Пайдаланған әдебиеттер тізімі

447 

 

бабаларымыздың ерліктеріне бей­жай қарамай, өткеннен сабақ алуымыз керек.  «Мəдени 

мұра»  жəне  «Халық  тарих  толқынында»  бағдарламаларына  сəйкес  өткен  тарихымызды 

қайта  жаңғырту,  қалпына  келтіру  жəне  жаңадан  қайта  жазу  негізге  алынды.  Соңғы 

уақыттарда төл тарихымызға деген қызығушылық артып келеді.Соның бір айғағы ретінде 

өткен  жылы  Қазақ  хандығының  құрылғанына  550  жылдық  ұлы  мерекені  мемлекеттік 

деңгейде  атап  өттік.  Дүбірлі  мерекенің  бір  естелігі  ретінде  Қазақ  хандығының  құрылуы  

тарихында  есімдері  ерекше  аталатын  Керей  мен  Жəнібек  хандарға  Тараз  қаласынан 

ескерткіш орнатылды. Кейінге өскелең жас ұрпақтың санасында қазақ халқының тарихы 

сайрап тұрса елдігіміз мəңгі болары анық. 

Қазақ хандығы құрылған сəттен­ақ ел арасында билерге деген құрмет ерекше болған. 

Би­шешендер  даулы  мəселені  түйінді  төрт­ақ  ауыз  сөзбен  тындырып  отырған. 

Тындырғанда  да  хатсыз,  харарсыз,  ауызша  жүзеге  асып,  бітіп  жатқан.  Ел  ішінде  болып 

жатқан жағдайларды жоғарғы билік иесі – хандарға бүкпесіз жеткізген­ді. Халық басшысы 

болған  хандар  да  əрдайым  билермен  кеңесіп  отырған.Халқымыз  ел  таныған  шешен, 

билерге  кенде  болмаған.  Ұлы  ғалым  Шоқан  Уалихановтың  айтуынша,  оларды  халық 

өздері  қалап,  би  атап  отырған,  ешқандай  арнайы  сайлау  болмаған.  Ал,  би  болып 

белгіленетін  кісілер  өзінің  шешендігін,  əділ  төрелік  айта  алатын  қасиетін  көпшілік 

алдында  көрсете  білген.  Олар  барынша  адал,  ешкімге  бұра  тартпайтын,  тура  сөйлейтін 

нағыз шешен əрі ақылгөй, халық қамқоры болған. Сондықтан да халық «Тура биде туған 

жоқ, туғанды биде иман жоқ», «Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» деп мақалдап кеткен.  

Əсте  қазақтың  шешендік  өнері,  билік  құру  дəстүрі  Əз­Жəнібек  ханның,  Жиренше 

шешеннің  тұсында  өркен  жайып,  Əз­Тəуке  ханның  кезінде  биік  шыңға  көтерілсе  керек. 

Атақты  Төле  би,  Қазыбек  би,  Əйтеке  билердің  даңқы  осы  кезде  бүкіл  қазақ  даласына 

жайылды [1, 4 б]. 

Ханның  ел  арасындағы  өкілі  –  билер,  жыраулар  болған.  Олар  əрдайым  ханның 

жанынан  да  табылып  отырған.  «Мысалы,  Керей  мен  Жəнібектің  жанында  Асан  қайғы 

жүрді. Асан қайғының ұлылығы, данышпандығы, көрегендігін барша халыққа аян. Халық 

ішінде  Асан  қайғының  Желмаясына  мініп  алып,  Жерұйықты  іздейтін  аңызы  кеңінен                             

тараған» [2, 16 б]. 

Асанды көбіне хан қасынан көреміз. Оның бізге жеткен толғаулары түгел дерлік Əз­

Жəнібек  ханға  арнай  айтылған.  Алайда  Асанды  сарай  ақыны  деуге  болмайды.  Халық 

аңыздарында Асан қайғы жайында «бұл қария қашанда ханға жағынбай, жарамсақтанбай 

тура сөйлеуші еді» делінеді.  

Бұл сөздің ақиқаттылығы Асан толғауларынан­ақ байқалады. 

«Əй, хан, мен айтпасам білмейсің, 

Айтқаныма көнбейсің, 

Шабылып жатқан халқың бар, 

Аймағын көздеп көрмейсің, 

Қымыз ішіп қызарып, 

Мастанып қызып терлейсің, 

Өзіңнен басқа хан жоқтай 

Елеуреп неге сөйлейсің», ­ дейді ол Жəнібек ханға. 

