Қазақ инновациялық

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАР 
 
Қазіргі  кездегі  нағыз  пәрменді  әлеуметтік  саясат  –  ол  халықты  жұмыспен  қамту  және  әлеуметтік 
саясаты жетілдіру болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты 
әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды 
жұмысшылар санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға қолдау 
көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру 
бағытында  құрылуы  керек.  Бүгінгі  күнде  елімізде  еңбек  нарығы  экономикалық  жүйенің  ерекше 
инфрақұрылымына айналып отыр.  
Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық 
шаруашылығындағы  еңбек  нарығын  реттеудің  әлеуметтік-экономикалық,  ұйымдастырушылық-
инфрақұрылымдық  қызмет  ету  тетіктерін  жетілдіру,  тұрғындарды  жұмыспен  қамту,  әлеуметтік 
қорғаудың  белсенді  формасы  ретінде  жұмыссыздарды  кәсіби  даярлау  және  қайта  даярлау,    қоғамдық 
бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді. 
Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық пен жұмысбастылық мәселелерін реттеу мен халықты 
жұмыспен  қамту  деңгейін  көтеру,  облыстың  экономкалық  және  т.б.  ерекшеліктеріне  байланысты 
ауқымды және күрделі мәселелердің бірі болып отыр.  
   
