрізді заттек ер осфераға шығаратын ластағыштардың шамамен 90% құрайды. Галымдардың есептеуі бойынша әлемде жыл сайын адамның іс-әрекеті салдарынан атмосфераға 25,5 млрд т көміртек оксиді, 190 млн т күкірт оксиді, 65 млн т азот оксиді, 1,4 млн т (хлорф торкөміртек), қорғасынның органикалық қосылыстары, көмірсутектер соның ішінде, канцерогенді ауру туғызатын көмірсутектер таралады. Ауадағы қосылыстардың ішінде ең қауіптісі – радиоактивті заттар. Олар жер бетіне жауын немесе қар арқылы немесе құрғақ түрде атмосферадан түседі. Барынша қарқынды радиоактивті шөгінділер Қазақстан жерінде 1950 жылдардың басы мен соңындағы және 1960 жылдардың басында жер астында және жер үстінде жүргізілген ядролық сынақтар топтамасынан соң барлық соққы толқыны, жарық апаты, жердің сілкінуі сияқты фактордан басқа радиоактивті заттар 1,7 млн адам мекендейтін 304 мың шаршы шақырым аумаққа тарады. 1986 жылдың 25 сәуірінде Чернобль АЭС-дағы апаттан кейін радиоактивті шгінділердің көптеген жерлерде түскені анықталды. Бұл экологиялық апатта атмосфераға 50 тшамасында ядролық отын тасталып, ол 1 км-ден 11 км-ге дейін биіктікте желмен тарады. Қарқынды радиоактивті шөгіндінің тиісті уақытқа сай іздері жер бетінің барлық мұздықтарының беттерінен анық аңғарылды. Чернобль апатының зардаптарын жоюға қатысқан 600 мың адам орташа және күшті молшердегі сәулеленуге ұшырады, ал апаттан зардап шеккені түзі жалпы саны 6 млн асты. Апатты кейінгі үш жыл ішінде тек Киевте де кемтар болып туған балалар саны 50 пайыздан астам көбейді. Тернооль экологиялық апатының салдары өте күшті мутаген болып табылатын радиацияның тіпті өмір үшін онша қатерлі емес дозаларын алған адамдардың алдағы талай ұрпақтарына зардабын тигізуі мүмкін. 1 1 Атмосфералық ауаға ең қолайсыз әсерін тигізетін автокөлік болып саналады. Ол көптеген қалаларда бірінші орындағы ластаушы көзге жатады. Бензин қозғалтқыштарымен қамтамасыз етілген көлік әрбір 15000 км жүргенде 4350 кг оттекті жұмсайды. Бұл жағдайда қоршаған ортаға 3250 кг көміртек диоксиді, 530 кг көміртек оксиді, 93 кг көмірсутектері, 27 кг азот оксиді шығарылады. Автоептік қозғалтқыштарында жану процесінен шығатын ең қауіпті құраушiнiң бiрi бензиндегі тетраэтилқорғасыннан Pb(CH3). Түзілген пайда літурган газдағы қорғасын қосылыстары. Атам қызметінің нәтижесінже пайда болатын әр түрлі заттармен ауаның ластануы көптеген кәсіпорындар мен от жағатын қаондырғыштары бар ірі өнеркәсіптң қалалардың үстінде болады. Мысалы, Алматы қаласын алайық. Қаланың маңайындағы таулардың басына шығып қарасақ, оның үсті тұтасқан қара тұман немесе бұлт сияқты болып көрінеді. Бұл жағдай бұрын күздің кейбір айларында, қыста көрінуші еді. Қазір барлық уақытта байқалып тұрады. Мұның өзі әлі де болса алынып бітпеген шығын көлемді жылыту жүйелетни губаларынан және қала транспорттары жаққан жанармайдан шыққан түтін, сондай-ақ заводтар мен фабрикалардың мұржаларынан шыққан, күйе, әр түрлі химиялық улы қосылыстар.Қала үстінде қалқып жүрген заттардың химиялық құрамын анализ жасап қарағанда, онда көмірсутек, азот тотықтары бар екені анықталған, Олар ауадағы басқа да қосылыстармен реакцияға түсіп, өте үлкен газдар түзеді. Бұл химиялық қосылыстар адамның, жануарлардың, өсімдіктердің генетикалық ерекшеліктеріне өте зиянды әсер етеді. Мұндай көріністер Қазақстанда Қарағанды, Өскемен, Жезқазған және тағы басқа қалаларда байқалады.Шексіз ауа мұхитында тіршілік жүріп жатқанымен, кей уақытта республикамыздың кейбір қалаларында таза ауаның тапшылығы байқатар әсіресе өнеркәсіб орындары жақсы дамыған Өскемен, Лениногорск, Шымкент қаруғанды, Алматы, Теміртау, Балқаш қалаларында оттегі тапшы. Осы аталған қалаларда соңғы жылдар ішінде түсті металлургия, химия мен цемент өнерәсібі және құрылыстың неше алуан салалары дамуының нәтижесінде заводтар, жылу электростанциялары олардың қасынан қосымша ұсақ өндіріс орындары шоғырланды. Нәтижесінде ауада түтін, шаң тозаңдардың мөлшері артты.Жер бетінде жылдан-жылға адамдардың саны өсіп келе жатыр. Бірақ, ауадағы сутегінің мөлшері соншалықты тек адамдар үшін ғана емес, аса қарқынмен дамып келе жатқан автотранспорт пен өнеркәсіп үшін де қажет. Мысалы, бір адамның жылына дем алуға жұмсайтын оттегінің мөлшерін машина бір мың шақырымдай жол жүргенде жұмсайды екен.Зиянды газдар қоспас ауаның адам қоғамында келтіретін зиянды әрекеті орасан зор жоғары. Белгілі бір физика-географиялық жағдай да ауаны ластайтын заттар тікелей атмосферада химиялық реакцияға ұшырайды. Соның нәтижесінде өзінің қасиеттері жағынан бұрынғыдан анағұрлым қауіпті жаңа заттар түзеді. Сөйтіп, тікелей атмосферада өтетін мұндай химиялық реакциялар «Түтінді тұмандардың» пайда болуына алып келеді. («смог» ағылшынның ѕmоkе – түтін және fog - тұман деген сөздерінен шыққан) Лондонда ең қалың тұман 1952 жылы 3-9 желтоқсанда пайда болды. Бұл улы тұман концентрациясы 5-110 мг/м күкірттің қос тотығы.Біздің елімізде түтінді тұманның пайда болуы өте сирек кездеседі. жүктеу/скачать 16,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|