Ханның  елді  өз  бетімен  билеп­төстеу,  қаһары  түскен  адамнаң  өлім  жазасына  кесу 

хақысынан айрылып, рубасы ақсақалдарсыз ешбір мəселені шеше алмайтын күйге жетуі – 

қазақ  хандығының  соңғы  дəуіріне  тəн  құбылыс.  Ал  Асан  өмір  сүрген  заманда  ханға 

448 

 

жаңағыдай  сөйлеу  кез­келген  шонжардың  қолынан  келер  іс  емес.  Бұл  –  Асанның 

Асандығы ғана айтылған сөз.  

Бұл жерде Асан – халық тілегінің жоқшысы, Асан мұңы – халық мұңы. Оның атына 

жалғанған қайғы деген анықтама халық сүйіспеншілігінің белгісі іспеттес. Асан мұңының 

тамыры тереңде. Оның  негізінде халықтың  сол кездегі тұрмыс­халіне жаны ашығандық, 

өмірге көңілі толмау бар. Асан қайғысы – бүгінгі тіршіліктің, ертеңгі болашақтың қамын 

ойлағандықтан  туған  қайғы.  Сондықтан  да  өз  толғауларында  ол  үнемі  халық  атынан  

сөйлейді [3, 9 б]. 

Есім хан – қазақ хандарының ішіндегі ерекше тұлға. Оның ерлігі де, елдігі де биік. 

Ел  іргесін  қалаған,  кеңіткен,  қорғаған,  айналасына  ел  батырларын  жинаған  батыр  хан; 

батырлығына,  батылдығына  бола  Еңсегей  бойлы  ер  Есім  атанған  хан.  Оның  аты  аңызға 

айналған. 

«Есім  ханның  ескі  жолы»  деген  əдет­ғұрып  жолының  халық  ішінде 

сақталуы  да  Есім  ханның  атақты  хан  болғанына  куə.  «Қазақта  тұтас  хандыққа  Есім 

жеткен, тұтас билікке Төле би жеткен», ­ деген сөз бостан босқа айтылмаса керек [4, 5 б]. 

Оған ел­жұрты «Еңсегей бойлы ер Есім хан» деп жыр арнаған. XVII ғасырда Қазақ 

хандығының  тағына  Есім  хан  отырады.  Тəуекел  ханның  тұсында  (1582­1598)  көршілес 

хандықтармен жауласу кең өріс алды. Ол, əсіресе, Бұхара, Ташкент хандықтарымен əлсəн­

əлсін  соғысып,  көбіне  жеңіспен  оралады.  Ойраттармен  соғыста  олардың  біраз  бөлігін 

өзіне  қаратып,  аз  ғана  уақыт  қазақ  пен  қалмақтың  ханы  болып  тұрады,  1595  жылдың 

мартында орыс патшасы Федор Ивановичтің Тəуекел ханды орысқа қарату грамотасында 

ол қазақ пен қалмақтың ханы деп аталады. Тəуекел ақырында Бұхара хандығымен соғыста 

өледі. Есім ханның (халық аузында «Еңсегей бойлы ер Есім» атанған) тұсында да соғыс 

толастамайды.  XVI  ғасырдың  соңғы  жылдарында  Қазақ  хандығының  біраз  күшеюі  Есім 

ханның жеңістерге жетуіне біраз жағдай туғызды.  

Қазақ  ханы  Есім  қырғыз  жұртын  шоңбағыш  руынан  шыққан  Көкем  би  арқылы 

билейтіндігін, қатаған мен шанышқылының əміршісі Тұрсынның көзін осы көкем арқылы 

құртып, кейін Ташкентте оның құрметіне «Көкемнің көк күмбезі» атанатын атақты мұнара 

тұрғызғандығын Шоқан Уəлиханов жазып кеткен [5, 83 б]. 

Есім  ханның  замандасы,  қолында  ұстаған  батыры  Жиембет  жыраудың  біздің 

заманымызға  жеткен  шағын  толғаулары  хан  мен  жырау  арасындағы  бірлікті  емес, 

араздықты, алшақтықты, алауыздықты білдіреді [6, 80 б]. 

ХалықЖиембетті  əділ  би,  шешен  жырау,  айлалы,  «аруақты»  батыр  деп  дəріптейді. 

Жырау  жас  кезінде  ханға  қызмет  етіп,  оның  сенімін  ақтаған  ерлердің  бірі  болған.  Хан 

қолымен бірге аттанып, ерлік жорықтарды басынан кешкен. Жиембеттің ханға өз дегенін 

істетердей ықпалы болған. Оны мына жолдардан көруімізге болады:  

Менің ер екенімді көргенсің, 

Əуелден бірге жүргенсің. 

Дегенімді қылғансың, 

Қайратымды білгенсің. 

Өзінің  сарай  маңындағы  орнын ханның  есіне  салып,  оған  адал  қызмет  еткен  ердің 

бірі  болғанын  айтады.  Ол  өзінің  бағасын  бағасын  біледі,  елге  де,  ханға  да  керек  адам 

екенін сездіреді. 

Мен жоқ болсам Есім хан, 

Ит түрткіні көрерсің. 

Жиембет қайда дегенде, 

Не деп жауап берерсің?.. 

449 

 

Осындай ескертпелеріне құлақ аспаған бір бет ханға көңілі əбден қалған тұста өзінің 

өткен істеріне өкініш  те білдіріп  қояды. Оның  сойылын  соғып, адал жауынгері болғаны 

ескерілмей,  ханның  өзіне  қаталдық  жасап  отырғанына  қынжылады.  Жырау  ханға  еткен 

істерін еске салып қана қоймайды, кейде өзінің батырлық жорықтарын баяндап, айбар да 

көрсетеді.  Қалмақ  шапқыны  кезінде  хан  қатты  сасып,  хан  ордасының  берекесі  кете 

бастаған  ауыр  кезеңді  оның  есіне  салады.  Сол  бір  екіталай  шақта  тайсалмай  тұрып, 

орданы қорғап қалғанын, бұл тұста ханның үй ішінің де қатты сасқанын, өзі болмаса жау 

қолында кетуі де мүмкін болғанын есіне салады [7, 274 б]. 

Ел аңыздарында өзімшіл ханға қарсы пікірлердің болуы, онык Жиембет жыраудың 

атына  байланысты  айтылуы  тегін  емес.  Оның  негізінде  белгілі  шындық  жатуы  тиіс. 

Жиембеттің ханға наразы болып өткенін, оның өз соңынан ерер алашы (халқы) бар батыр 

екенін жыраудың бізге жеткен мына бір толғауы да айқындайды: 

Арқаға қарай көшермін, 

Алашыма ұран десермін, 

Ат құйрығын кесермін, 

Ат сауырын берермін, 

Алыста дəурен сүрермін, 

Қарамасаң, ханым, қарама, 

Сенсіз де күнімді көрермін. 

Жиембет  –  ханға  қарсы  өз  наразылығын  ғана  емес,  қалың  топтың  наразылығын 

білдірген жырау. 

XVII ғасырдың соңы мен XVII ғасыр басында (1680­1715) Хандық дəуір тарихында 

билік еткен Тəуке хан тұсында жүздерді билер арқылы басқарғанын білеміз. Бұл дегеніміз 

ел  басқаруда  билердің  үлкен  рөлге  ие  болғаны  яғни,  шарықтау  шегіне  жеткендігін 

көрсетеді.  Жоғарыда  айтып  кеткендей,  билер  мен  жыраулар  билікке  тікелей  əсер  ете 

білген.  Хандардың  қисынға  келмейтін  қатал  шешімдеріне  өз  ауызданымен  халықтың 

уəжін жеткізген. «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» деген мақалы осының айғағы. 

 

Пайдаланған әдебиеттер 

1. Қазақтың би­шешендері. – Алматы: Жалын, 1993. – 400 б 

2. Аңыз адам. № 19. 2011 

3. Жыраулар. – Алматы, Білім. 2007. 200 б 

4. Қ.Байболұлы. Еңсегей бойлы ер Есім. Дастандар. – Алматы: 2005. – 320 б. 

5. Ж.Тілепов. Тарих жəне əдебиет. – Алматы: Ғылым, 2001. – 376 б. 

6. Ə.Дербісəлин. Əдебиет туралы толғаныстар. – Алматы: Ғылым.1990.­296 б. 