Қазақстан  Республикасындағы  жұмыссыздық  пен  жұмысбастылық  мәселелерін  реттеу  және 
халықты  жұмыспен  қамтуды  жетілдіру  бойынша  ғылыми  тәжірибелік  ұсыныстар  жасау  болып 
табылады.  Еңбек нарығын дамытудың ерекшеліктеріне сәйкес келесідей міндеттер қойылды:  
- 
республикадағы халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық -әдістемелік негіздерін зерттеу; 
- 
еліміздегі  жұмыссыздық,  әлеуметтік,  экономикалық  салдары  және  көрсеткіштері  жағдайын 
реттеудің  қызмет ету тетіктерін және әлеуметтік – экономикалық мазмұны мен факторларын анықтау; 
- 
республикадағы жұмыссыздық, әлеуметтік, экономикалық салдары және көрсеткіштері мәселелерін 
жұмыспен қамтудың жалпы сипаттамасын қарастыру;  
- 
республикадағы  жұмыссыздық деңгейінің қазіргі жағдайына талдау жасап, тиімділік  деңгейі  мен 
салааралық ерекшіліктерін анықтау; 
- 
республикадағы халықты жұмыспен қамтудың бағдарламасының қажеттілігі мен жұмыспен қамту 
шараларының  тиімділігін  арттыру жолдарын негіздеу. 
Нарықтық  экономика  елімізде  қалыптасқаннан  бастап,экономиканың  барлық  саласында  күрделі 
құрлымдық өзгерістер болды. Ұлттық экономикамызда елеулі экономиканың өсуі байқалып, Орта Азия 
мемлекеттерінің ішінде макроэкономикалық көрсеткіштерінің ұтымды өзгерістері байқалды.  
Жұмыссыздық  –  елдегі  еңбекке  қабілетті  тұрғындардың  бір  бөлігі  өзіне  пайдалы  еңбекпен 
айналысатын кәсіп таба алмай дағдаратын әлеуметтік-экономикалық құбылыс.  
Қазіргі  таңда  қалыптасқан  әлеуметтік-экономикалық  жағдайдың  негізгі  проблемасы  ретінде 
жұмыссыздықты атап айтуға болады. Еңбек нарығы микро және макро деңгейде қарастырылады. Еңбек 
нарығындағы  сұраныс  пен  ұсыныс  тепе-теңдігі  халықшаруашылығы  деңгейінде  қарастырылып, 
жұмыссыздық проблемаларын зерттейді.  
Мемлекеттік бағдарламалар – әлеуметтік тұрақтылықты қалыптастырудың жаңа мекемелік нысаны.  
Осы  мемлекеттік  бағдарламаларда  басты  ұйымдастыру  мәселесі  шешімін  тауып,    бағдарламалық 
тәсілдеме  қазіргі  бар  институттардың  қызметін  әлеуметтік  мәселелерді    шешу  мұқтажына  бағыттай 
алатын    ұйымдастыру  нысандары  үйлестірілген.  Мемлекеттік  бағдарламалар    бюджеттік  ресурстарды 
әлеуметтік  мақсаттарға  тиімді  пайдалануға  жету  тәсілі  ретінде  қарастырылады,  осы  проблема 
мемлекеттің  бюджеттік  ресурстарды  мемлекеттік  биліктің  бүкіл  сатысы  бойы  бақылаудың    жаңа 
нысандарынасүйене отырып шешілуге тиіс.  
Мемлекеттік  бағдарламалар    –  қоғамның  дамуының  нақты  және  жалпы  проблемаларын  үйлестіру 
тәсілі.  Жалпы еліміздің  келешегі  көбінесе халықтың денсаулығын нығайтуға, білім беруді дамытуға,  
тұрғын  үй  проблемасын  шешуге,    экономикалық    проблемаларды  шешуге  байланысты,  ал  адамның  
тыныс-тіршілігі үшін қолайлы жағдай жасауға  арналған мемлекеттік бағдарламалар да  өте маңызды 
болып саналады.  
Бағдарламаның негізгі міндеттері:  
1)Денсаулық сақтау жауапкершілігін мемлекет пен адамның арасында  бөлу.  
2)Медициналық  көмек  көрсетуді  ұйымдастырудың    халықаралық  қағидаларына    бастапқы  
ауыртпалықты медициналық-санитарлық көмекке көрсетуге  аударып көшу.   
3)Денсаулық сақтау басқарудың жаңа моделі  мен саланың біртұтас  ақпараттық жүйесін құру.   
4
)Ана мен баланың денсаулығын нығайту, медициналық-демографиялық ахуалды жақсарту.  
5
)Әлеуметтік маңызы бар сырқаттардың деңгейін үнемі  төмендету.  
121 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
6
)Медицниалық білім беруді  реформалау  болып табылады.  
Денсаулық  сақтау  жүйесінің  дамуында    бірнеше    сапалы  кезеңдер  іске  асырылуы  тиіс.  Денсаулық 
сақтау саясатының дамуының бірінші кезеңінде денсаулық сақтаудың  кезек күттірмейтін мәселелерін  
(БМСК көрсету, ана мен балаға, жұқпалы  аурулармен,  туберкулезбен және т.б. ауыратын адамдарға 
медициналық  көмек  көрсету)  шешу  қарастырылады.  Дамудың  екінші  кезеңінде    басты  қағидасы 
мемлекеттің,  бизнес  пен  адамның  мүдделерін  келісу  және  ықпалдасу;  секетораралық  және  пәнаралық 
тәсілдеме,  жобаларды  қаржыландыру    болып  табылатын    қоғамдық  денсаулық  сақтау  проблемаларын 
шешу қарастырылады. 
Қазақстан  Республикасы   Ата  Заңында  «өзін  демократиялық,  зайырлы,  құқықтық  және  әлеуметтік 
мемлекет  ретінде  орнықтырады,  оның  ең  қымбат  қазынасы  адам  және  адам  өмірі,  құқықтары  мен 
бостандықтары» деп көрсеткен.  Әрине, әлеуметтік мемлекеттің негізгі принципі де әлеуметтік саясатты 
жүргізіп,  негізгі  функцисы  әлеуметтік  қорғау  болып  табылады.  «Әлеуметтік  қорғау  –   бұл  мұндай 
қатынастар, яғни оның қамқорлығында индивидтер қоғамдағы өз позицияларын сақтауға мүмкіндіктері 
болады. Әлеуметтік қорғау – саяси немесе әлеуметтік одақты сақтау функциясы». Әлеуметтік саясатты 
жүргізудің  негізгі  мынадай  принциптері  бар:  баға  көтерілгенде  компенсацияның  түрлі  формаларын 
енгізіп  және   индексация  жүргізу  арқылы  халықтың  өмір  деңгейін  қорғау;  ең  кедей  отбасыларға 
көмектесу;  жұмыссыздық  жағдайында  көмек  беру;  әлеуметтік  сақтандыру  саясатын  жүзеге  асыру; 
мемлекет  есебінен  білім  беру,  денсаулық  сақтау,  қоршаған  ортаны  қорғауды  дамыту,  мамандандыру 
бағытында  белсенді  саясат  жүргізу.  Жалпы  әлеуметтік  саясатты  жүзеге  асыру  үш  кезеңнен  тұрады: 
саясатты қалыптастыру,  оны халыққа тарату және оны әр адамның қабылдауы. 
Қаржылық  дағдарыс  жұмыссыздық,  халықтың  тұрмыс  жағдайының  төмендеуі  секілді  әлеуметтік 
мәселелердің  өсуіне  ықпал  етіп,  халықтың  тұрмыс  жағдайына  тікелей  әсер  етеді.  “2012  жылмен 
салыстырғанда  ІЖӨ
 
көлемі  екі  еселенді.  Орташа  айлық  жалақы  5  есеге,  ал  зейнетақының  орташа 
мөлшері 3 есеге өсті. Өмір сүрудің ең төменгі деңгейінен аз табысы бар халықтың үлесі 4 есеге (50%-дан 
12%-
ға дейін) азайды. Халық денсаулығының негізгі көрсеткіштері жақсарды. Күтілетін өмір ұзақтығы 
65-
тен 68 жасқа дейін ұлғайды. Ана өлімі екі есеге азайды, бала туу бір жарым есеге өсті “.   Әрине, 
экономикалық көрсеткіштердің өсуі әлеуметтік саладағы оң көрсеткіштердің болуына тікелей әсер етеді. 
Cондықтан  да  2003  жылдардан  бергі  халықтың  әлеуметтік  тұрмыс  жағдайының  артуын  қалыпты 
құбылыс деп бағалаймын. 
Қаржылық  дағдарыс   жағдайындағы    Қазақстанның  әлеуметтік  саясатының  басым  бағыттары 
аймақтық халықты жұмыспен қамтамасыз ету  мен мамандарды қайта дайындауға, әлеуметтік төлемдер 
мен мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын арттыруға баса назар аударылып отыр. Осы бағыттарды 
қамтыған «Жол картасы» бағдарламасы алғаш рет 2014 жылғы ҚР Президентінің Халыққа Жолдауында 
айтылған  еді.  Өткен  жылғы  бағдарламаның  нәтижедлері  бойынша   республикалық  және  жергілікті 
бюджеттен бөлінген 168,9 млрд. теңгенің 99,6 пайызы игеріліп, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық 
нысандары,  әлеуметтік,  мәдени  нысандар  мен  жол  жөндеу,   және  жылылау  жұмыстары,  мамандарды 
қайта  дайындау,  жастар  тәжірбиесін  ұймдастыру  шаралары  жүзеге  асты.  “Жол  картасы-2009” 
бағдарламасын табысты іске асырудың арқасында ел өңірлерінде ТКШ-ны реконструкциялау жөнінде  
жобалар  іске  асырылып,  электр  желісі,  сумен  жабдықтау  желілері,  284  шақырым  жылу  трассасы, 
автожолдар,  жүздеген  мектептер  мен  ауруханалар,  мәдениет  пен  спорт  нысандары  жөнделді.  Бұл 
ауқымды әлеуметтік маңызы зор бағдарлама 2015 жылы да жалғасын тапты. 
Жалпы көлемі 131,8 млрд. теңге қаражат қарастырылды. Жалпы алғанда 130 мың жұмыс орындарын 
ашу  күтілуде.  Сонымен  өатра,  әлеуметтік  жұмыс  орынары  мен  жастар  тәжірбиесі  бойынша   53  мың  
уақытша жұмыс орындарын ашу көзделген. Дегенмен, «Жол картасы» бағдарламасының негізгі кемшін 
тұстарының бірі – білімі, біліктілігі жоқ мамандарды қамтиды. Сонымен қатар, төленетін қаржы көлемі 
нарық сұраныстарына сай емес, яғни төмен. 
Сондықтан,  көп  азаматтардың,  әсірес,  дипломы  бар  мамандардың  бұл  мемлекеттік  бағдарламаға 
қатысуға  құлшыныстары  төмен.  Әсіресе,  соңғы  кездері  жұмыссыздықтың  көлемі  дипломды  жастар 
арасында  артып  отырғандықтан,  студенттердің  тәжірбиесі  дұрыс  ұйымдастырылмай  келеді.  Мысалы, 
«Жастар  тәжірбиесі»  бағдарламасы  2015  жылы  студенттер  тәжірбиесінің  маусымдық  кезеңінде 
ұйымдастырылмады.   Мысалы,  Білім  және  ғылым  министрлігі  мәліметі  бойынша  жастар  арасындағы 
жұмыссыздық   5,9  пайызға  төмендегенін  көрсеткенімен,  бұл  нақты  жұмыссыз  ретінде  тіркелеген 
азаматтардың саны ғана. [3] 
Тағы бір мәселе, өткен жылы  5056 педагог ауылдық жерлерге жұмысқа орналасты дегеніміз, ауылды 
жерлердегі  сұраныс  әлі  де  қанағаттанбай  отыр.  Негізінен  «Жол  картасы»  бағдарламасы  нақты  еңбек 
нарығындағы  жұмыссыздардың  көп  бөлігін  қамти  алмай  отыр.  Ал  қайта  дайындаудан  өткен  70668 
адамның,  тек  58  пайызы  ғана  жұмыс  жасап  жүр.  Демек,  мамандарды  қайта  оқытудағы  мақсатымыз 
122 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
ақталмай  отыр;  мамандар  еңбек  нарығына  қажеті  жоқ,  немесе  біліктілігі  төмен,  бәсекеге  қабілетсіз. 
Қорыта айтқанда, «Жол картасы» бағдарламасын әр өңірдің инфраструктуралық дамуы ғана емес, нақты 
еңбек нарығындағы мамандарға қажетті жұмыс тауып берудің негізі ретіне
 
дамытқан дұрыс. 
 
Ибрагимова А. 
Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің магистранты 
Нурекенов Н.Г. 
тех.ғ.к., доцент Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университеті 
 
АЙМАҚТАРДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ 
ЖОЛДАРЫ 
 
Халықты  әлеуметтік  қорғау  мәселелерін  шешу  жолдарын  қарастыратын  үкіметтік  органдар 
әлеуметтік  бағдарламаларды  қаржылық  қамтамасыз  етілумен  байланыстырады.Республикалық  және 
аймақтық  халықты  әлеуметтік  қорғау  барысында  құрылатын  кешенді  бағдарламалар  мұқтаж  болып 
отырған  топтарды  анықтаудан  оларды  параметрлі  жіктеуден  өткізулері  қажет.  Зерттеп  отырған 
әлеуметтік  топтарға  мониторинг  жүргізу  арқылы  және  болжаулардың  тиімділігін  қамтамасыз  ететін 
үлгілерді  құру  қажеттігі  туындайды.  Қабылданған  бағдарламаларды  жүзеге  асыру  кейде  қиындыққа 
ұшырайды.Ол қиындықтар: 
-
 
жүзеге асырылатын бағдарламаларды бағалау; 
-
 
болжаланатын объектілерінің әлеуметтік мәртебесінің көп түрлілігі; 
-
 
бағдарлама шеңберіндегі мақсаттардың өзгеріске ұшырауы. [1] 
Минималды  жалақы  және  минималды  өмір  сүру  категорияларын  пайдаланып  әлеуметтік  қорғау 
критетийін анықтау үлгісі.  
Минималды  жал  ақыны  және  минималды  өмір  сүру  категорияларын  әлеуметтік  қорғау  критетийін 
анықтау  барысында  пайдалануға  болады.  Халықтың  әр  түлі  категориясына  байланысты    өмір  сүру 
деңгейі дифференциалануға тиісті.Халықтық әлеуметтік-демографиалық топтарының тұтынуға қажетті 
минималды  бюджеті  негізінде  өмір  сүрудің  төменгі  деңгейі  анықталады.Минималды  өмір  сүруге 
байланысты ең төменгі жал ақы анықталады. Жан ұяда тұтыну ортақ болғандықтан, масштаб әсерінің 
үнемдеуі болады.Бірінші ересек адамға қажетті шығындарды - 1 деп алатын болсақ,онда қосымша әрбір 
ересек адамға кететін шығын үлесі - 0,7 ал 14 жасқа дейінгі -  0,5.Сонымен екі баласы бар жан ұяны 
қамтамасыз етуге кететін шығындар: 1+0,7+0,5+0,5=2,7 салыстырмалы бірлік (4 бірлік емес). 
Сонымен үлгіні халықтың үш түріне байланысты құрастырамыз. 
-
 
Халықтың жұмысқа жарамды, жұмыспен қамтылған бөлігімен байланысты. 
-
 
Халықтың жұмысқа жарамсыз бөлігі 
-
 
Халықтың жұмысқа жарамды,жұмыспен қамтылмаған бөлігі. 
Төменгі жал ақы (ТЖА),жұмысқа жарамды адамның төменгі күн көру деңгейі.(ТКК) 
Бірінші шарт: ТЖА =ТКК, Екінші шарт:  ТЖА<ТКК, Үшінші шарт: ТЖА>ТКК 
Әлеуметтік қорғауға төмендегі критерилер негіз болады: 
Д<ТКК Мұндағы:Д жан ұяның табысы. 
ТКК жұмысқа жарамды жан ұядағы адамның төменгі күн көру деңгейі.(ТКК) 
ТКК = 1+0.7ТКК*(n-1)+0,5ТКК*m 
n- 
жан ұядағы ересек адамдар, m- жан ұядағы балалар саны 
 
Кесте  1  -  Жұмысқа  жарамды,  бірақ  жұмыспен  қамтылған  халыққа  байланысты  әлеуметтік  қорғау 
үлгісі 
Зерттеу 
нысаны 
Шарттары 
Нысанның жағдайы 
Әлеуметтік қорғау шаралары 
123 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
*  [2]  Жұмыспен  қамтылған  халыққа  байланысты  әлеуметтік  қорғау  мәліметтері  негізінде 
құрастырылды 
 
Егер жан ұяның табысы төменгі күн көру деңгейінен төмен болса,яғни жан ұяның алатын жал ақысы 
жоғарыда  көрсетілген  шарттар  бойынша  күн  көруді  қамтамасыз  ете  алмаса,онда  мұндай  жан  ұяға 
әлеуметтік қорғау қажет болады.Кестеде көрсетілген бірінші және үшінші типті жан ұяда төменгі өмір 
сүру қамтамасыз етіледі. ТЖА>1,5ТКК 
Пж- жұмыссыздық бойынша төменгі жал ақы 
Пж = 0,75 ТЖА 
Халықтың  мұндай  тобын  әлеуметтік  қорғау  кртитериі,жұмысқа  жарамды  халықтың  әлеуметтік 
қорғауы сияқты анықталады,басқаша айтқанда мұндай жан ұялар белгілі минималды деңгейден төмен 
болса,әлеуметтік қорғауға ие болулары қажет. 
Ұсынылып  отырған  үлгіні  есептеу  барысында,жұмыс  істейтін  адамның  төменгі  күн  көру  деңгеіне 
сәйкес минималды жал ақысы ескеріледі ол:  
Пmin  =  0,8ТККж  критерий  арқылы  есептеледі.  ТККж-  жұмыс  істейтін  адамның  төменгі  күн  көру 
деңгейі.  Жұмысқа  жарамсыз  барлық  жан  ұялар  әлеуметтік  жәрдемге  мұқтаж,бірақ  олардың  ішінде 
балалар жоқ зейнеткерлер балалары барлармен салыстырғанда дегенмен аз мөлшерде қаражатқа тәуелді.  
Егер жанұяның табысы төменгі күн көру деңгейінің минималды мәнінен төмен болса,сонымен қатар 
олардың минималды жал ақылары жоғарыда кестеде келтірілген шарттарға сәйкес болмаса,онда мұндай 
жан ұяға әлеуметтік жәрдем қажет.Ең хал ахуалы төмен жағдайда жан ұя екі зейнеткер, жұмыс істейтін  
адам  және  екі  бала  бар  жан  ұя  төмен  жал  ақы  төменгі  күн  көру  деңгейінен  аз  болғанда  орын  алып 
отыр,яғни  ТЖА<ТКК.  Жұмыс істемейтін зейнеткер екі баласы бар болса,онда  Пжmin <Пmin шарты 
орындалады. 
Жұмысқа  жарамсыз  халықты  әлеуметтік  қорғаудың  көптеген  құралдар  бар.  Қарастырып  отырған 
топты жұмысқа жарамсыз деп қарастырудың өзі бұл топтың әлеуметтік қорғауды қажет ететіндігін және 
осы  топтағы  адамдарды  дифференциалды  жіктеп  қарастыру  қажет.Бұл  әлеуметтік  қорғаудың 
1.Жан ұя=2 
жұмыс 
істейтін 
адам+2 
бала 
2  жұмыс  істейтін 
адам+2 бала=2,7 
А) ТЖА =ТКК 
 
 
Б) ТЖА<ТКК 
ТЖА=2ТКК 
 
В)ТЖА<ТКК 
ТЖА=1,5ТКК 
2 жұмыс істейтін адам= 
2 ТЖА. 
2 ТЖА=2 ТКК= 
2 ТКК<2,7-0,7 ТКК 
 
2ТЖА=2ТКК 
2 ТЖА =1 ТКК<2,7 
-
1,7ТКК 
 
2ТЖА=2ТКК 
2 ТЖА =1 ТКК>2,7 
+0,3
ТКК 
Балаларға төленетін 
Жәрдем ақы 
 
 
 
 
Балаларға төленетін 
Жәрдем ақы 
Үйге төленетін жәрдем ақы 
 
Балаларға төленетін жәрдем ақы 
 
2. 
Жан 
ұя=2 
жұмыс 
істейтін 
адам+4 
бала 
2  жұмыс  істейтін 
адам+4 бала=3,7 
А) ТЖА =ТКК 
 
 
Б) ТЖА<ТКК 
ТЖА=0,5ТКК 
 
2  жұмыс  істейтін  адам=2 
ТЖА. 
2 ТЖА=2 ТКК= 
2 ТКК<3,7 
-
1,7 ТКК 
 
2ТЖА=2ТКК 
2 ТЖА =1 ТКК<3,7 
-
2,7ТКК 
 
Балаларға төленетін 
жәрдем ақы 
 
Балаларға төленетін 
жәрдем ақы, 
үйге төленетін 
жәрдем ақы,кедейшілікке 
берілетін  жәрдем  ақы,Қайта  жұмысқа 
тұру 
3.Жан ұя=1 
жұмыс 
істейтін 
адам+1 
бала 
1  жұмыс  істейтін 
адам+1бала=1,5 
А) ТЖА =ТКК 
 
 
Б) ТЖА<ТКК 
ТЖА=0,5ТКК 
 
 
В)ТЖА>ТКК 
ТЖА=1,5ТКК 
 
1  жұмыс  істейтін  адам=1 
ТЖА. 
1 ТЖА=1 ТКК  <1,5 
-
0,5 ТКК 
 
1ТЖА=1ТКК 
1ТЖА=0,5ТКК<1,5 
-
1ТКК 
 
1ТЖА=1ТКК 
1 ТЖА =1,5 ТКК=1,5 
Балаларға төленетін 
жәрдем ақы 
 
 
 
 
Балаларға төленетін 
Жәрдем ақы 
Балаларға төленетін 
жәрдем ақы 
124 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
адрестілігін және нақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік тудырады. 
 
 
Кемельбаева Л.М. 
магистрант 1 года обучения Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета 
 
ЭКОНОМИЧЕСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ ИПОТЕЧНЫХ ОТНОШЕНИЙ 
 
В  условиях  хронического  недостатка  государственных  средств,  традиционной  задачей  для  органов 
власти  всех  уровней  стало  привлечение  внебюджетных  денежных  ресурсов  в  сферу  жилищного 
строительства.  Наиболее  перспективным  решением  «квартирного  вопроса»  специалисты  в  области 
недвижимости считают развитие системы долгосрочного ипотечного кредитования. 
Ипотека  -  это  залог  недвижимости  с  получением  ипотечного  кредита,  дающего  возможность 
приобрести жилье. Закладываться может любая недвижимость, находящаяся в собственности заемщика, 
очень часто закладывается именно приобретаемая в кредит недвижимость. 
При рассмотрении ипотеки как элемента экономической системы необходимо выделить три наиболее 
характерные ее черты: 
 – 
залог  недвижимости  выступает  в  роли  инструмента  привлечения  необходимых  финансовых 
ресурсов для развития производства; 
– 
ипотека  способна  обеспечить  реализацию  имущественных  прав  на  объекты,  когда  другие  формы 
(например, купля-продажа) в данных конкретных условиях нецелесообразны; 
– 
создание  с  помощью  ипотеки  фиктивного  капитала  на  базе  ценной  бумаги  (при  эмитировании 
собственником  объекта  недвижимости  первичных,  вторичных  и  т.д.  закладных,  оборотные  средства 
увеличиваются на величину образующегося фиктивного капитала). 
В экономическом отношении ипотека - это рыночный инструмент оборота имущественных прав на 
объекты недвижимости в случаях, когда другие формы отчуждения (купля-продажа, обмен) юридически 
или коммерчески нецелесообразны, и позволяющий привлечь дополнительные финансовые средства для 
реализации различных проектов. 
Особенно следует выделить функции ипотечного кредитования и особенности такого рода кредита, 
которые дают ему преимущество перед другими способами кредитования. 
Функции, выполняемые ипотечным кредитованием, можно сформулировать следующим образом: 
– 
функция финансового механизма привлечения инвестиций в сферу материального производства; 
– 
функция обеспечения возврата заемных средств; 
– 
функция  стимулирования  оборота  и  перераспределения  недвижимого  имущества,  когда  иные 
способы (купля-продажа и др.) экономически нецелесообразны или юридически невозможны; 
– 
функция  формирования  многоуровневого  фиктивного  капитала  в  виде  закладных,  производных 
ипотечных ценных бумаг и др.  
Можно выявить следующие отличительные особенности ипотечного кредита: 
а)  обязательность  обеспечения  залогом  (причем  в  качестве  залога  может  выступать  и  та 
недвижимость, для покупки которой берется ипотечный кредит). 
Это  означает,  что,  в  случае  неисполнения  заемщиком  обязательств,  осуществляется  обращение 
взыскания  на  жилье  с  последующей  его  реализацией,  чтобы  погасить  задолженность  заемщика  по 
кредиту  перед  кредитором.  Оставшаяся  после  погашения  кредита  сумма  за  вычетом  расходов, 
связанных  с  процедурой  обращения  взыскания  и  продажи  жилья,  возвращается  бывшему  заемщику. 
Заемщик  и  все  совершеннолетние  члены  его  семьи  дают  нотариально  заверяемое  согласие  на 
освобождение переданного в ипотеку жилого помещения в случае обращения на него взыскания. 
Передаваемое в ипотеку жилье должно быть свободным от каких - либо ограничений (обременении), 
не должно быть заложено в обеспечение другого обязательства. 
б) длительность срока предоставления кредита. 
Долгосрочные ипотечные жилищные кредиты предоставляются на срок от 3 и более лет (оптимально 
20-
25  лет).  Благодаря  длительному  сроку  погашения  уменьшается  размер  ежемесячных  выплат 
заемщика. 
в) большинство ипотечных ссуд носят целевой характер; 
г) ипотечный кредит считается относительно низкорисковой банковской операцией.  
К основным требованиям можно отнести следующие: 
– 
сумма кредита, как правило, составляет не более 60-70% рыночной стоимости покупаемого жилья; 
– 
величина  ежемесячного  платежа  по  кредиту  не  должна  превышать  30%  совокупного  дохода 
заемщика и созаемщиков (в том случае, если они имеются) за соответствующий расчетный период; 
125 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 
– 
при  процедуре  оценки  вероятности  погашения  кредита  кредитор  использует  официально 
подтвержденную информацию о текущих доходах заемщика и созаемщиков. 
Указанные стандарты и требования направлены на снижение рисков для кредитора и заемщика. 
Соблюдение  четких  стандартов  и  требований  к  процедурам  предоставления  и  обслуживания 
кредитов является основой для надежного функционирования вторичного рынка ипотечных кредитов и 
привлечения  средств  частных  инвесторов  в  этот  сектор,  в  том  числе  через  эмиссионные  ипотечные 
ценные бумаги или облигации. 
В приложении А представлены субъекты рынка ипотечного кредитования, их цели и функции. 
Главная  цель  развития  долгосрочного  ипотечного  жилищного  кредитования  -  создать  эффективно 
работающую  систему  обеспечения  доступным  по  стоимости  жильем  граждан  со  средними  доходами, 
основанную  на  рыночных  принципах  приобретения  жилья  на  свободном  от  монополизма  жилищном 
рынке за счет собственных средств граждан и долгосрочных ипотечных кредитов. Создание указанной 
системы позволит: 
– 
увеличить  платежеспособный  спрос  граждан  и  сделать  приобретение  жилья  доступным  для 
основной части населения; 
– 
активизировать рынок жилья; 
– 
вовлечь в реальный экономический оборот приватизированное жилье; 
– 
привлечь в жилищную сферу сбережения населения и другие внебюджетные финансовые ресурсы; 
– 
обеспечить развитие строительного комплекса; 
– 
оживить экономику страны в целом. 
Система  долгосрочного  ипотечного  жилищного  кредитования  должна  опираться  на  имеющийся 
международный  опыт  развития  ипотечного  кредитования,  быть  адаптирована  к  законодательной  базе, 
учитывать  макроэкономические  условия  (характерные  для  переходной  экономики),  ограниченную 
платежеспособность  населения,  инфляцию.  Система  ипотечного  жилищного  кредитования  должна 
опираться  в  первую  очередь  на  эффективное  использование  привлеченных  финансовых  ресурсов 
граждан,  коммерческих  банков-кредиторов,  инвесторов,  и  в  меньшей  степени  финансирования  со 
стороны  государственного  бюджета.  Темпы  и  масштабы  развития  системы  ипотечного  жилищного 
кредитования  в  регионах  должны  определяться  объективной  экономической  ситуацией  в  регионе, 
платежеспособным  спросом  на  жилье  и  его  предложением,  а  также  наличием  (или  отсутствием) 
необходимой региональной нормативно-правовой базы и инфраструктуры. 
Развитие  ипотечного  кредитования  оказывает  положительное  влияние  на  преодоление  социальной 
нестабильности. 
Ипотека  влияет  на  проблему  занятости  (дополнительные  рабочие  места  в  строительстве  и  других 
отраслях) и помогает удовлетворить потребность населения в жилье. 
Огромное  значение  ипотека  имеет  и  для  повышения  стабильности  и  эффективности 
функционирования банковской системы страны. Обеспеченные кредиты более безопасны (по сравнению 
с  бланковыми)  для  банков,  так  как  при  невозврате  кредита  банк  реализует  залог  и  возвращает  свои 
средства (разумеется,  в  случае  с  ипотекой  для  этого  необходима  правильная  оценка  недвижимости,  а 
также  развитый  рынок  недвижимости.)  Снижению  риска  при  ипотечном  кредитовании  также 
способствует  целевой  характер  ссуд.  Операции  с  недвижимостью  зачастую  являются  менее 
рискованными по сравнению с текущими кредитными операциями коммерческих банков. 
Ипотечное  кредитование,  бесспорно,  -  перспективное  направление  банковской  деятельности. 
Ипотечный  банк  является  относительно  устойчивым  и  рентабельным  экономическим  институтом. 
Поэтому, чем больше в банковской системе таких надежных банков, тем стабильнее и эффективнее ее 
деятельность в экономической системе в целом. 
Ипотечные банки на национальном уровне обычно объединяются в ассоциации. Создание в рамках 
ассоциации  ипотечных  банков  дополнительных  резервов,  гарантирующих  вклады,  помещенные  в 
ипотечные банки, также укрепляет банковскую систему. 
Существует  еще  одна  важная  сторона  влияния  системы  ипотечного  кредитования  на  стабильность 
банковской  системы,  связанная  с  функционированием  вторичного  рынка  ссуд,  обеспеченных 
закладными.  Этот  рынок  способствует  переливу  капитала  в  более  рентабельную  сферу  экономики 
(диверсификация  банковского капитала), а  также  уменьшает  разницу  между  процентными  ставками  в 
различных географических районах, что способствует формированию единой цены капитала в масштабе 
страны.  
Поэтому  на  данном  этапе  развития  Республики  Казахстан  необходимо  уделять  должное  внимание 
развитию системы ипотечного кредитования , так как развитие данной системы - это очередной шаг в 
совершенствовании рыночных отношений в Казахстане. 
126 
 

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы №2, 2016 г. 
________________________________________________________________________________ 

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: