Қазақстан-ресейnseo kazakh-russian
жүктеу/скачать 43,86 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Орындаған:Сармұханова Несібелі Топ:102 Б Мамандық:Стоматология Курс: 1 Алматы-2022
- Діл түсінігі Қазіргі қазақтың рухани мәдениетінің негізін салушы III.Қортынды. IV.Пайдаланғын әдебиеттер
- Пайдаланған әдебиеттер
| «ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙNSEO «KAZAKH-RUSSIAN МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ»МЕББМMEDICALUNIVERSITY» №11 СОӨЖ Тақырыбы: Қазақ халқының рухани мәдениеті: тілі, ділі, діні Тексерген: Аға оқытушы, саяси ғылымдарының кандидаты Омарғазы Ерғали Ерғазыұлы Орындаған:Сармұханова Несібелі Топ:102 Б Мамандық:Стоматология Курс: 1 Алматы-2022 Кіріспе. II.Негізгі бөлім. Рухани мәдениет түсінігі Қазақ халқының рухани мәдениеті Діл түсінігі Қазіргі қазақтың рухани мәдениетінің негізін салушы III.Қортынды. IV.Пайдаланғын әдебиеттер Кіріспе Мәдениет – адам әлемі. Мәдениет көріністерінде адамдық парасат, ақыл ой, ізгілік пен әдемілік заттандырылып, игіліктер дүниесі құралған. Сонымен бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі құрал. Әл-Фараби айтқандай, адам – «хайуани мадани», яғни, адам мәдениетті жан. «Мәдениет дегеніміз не?» – деген сұраққа жауап беру үшін бұл сөздің этимологиясына, яғни осы күрделі ұғымды білдіретін сөздің шығу тегіне тоқталуды жөн көрдік. Қазақ тіліне бұл термин арабтың «маданият»- қала, қалалық деген сөзінен енген. Бұл ортағасырдағы мұсылман мәдениетінің өркендеу кезеңінде қалыптасқан түсінікпен байланысты. Қазіргі заманғы сөздіктерде мәдениетке төмендегідей анықтамалар берілген: а) мәдениет – белгілі бір халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы Рухани мадениет белгилы бир кезенде омир сурген халыктын жан дуниесынын коринысы рухани мадениетке халыктын адет гурпы салт санасы Қазақтар-ежелден көшпелі халық, Ежелгі көшпенділердің мұрасын сақтаған, қазақ халқының мәдениеті салт-дәстүр мен жора-жоралғыларға бай келеді. Қазақ қауымының осы күнге дейін сақтап келе жатқан баспана түрі - киіз үй. Бұрынғы кездері ақсүйектер, байлар, билер мен хан, патшалар өздерінің ордаларында яғни, үлкен киіз үйлерде өмір сүрген. Бұл қазақ халқының бай болғанының нышаны. Қазақ халқының ең қадірлі ұғымдарының бірі- шаңырақ. Шаңырақ сөзін әртүрлі мағынада қолданады. Мысалы: «Әке-шаңырақтың негізгі тірегі», бұл тіркесте шаңырақ сөзі «отбасы» ұғымын білдіріп тұр. Сонымен қатар, шаңырақ- киіз үйдің тірегі, төбесі. Қазақтарда салт - дәстүрдің түрлері өте көп. Ол әртүрлі жағдайларға байланысты, тақырыптарға сай әрбір қазақ жадында сақталып қалған. Мысалы: «Қыз ұзату», «Жар-жар», «Шілдехана», «Тұсаукесер», «Сүндет той». Бұл салт - жоралғылардың өзіндік ерекшелігі мен мән - мағынасы бар. Ежелден келе жатқан бұл дәстүр қазірге дейін сақталып келеді. Бұл қазақ халқының ертеден дана халық екендігін мойындаттырады. Адам, оның қызметімен өзара қатынасы бар жерде мәдениет бар. Бірақ материалдық және рухани мәдениетті бір-бірінен ажырата білу қажет. Мәдениет материалдық және рухани: бірі-материалдық өндірістің, екіншісі-рухани өндірістің өнімі деп қаралады. Материалдық мәдениетті мәдениетке айналдырған адамның идеясы мен білімі, ал рухани мәдениеттің өнімі материалдық нысанда болады, соның нәтижемінде ол объектіге айналуы мүмкін және қоғамдық өмірдің факторы болып қалады. Сондықтан мәдениетті материалдық және рухани демей-ақ, тұтас бірлікте алып қарауға да болады. Мәселе бұларды ажыратуда емес, бүкіл қоғамның дамуына сәйкес, органикалық бірлігін мойындауда. Өміршең мәдениет қоғамдық адамнан ажыратылмайды, адам – мәдениет субъектісі. Оның адамдық сапасы тілді игерудің нәтижесі, қоғамдық өмір сүретін құндылықтарға, әдет-ғұрыпқа ену, осы мәдениетке тән іс-әрекеттің дағдысын бойына сіңіруі. Мәдениет – адамдықтың өлшемі, ол адамның қоғамдық мән есебінде дамуын сипаттайды. Сондықтан мәдениет адаммен тікелей қатынаста өмір сүреді. Ол қатынастың мәні мынада, адам бұрыннан жасалып келген мәдениетті бойына сіңіреді, қабылдайды, өзінің болашақ қызметінің алғышартына айналдырады. Сөйтіп өз білімін, икемін, қабілетін дамыта отырып, өзінің мәдениетті, адамдық мәнін жасайды. Материалдық мәдениетсіз рухани мәдениет қалыптаспайды. Мысалы, радио, теледидар, компьютер, түрлі ғимараттар, мұражайлар сияқты түрлі материалдық игіліктер арқылы рухани мәдениет таралды. Би, әнайту, жыржырлау құралсызіскеасырылмайды. Ел мәдениеті неге байланысты? Олар театрларға, басқа да мәдениошақтарға, сән-салтанатты, барлықжағдайы бар демалысорындарына, т.б. байланысты. Олардыигіліккепайдаланабілу де мәдениеттіңбірсаласы. Сөйтіп, материалдықжәнеруханимәдениеттікелейбайланыстыекен. Оданшығатынқорытынды, мәдениет – қоғамныңматериалдықжәнеруханибайлығыныңжиынтығы. Қоғамныңматериалдықдәрежесіжоғарыболғансайынруханиөмір де жоғарыболмақ. Біздіңқазіргіқоғамдағықиынжағдай осы өтпелікезеңдетуыпотыр. Біріншіден, қаражаттың жетіспеуіненкөптегенмәдениошақтарасып-тосып, істеншығуда. Ауылдық жерлерде клубтар, кітапханалар жабылыпжатыр. Қалалыжерлерде кинозалдардың, театрлардыңматериалдықнегізіқұлдырап, төмендеді. Екіншіжағынан, жалақыныңаздығынанкөптеген талант иелерісауда-саттыққаауысыпкетті. Қазақхандығыныңмәдениетініңтағыбіркөрінісімейрамдары мен ұлттықойындары. Қазақтаркөктемгікүн мен түнніңтеңелуінЖаңажылдыңбасы Наурызмерекесінатапөтеді. Наурызпарсының «новруз» «жаңакүн» дегенсөзіменмағыналас. Ол — бағзызаманнанкележатқанқасиеттімереке. Бұлкүніұрыс-керіс, соғысатаулытоқтатылады. Бұрынбір-біріменренжісіпқалғанадамдарқайтадантатуласады, өткен-кеткенөкпе-реніштердіңбәрі де кешіріледі. Әркімөзүйлерінтәртіпкекелтіреді, сыпырып, тап-таза етіпқояды. Адамдарсәндікиініп, бір-бірінкұттықтайды, қонаққабарады. Ақсақалдарүй-үйдіаралап, өмірденөткената-бабаларға, аруақтарға, марқұмболғандарғаарнапқұранбағыштайды. Әйелдережелденкележатқансалтбойыншақұрамындажетітүрлітағамдықзат бар наурызкөжені мол етіппісіреді. Оданкөрші-қолаң, туған-туыстар мен үлкен-кішілержәнеүйгекелгенқонақтартүгелдәмтатады. Жастарбір-бірінеескерткішсыйлықтарұсынады. Бұлкүніұлттықойындар мен спорт жарыстарыөткізіледі. Қазақтарданаурызданөзгеқымызмұрындық, соғым басы, сүндеттойы, тоқымқатарсияқтыбасқа да толыпжатқанмереке-тойларболған. Қазақтыңұлттықойындарыныңтереңтәрбиелік, әскери-спорттық, салт-дәстүрлік, өзарақарым-қатынастықжәнекөркем-эстетикалықсипаты бар. Ұлттықойындарденешынықтыру, жастардыңақыл-ой қабілетінарттырусияқтыміндеттератқарған.Балалардыңеңкөптарағанойыны — айгөлек. Ежелден бар ойындардыңбірі — ақсүйек. Бозбалалар мен жігіттердіңойыныаударыспақкезіндеоларекі-екіденортадағыалаңғашығып, бірін-біріатүстіненаударыптүсіруүшінкүшсынасады. Әбжілдік пен төзімділіккетәрбиелейтінойынныңбіріатүстіндешауыпкележатыпжерденкүмісалуболатын. Ер адамдардыңкеңінентарағанойыны — көкпартарту.Бәйгегеондаған, кейдетіптіжүздеген бас мал, әсемдікәшекейбұйымдар, күмісжәне алтын тайтұяқтартігілетін.Халықарасынакеңінентараған спорт жарыстарыныңбірі — қазақшакүрес. Олбарлықсалтанаттыжиындардаөткізіледі. Күрестіңбұлтүріндебалуандардыңжасмөлшеріне де, салмағына да шекқойылмайды. Халықөзініңбалуандарынтөбесінекөтеріп, құрметтұтқан. ҚазақтарихындаҚажымұқанМұңайтпасұлы, Балуан Шолақсияқтыбасқа да балуандарұмытылмастайболыпестеқалды. Үлкенмерекелерде, жиын-тойлардаәрруөзбалуандарынкүрескешығаратын. Қазақтардабұларданөзгеалтыбақантебу, асықойнау, жамбыaтy, қызқуу, жіліксындырусияқтыұлттықойынтүрлері мен спорт жарыстары да болды.Қазақ халқы мәдениеті бай халық. Бұған куә қазақ халқының кең даласынан шыққан ғұламалар, ақындар мен би, шешендер. Тіпті бұған куә шет ел саяхатшылары мен жазушыларының сөздері. Мысалға польшалық этнограф Адольф Янушковиячтің сөздерін келтіруге болады: «Мейрам кезінде мен алғаш үленшіні естуге мүмкіндігім туды. Осы қазақ сал-серілері,дала жыршылары, ұлы ақындарының қазақтарға тән суырыпсалма өнері мен орындаушылық қабілеті, бұл халықтың ақыл-ой қабілеттілігінің жоғарылығының дәлелі болып табылады. Және де мен, осының барлығын әлем жабайы деп санайтын дала халықтарынан естіп тұрмын ғой деп таңғалдым. Мен екі тайпа арасындағы дау-жанжалдардың куәсі болдым және ешқашан Демосфен мен Цицерон жайлы естімеген ділмарларға таңдана қошемет көрсеттім.Ал бүгін менің алдымда хат танымайтын, бірақ мені өз өнерлерімен таңдандырып отырған ақындар өнер көрсетуде, олардың өлеңдері, әндері менің жүрегімді билеп алды. Осындай халыққа болашағы жоқ малшы болу ғана жазылғанба? О, жоқ! Шынымен-ақ! Құдай бұндай қабілет берген халық өркениеттен тыс қалуы мүмкін емес: өркениет қашан да болсын қазақ далаларына келіп, білім шам-шырағын жағады. Уақыты келгенде бүгінгі көшпелі қазақ қазір оның төбесінен қарап отырғандармен тең дәрежеде болып, солардың қатарында отырары анық». Ия, расымен-ақ қазіргі заманда қазақ сол дәрежеге жеткендей-ақ. Бұның барлығы ұлы халықтың мәдениеті мен таланты, ақыл-ойының ұшқырлығының арқасы. Сөзімді еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтың сөзімен қорытындылағым келеді. Олар қазақ «Салынған жол, тұрғызылған ғимарат, тіпті ең озық ғылыми жаңалық саналатын жаңа технологияның өзі жыл сайын тозады, ескіреді. Ал бабаларымыз айтқандай, ешқашан азбайтын, тозбайтын, керісінше уақыт өткен сайын сан қырынан жарқырап, ұрпақ санасына шұғыла шашатын мәңгі өлмейтін құдіретті күштің аты – ғылым мен мәдениет. Ендеше сол ата – бабаларымыздың тарихи – мәдени мұрасын бірлесіп түлетейік».Бүгінде мұндай тоқтамға, яғни өз тамыры мен өткеніне, ана тіліне, ата дініне, діліне әлемнің біраз мемлекеті бет бұра бастады. Оның жолын әркім өзінше танып, өзінше бағамдауда. Солардың қатарында әлемдік қауымдастықтың назарына ілігіп, бірқатар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып үлгерген Қазақстан орта мерзімді мемлекеттік 2004-2006, 2007-2009 жылдарға арналған «Мәдени мұра» бағдарламасын қабылдаған тұңғыш ел. Пайдаланған әдебиеттер http://startinfo.kz/buisness/qazag-haluk-ruhani-madenieti/ https://kk.wikipedia. https://powerpoint.kz/rukhani-madeniet-turaly-malimet/ http://startinfo.kz/buisness/qazag-haluk-ruhani-madenieti/ жүктеу/скачать 43,86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|