7. Х.Сүйіншəлиев. Қазақ əдебиетінің тарихы. – Алматы: Санат, 2006. – 904 б. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

450 

 

УДК 327; 930.22 

Әметбек Д. 

С.Демирел университеті, халықаралық қатынастар жəне əлеуметтік ғылымдар 

кафедрасының аға оқытушысы, PhD, 

dinmukhammed.ametbek@sdu.edu.kz

 

 

 

SULEYMAN DEMIREL’S CONTRIBUTION TO THE FORMATION OF 

NAZARBAYEV’S IMAGE OF TURKEY 

 

Аңдатпа.  Бұл  мақалада  Қазақстан  президенті  Нұрсұлтан  Назарбаевтың  Түркия 

туралы  түсінігінің  қалыптасуына  Түркияның  президенті  Сүлейман  Демирелдің  қосқан 

үлесі  талқыланды.  Тұрғыт  Өзалдың  президенттік  кезеңінде  қалыптасқан  оң  үрдіс 

Сүлейман  Демирелдің  президенттік  кезінде  де  өзінің  сабақты  жалғасын  тапты.  90­

жылдардың орталарынан бастап, Түркия экономикалық жəне саяси дағдарыста болса да, 

бұл  Түркияның  Қазақстан  сыртқы  саясатындағы  орны  туралы  Назарбаевтың  түсінігіне 

кері  ықпал  етпеді.  Өйткені  бұл  кезеңде  Назарбаев  Түркияның  мүмкіншіліктерінің 

шектеулі екендігіне көзін жеткізген еді.  

Кілт сөздер: Назарбаев, Демирел, Қазақстан Түркия қатынасы, мəдени байланыс. 

 

Nazarbayev’s image of Turkey, although as many other Kazakhs he was aware that Turks 

share  common  culture  and  language,  nevertheless,  was  not  different  than  that  which  was 

indoctrinated according to the official ideology. Turkey, as a country which was in the western 

bloc  during  the  Cold  War  and  as  a  NATO  member,  had  enemy  image  in  the  Soviet  Union. 

Besides, it was generally described as backward country.  

The  change  of  this  negative  image  of  Turkey  to  positive  one  was  realized  when 

Nazarbayev visited Turkey on the invitation of Turkish president Turgut Özal in October 1990. It 

is important to note that this was the first visit of Nazarbayev to a foreign country as the head of 

sovereign  state  [1].  The  matter  is  that  the  visit  took  place  just  after  Kazakhstan  released  the 

Declaration on State Sovereignty of Kazakh Soviet Socialist Republic on 25 October 1990. As it 

would be in the case of independence a year later, the invitation of Turgut Özal was perceived as 

strong signal to recognize Kazakhstan’s statehood. Nazarbayev indicates that although the Soviet 

Union still existed, he was welcomed according to the protocol of the head of state [1]. These 

kinds of signals are generally given to show that the guest is highly respected by the host. If we 

take into account that this was a first visit of Nazarbayev to Turkey the value of the respect is 

well  understood.  Here  we  should  underline  the  personal  role  of  Turgut  Özal.  His  initiatives, 

charisma,  decisiveness  contributed  a  lot  to  the  formation  of  image  of  Turkey  in  the  mind  of 

Nazarbayev. It means that personal relations between leaders of states can play significant role in 

bilateral relations. 

Nursultan Nazarbayev confesses “of course I was impressed with the real life in Turkey, 

with  progressive  development  of  its  economy  and  community.  It  was  contrary  to  the  official 

perception about this country in the USSR.” [1]. This statement means that the previous image of 

Nazarbayev on Turkey is replaced by the new image. Nazarbayev was not only impressed by the 

warm  welcome  of  President  Özal,  but  also  with  the  real  conditions  in  Turkey.  This  positive 

image of Turkey led to close cooperation between two countries. As Nazarbayev would recall 

later, “Exactly during that visit we cast the basis of further interaction with Turkey.” [1]. 

Close relations on the presidential level was continued by President Süleyman Demirel. 

Nazarbayev  met  with  Demirel  on  October  of  1990,  in  his  first  visit  to  Turkey.  At  that  time 

451 

 

Demirel  was  the  leader  of  strong  opposition  party.  On  May  of  1993  Süleyman  Demirel  was 

elected  as  the  9

th

  president  of  Turkish  Republic.  Nazarbayev  describes  it  as  a  zenith  of  long 

carrier  of  69­aged  outstanding  politician  [2].  Touching  upon  the  relation  between  Özal  and 

Demirel,  Nazarbayev  notes  that  “Once  Demirel  was  Özal’s  teacher,  but  then  their  paths 

diverged.” Then he adds that “despite the disagreement between these prominent politicians the 

common  work  wasn’t  damaged.  Each  of  them  made  an  invaluable  contribution  to  the 

development of Turkish state.” [2]. 

Demirel continued his active foreign policy toward Turkic world as the head of the state. 

He made his first visit on this position to Turkic states, first to Cyprus then to post­Soviet Turkic 

republics.  Demirel  frequently  visited  Kazakhstan.  Although  the  euphoria  of  the  first  meetings 

was lost, Demirel’s visit to Kazakhstan continued to contribute to positive image of Turkey in 

Nazarbayev’s  view.  Demirel,  as  Özal,  tried  to  utilize  every  opportunity  to  show  that  Turkic 

world is important for Turkey. One of the diplomatic gestures to express the importance of the 

guest  was  displayed  during  Nazarbayev’s  official  visit  to  Turkey  in  1994.  As  it  is  noted  by 

Muhtar Qul­Muhammed, when the plane of Kazakh president entered Turkey’s air space four 

jets of Turkish air forces accompanied the guests’ plane as a gestre of respect until Esenboğa 

airport. In the airport, president Demirel himself met the guests [3]. 

Süleyman  Demirel  continued  Özal’s  initiatives  on  gathering  the  leaders  of  Turkic 

speaking countries. The second summit which was planned in Azerbaijan in 1993 did not take 

place due to the instability there. In 1994 Turkic summit was hold in Istanbul with the invitation 

of  Demirel.  Having  learnt  the  lessons  from  the  first  summit,  this  time  Istanbul  declaration 

emerged in the result of the consultations of all parts. In addition until the summit in 1994 the 

reality of Turkic world was recognized by international politics and internalized by the domestic 

politics. On 12 July 1993 TÜRKSOY, the organization which will deal with cultural affairs in 

Turkic world, was established. So leaders of Turkic states came together with more readiness and 

real expectations than it was in the first summit. As it was put by Nazarbayev in his speech in the 

second  summit  “Suspicion  in  inter­state  relations  is  slowly  replaced  by  trust  and  mutual 

understanding.  Confrontations  in  the  old  frontlines  of  the  Cold  War  are  replaced  by 

partnerships.” [4]. 

During  his  official  visit  to  Turkey  which  was  first  after  inauguration  of  President 

Demirel, Nazarbayev used more confident statements. After signing Friendship and Cooperation 

Agreement between Kazakhstan and Turkey Nazarbayev described bilateral relations as ‘brother 

relations’ and stated that Turkey is supporter of Kazakhstan. He underlined “We rely on you.” 

[5]. 

When we analyze the speech of Nazarbayev in the summit we clearly see how Eurasian 

identity of Kazakhstan shapes Kazakh president’s policy. Nazarbayev indicates that he perceives 

with satisfaction the dialogue between Russia and USA [4]. It is obvious that positive trend in 

Russian­US  relations  and  cooperation  between  Russia  and  Turkey  positively  affects  Kazakh 

foreign  policy  generally  and  Kazakh­Turkish  relations  particularly.  Under  this  circumstance, 

even  cooperation  with  NATO  for  Kazakhstan  is  promising.  Nazarbayev  touched  upon  this 

subject in his speech in the summit. «Let’s analyze the ‘Partnership for Peace’ program which 

aims to facilitate interaction for peace and security between us and NATO countries including 

Turkey  which  plays  an  important  role.  We  understand  and  support  the  main  principles  of  the 

doctrine. It is first of all wide­range cooperation and attempt to diminish the accumulated distrust 

in the issues of planning security and defense.» [4]. 

452 

 

One  of  the  main  issues  discussed  in  Nazarbayev’s  speech  is  integration.  Having  noted 

that  one  way  of  global  development  is  to  search  for  and  implement  models  of  integration, 

Kazakh  president  states  that  institutionalized  models  of  integration  prove  the  fact  that  framed 

ideological and other forms of imposed inter­state unions which were dominant once upon a time 

are replaced with integrations based on more firm commonalities of interests of developments 

[6]. In more precise way, integration should be open and free from ideological confrontations. 

Further, Nazarbayev expresses his views on Turkic integrations, Eurasian Union and Economic 

Cooperation  Organization.  Concerning  the  project  of  Eurasian  Union  which  was  in  fact 

pronounced  by  Nazarbayev  himself  in  the  spring  of  that  year,  he  clearly  states  that  “it  is  not 

revival  of  the  old  Soviet  Union.”  According  to  Nazarbayev,  “The  project  is  designated  to  the 

wellbeing and humane values of millions of people who share hundred­year common history, the 

traditions  of  co­existence,  cultural  heritage  and  common  destiny.”  [4].  In  fact  Nazarbayev’s 

confidence in the second Turkic summit is stemming from the fact that by pronouncing Eurasian 

Union he gave strong message to Russia that Kazakhstan will remain close partner of Moscow. 

That is why he was more assertive in the issue of integration within Turkic world. 

Concerning the Turkic integration Nazarbayev stated that the time to establish a union 

which unites Turkic countries has come. He expressed his belief that this union is not directed 

against anyone and it will not be a military one. Nazarbayev underlined “The aim of the union is 

to establish peace and to increase well­being of people.” [5]. This statement is aimed to assure 

Russia and Russian population of Kazakhstan who are concerned that Kazakhstan is distancing 

from Russia. In the press conference after the summit Nazarbayev reiterated that the aim of the 

union is to revive spiritual values, to develop economy and to help each other in building modern 

statehood [6]. 

In his speech in the summit Nazarbayev having indicated that the common history among 

Turkic  people  creates  available  conditions  to  develop  cooperation  in  different  spheres,  states 

“Besides,  this  kind  of  cooperation  does  not  limit  our  attempt  to  develop  wide­range  relations 

with other states and with our traditional partners.” [4]. Nazarbayev underlines special place of 

Kazakhstan  which  cannot  be  oriented  solely  on  Turkic  world.  Further  Nazarbayev  calls  to 

explore not only cultural commonalities while establishing relations but also learn more about 

peculiarities of the countries. As an example he says that Kazakhstan can explain how different 

people  living  in  the  country  are  enriching  the  cultural  palette  of  Kazakhstan  [6].  By  this 

Nazarbayev reminds that Kazakhstan’s culture is not only composed of Turkic culture but also 

includes  other  cultures  namely  Slavic  one.  Based  on  this  reality  Nazarbayev  states  that  while 

reviving cultures and languages of people the main responsibility is cast upon society itself rather 

than state. “It is because during this process misperception of the role of state can lead to harm in 

the balance among different nationalities in the country.” [4]. In this way Nazarbayev is saying 

that Kazakhstan in its relations with Turkic world should take into account external and internal 

balances.  

While  discussing  the  Economic  Cooperation  Organization  in  his  speech,  Nazarbayev 

states “To reach maximum efficiency from the work we should think to include partners from 

Black Sea Economic Cooperation Organization and the Commonwealth of Independent States, 

first  of  all  Russia,  into  the  actions  of  the  ECO.”  [4].  There  is  perception  that  leader  of 

Kazakhstan  expresses  Russian  interest  in  the  absence  of  Russia.  However,  it  should  not  be 

forgotten that Kazakh leaders expresses Turkish interests in the absence of Turkey as it was in 

Eurasian  Summit  in  2012  when  Nazarbayev  proposed  to  include  Turkey  as  the  member  of 

Eurasian  Customs  Union.  This  situation  displays  Kazakhstan’s  Eurasian  that  is  Slavic­Turkic 

453 

 

identity. To come back to Turkic summit, no doubt that the second summit further strengthened 

Turkic component of Kazakhstan’s Eurasian identity. 

During  Demirel’s  presidency  five  Turkic  summits  in  Istanbul  (1994),  Bishkek  (1995), 

Tashkent (1996), Astana (1998), and Baku (2000) took place. Although the euphoria of the first 

years passed, we should confess that these summits were effective tools to remind that the people 

of these states are united  by common Turkic world. Especially  from Kazakhstan’s view these 

summits were perceived as the recognition of the Turkic roots of Kazakhstan. When we analyze 

the  declarations  of  the  summits,  we  find  out  that  there  is  internalization  of  Turkic  identity. 

Although  in  the  first  declaration  heads  of  states  express  that  they  share  common  history  and 

culture,  there  is  no  word  ‘Turkish’  or  ‘Turkic’.  Instead,  leaders  refrained  with  term  ‘Eurasia’ 

which is geographical term, and politically neutral one. In Istanbul declaration of 1994 the phrase 

‘Turkish  dialects’  was  added.  In  Bishkek  declaration  of  1995  the  term  ‘Turkic  people’  was 

coined;  in  Tashkent  declaration  of  1996  the  term  ‘Turkish­speaking  countries’  entered  into 

circulation. 

In these summits leaders emphasized common values and exchanged views on regional 

and international problems. At the same time it became the forum where parties declared their 

support to each other’s internal and foreign policies. In Istanbul Declaration of 1994 which was 

signed after the second summit of Turkic speaking countries, Nazarbayev besides other leaders 

“noted with satisfaction the efforts made by related countries on the issue of transferring of oil 

and gas pipelines via Turkey to Europe and Mediterranean Sea.” [7]. In Bishkek Declaration of 

1995  and  Tashkent  Declaration  of  1996  leaders  of  Turkic  states  “underlined  the  necessity  of 

international  cooperation  in  the  struggle  against  terrorism  and  separatism  that  recognize  no 

boundaries.”  [8].  In  Astana  Declaration  of  1998  to  the  list  of  threat,  besides  terrorism  and 

separatism, fundamentalism was added [9]. In Baku Summit of Turkic speaking countries held in 

2000  leaders  denoted  the  importance  of  Istanbul  Declaration  and  Agreement  on  Baku­Tiflis­

Ceyhan  Great  Oil  Pipeline  signed  on  18  November  of  1999,  and  the  importance  of 

Intergovernmental  Declaration  on  the  principles  of  realization  of  Turkmenistan­Azerbaijan­

Georgia­Turkey­Europe  Trans­Caspian  Natural  Gas  Pipeline.  In  addition  Turkic  leaders 

‘renewed their propositions on the building of peace, stability and security in South Caucasia and 

Central  Asia  which  were  pronounced  in  the  OSCE  Istanbul  Summit  and  other  meetings,  and 

confirmed their belief that these propositions will contribute to regional and global peace.’ [10]. 

In all these summits Demirel as the head of Turkey, and as the eldest among presidents, 

was  respected.  In  Baku  Summit  of  Turkic  speaking  countries  held  in  2000  Turkic  leaders 

“emphasized  the  important  role  of  Turkey’s  President  Süleyman  Demirel  in  establishing  and 

strengthening of understanding and trust among leaders of Turkic speaking countries, and in the 

development  of  friendship  and  brotherhood  among  those  countries,  and  in  convergence  and 

solidarity of Turkic peoples; and expressed their gratitude.” [10]. 

Speaking on the fifth anniversary of the Kazakhstan independence Nazarbayev thanked 

Süleyman Demirel who was attending that ceremonial meeting. Declaring Kazakhstan’s strategy 

in  foreign  policy  Nazarbayev  noted  that  “In  recent  years  the  active  economic  and  political 

dialogue of Turkic states, interrupted by totalitarian isolation, was restored. Here there is a big 

contribution of our honorable  guest President of  Turkey Süleyman Demirel. This is the rising 

element in world politics and Kazakhstan actively supports the strengthening of integration in 

454 

 

this  direction.”  [11].

8

The  presence  of  Turkish  president  on  fifth  anniversary  of  Kazakhstan’s 

independence was good gesture from Turkish side. As Nazarbayev stated, “Between two nations 

there formed big friendship, and Kazakhstanis know the value of that friendship and are proud of 

it.” [1].  

Nazarbayev says that there are friendly relations between him and Demirel. He underlines 

that there are only very few examples of constant and fruitful relations among head of states [2]. 

Nazarbayev and Demirel were in contact and frequently exchanged views on regional and global 

affairs until the death of the later. Nazarbayev generally met with ex­President Demirel when he 

visited  Turkey.  It  is  worthy  to  mention  that  there  is  a  university  in  Kazakhstan  named  after 

Süleyman Demirel. 

In the final  analysis, Demirel confirmed  Nazarbayev’s perception of Turkey formed in 

early 1990s. Although during 1990s Turkey experienced political and economic instabilities, this 

did not change the perception of Turkey as he was well aware of limits and handicaps of Turkey.  

 

жүктеу/скачать 7,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: