Қазақстан Республикасы Білім ж әне Ғ ылым министрлігі
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Раушанбек ӘБСАТТАРОВ 4 Ü / л ‘ САЯСАТТАНУ ЖӘНЕ
- IS B N 978-601-7007-00-3
- Бірінш і тақырып
| Қазақстан Республикасы Білім ж әне Ғ ылым министрлігі Раушанбек ӘБСАТТАРОВ 4 Ü / л ‘ САЯСАТТАНУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ( О қ у щ р а л ы ) в г “ Т о ға н а й Т ” А л м а т ы
Б Б К 66.0 я 7 Ә 18
Әбсаттаров Р.Б. Ә 18
Саясаттану жэне онын проблемалары: о ку күралы. — Алматы: «Тоға- най Т» баспасы, 2007 - 464 бет. Әбсаттаров Р.Б. — философия ғылы мдарынын докторы , профессор. Ол тек Қазакстанда ғана емес, сондай-ак шетелдерде де танымал саясаттанушы- ғалы м . Ғ а л ы м н ы ң 30 м он о гра ф и я сы , о к у кұралдары , кіта п та р ы мен кітапшалары және 500-ге ж у ы кғы л ы м и ж ән ^ оку-әдістем елік макалалары бар, оны ң іш інде 35-і баска елдерде ж ар ы к көрген. Ү с ы н ы л ы п о т ы р ға н о к у кұ р а л ы Қ а з а к с т а н Р е с п у б л и к а с ы н ы ң «Мемлекеттік білім беру стандарттарына» сәйкес жазылған. Бұл басылымда X X I ғасырдың басындағы болмысына сәйкес саясаттанудың негізгі үғымдары мен әдістер ж үйесі, саясаттанудың саяси технологиясы ашып көрсетілген. Отандык және шетелдік бай материалдардың негізінде окырманға Қазакстан мен әлемдік кауымдастыктағы саяси дамудың өзекті мәселелерінен ж ан- ж акты мағлұмат алуына жәрдемдесетін саяси құрылымдар мен процестер, би л ік және баскару катынастары туралы кең сипатталған. Сонымен бірге саясаттануды н жете зерттелмеген проблемалары мен д и с к у с с и я л ы к мәселелеріне де айтарлыктай ко ң іл болінген. Автордың Абай атындағы Қ а з Ү П У -д а ғ ы о кы т у ш ы л ы к ж ұ м ы с ы н ы ң кө п ж ы л д ы к т ә ж ір и б е с і о к у кұр ал ы н ж а зуға н е гіз болды. А та л м ы ш кіт а п материал м азм ұн ы н ы н ғылымилығымен және тү с ін ік т і жазылуымен де ерекшеленеді. О ку күралы жоғары о ку оры ндары ның студенттеріне, магистрлерге, аспиранттар мен окытушыларға, сондай-ак, саясатганудың проблемаларына қы зығушылыктанытатындардынбарлығынаарналған. IS BN 978-601-7007-00-3 С.Торайғыров а ты н д а ғы П М У - д ің ' академик С.Бейсембаев:
© Т оғанайТ., 2007 © Әбсаттаров Р. 2007
Ж о га р ы и г іл ік , м аны зды гылымды ж ү р г із у царауында ж ә н е оны басқаруды н н е г ізі ғылым екендігін мойындау керек сияқты. Саясаг сондай гылым болып саналады. Аристотель АЛГЫ СӨЗ С он ғы жылдары Еуразияда, со ны ң іш ін д с Қазакстанда саясаттану бойынша көптеген о ку кұралдары ш ы кты . Алайда олардын ешкайсысы кеңінен колданылмағандыктан кө п ш іл ікк е белгісіз, бұл олардың көптеген ке м ш іл ікте р ін ің болуымен түсіндіріледі. Мәселен, ол кұралдардың дені езін ің тым академиялылығымен, кажетсіз теорияға немесе публицистикалық- үстіртстильге бой алдыруымен көкейден шыға бермейді. Такырыптарда да үлкен ала-күлалы к байкалады. К ө п ш іл ігі білім стандарттарына сәйкес келмейді және саяси ғылымдағы жекелеген такырыптардың ж инағы болып саналады. Жазылу тілі ауыр болғандыктан, ғылыми терминдері студенттердің түсін уі үш ін киы нға соғады. Аталмыш о ку күралын жазуда автор осындай кемшіліктерді жібермеуге тырысты. Бүл о ку күралы ны н ерекш елігі - оны ң іргелілігі, ж үй ел іл ігі, мәселелердін, проблемапардын накты койылуы мен барынша накты ашылуы болып табылады. Саясаттануды оқы п-үйренуге деген ка ж еттіл ік казіргі әлемде кандай да болмасын мемлекеттік жүйелердің халы ктын басым кө п ш іл ігін саясатка араластыруға деген ұмтылысымен байланысты екенд ігін айта кеткен ж өн. Ж үртш ы лы кты болып жаткан саяси проиестердің м әнісі жөнінде шынайы түрде хабардар ету міндеті, оларды саналы шешім кабылдауға даярлау мен коғам ны нсаяси өміріне белсенді түрде катысуынадеген каж еттілік осыдан шығады. Бұған саясаттану курсы ө зін ін жәрдемін тигізе алады. Дамыған демократиялык елдерде саяси ғылым әлдеқашан осы сиякты ғылыми біл ім н ің органикал ы к болігі болыгі кана коймай, коғам ны н бүкіл рухани өмірін ұйымдастыру жолындағы ажырамас элементіне айналғанын айта кету керек. Ол іс жүзінде біршама ірі университеттерде окытылатын беделді ғылыми пәнғанаемес, сондай-ак азаматтык коғам калыптастырудын куатты күралынаайналған. Казақстанда саяси ой ұзак уакы т бойы басқа да елдердегі сиякты жүйелі дамып келді. Б үгінгі танда казакстандыксаясаттану ғылымы каркынды түрде ілгерілеп, ол тоталитарлык кезеңнен мура болып калған дәстүрлердің б ұ ғ а у ы н бұза о т ы р ы п , ә л е м д ік ғы л ы м ға етене а рал асуд а. О н ы н философиямен, әлеуметтанумен, кұкы кта н ум е н , баска да гуманитарлы к ғылымдармен өзара байланысы нактыланатүсуде. Саясаттану Қазакстанның барлык жоғары о ку орындарында міндетті пән ретінде окытылады. С онғы жылдары Кдзакстан коғамында жүзеге асырылған терең озгерістер жоғары мектептің алдына жана міндеттерді кояды. Жаңа жағдайларда білікті мамандар даярлаудын мазм үны да түбегейлі өзгеруде. Аса манызд ысы жоғары о ку орны н бітіруш і түлектің б іл ім ін ің кәсіби бөлігі екендігі даусыз. Алайда, Қазақстандағы демократиянын калыптасуының ерекше белгісі - елдіңсаяси өміріндегі тереңөзгерістер болғандыгын ескерген жөн. Бұл өзгерістер әсіресе ко ға м д ы к дамудын көптеген проблемаларының арта түскен саясаттанды- рылуы мен саясаттын рөлінде кө р ін іс табуда. Демократия жағдайында студентке, әсіресе Ж О О -ны н б ітіруш іге саяси емірден хабардар болуға үйрену керек. Қ а зір гі кезде саясаттан тыс, саяси процестер мен қоғамдықдаму үрдістерін түсінуге талпынбай өмір сүру мүмкін емес. Бүл, әз кезегінде студенттердін саяси ғылым негіздерін менгеруіне саяды. М үндай білімге саясаттануды жүйелі түрд еокы п-үйрену процесінде ғана кол жеткізіледі. С аясаттану ка зір гі ә л е у м е ттік-гум а н и та р л ы к білім беру ж үйесінде ке р н е кті орын алады. Алайда, саясаттанудын көптеген проблемалары әяі де кен аукымды зерттелмегенін айта кеткен жөн. Б із д ің ке зқа ра сы м ы з б о й ы н ш а саясаттану о қ у к у р с ы н ы ң м індеті студентке саяси ғылымнын теориялык негіздерін беруден және дискуссиялык проблемаларын керсетуден, н е гізгі категориялар мен ұғымдарды ғылыми ж а ғы н а н ашудан және оны саяси тәж ірибед ен дұры с хабардар етуге үйретуден, сол аркылы оны саяси өмірге белсене араласуға даярлаудан түрады. Саясаттану курсын окы п-үйренуш і әрбірадам іыған білімін өмірмен, саяси тәжірибемен байланыстырып, саяси мәдениетін кетеруі ете манызды. О ку тәжірибесі керсетіп отырғанындай, студенттер кобіне мемлекеттің ка зір гі тандағы ж ү р гіз іп отырған саяси мәселелеріне а н ы к кы зы ғуш ы л ы к танытады, саяси білімді, саяси күбылыстар мен процестерді талдаудын әдістемесінің кы р-сыры н менгеруге ұмтылады. С а я си ғы л ы м д ы м е н г е р у д ін н е г із г і ж олы - с т у д е н т т е р д ін о к у күралдарымен әз бетінше ж үм ы с жасауы. Б ірак адам езі каламаса, оған б ір н ә р с е ге үйрету қи ы н . О кы ту ш ы -с а я с а тта н у ш ы л а р д ы н м ін д еті - саясаттану бойынша бағдарламалык материалдармен ез бетінш е жұмыс істеуде студентке жордем беру. Үсы ны лы п отырган о ку күршіы осы максаткл 4 арналған. Ол Казахстан Республмкасы мен Еуразия елдерінін М ем л екетпк Білім беру стандартына сәйкес әзірленген. Онда М ем лекеттік стандартта көрсетілген, оны н о к у курсы н студент о кы п-үй ре н у барысында мазмунын менгеруі тиіс саясаттану бойынша мэселелер барынша карастырылады. Саяси катынастар проблемаларын теориялы к тұрғыда баяндаумен катар, о к у куралында казіргі Казакстан коғамы ндағы о ны ң ерекш еліктерін аш уғада жете кө н іл бөлінген. Сонымен катар, о к у кұралында ж е ткіл ікті дәрежеде айкындалмаған, әлі де пікір-талас тудыратын мәселелер мен түбегейлі зер ттел м е ген проб л ем ал ар да к о з ға л ы п , ол ар д ы н ш еш у ж ол д ар ы карастырылады. Ұсы ны лы п отырған о ку кұралы автордын он жылдан аса уакыттан бері Абай атындағы К а за к Ү л т т ы к педагогикалы к университетінде о кы п келе жаткан лекция курстары негізінде әзірленген. О нын мазмуны университетте саясаттану пәні бойынша кабылданған о ку бағдарламасына байланысты білім беру проиесінін логнкасына сай келеді. О ку күралында әлемдік және отандык саяси ғы лы м ны ң ж е тістікте р і, әр жылдарда ж ар ы к көрген саясаттану бойынша о ку куралдары мен монографиялардын материалдары кеңінен колданылды. Автор саяси ғылымды менгеруге тырысатындардын бәріне, бәрінен бур ы н — к а з а к с т а н д ы к Ж О О -н ы ң с туд е н тте р ін е , м аги стр л е рі мен аспиранттарына осы о к у кұралы барынша жәрдемін тигізеді деп сенім білдіреді. Сонымен катар бұл семинар сабактарына, саясаттану бойынша сы на к пен емтиханға даярлану барысында ынғайлы да тиімді о ку күралы болып табылады.
Бірінш і тақырып: С А Я С А Т Т А Н У - Ғ Ы Л Ы М “ К а з ір гі кезенде саясат пен саяси катынастарға, саяси институттардың кызметіне және бұлардың эконом икаға, идеологияға, мәдениетке тигізетін ыкпалы күр төсе түсуде. Саясатты, саяси катынастарды, мемлекеттік б и л ікті зерттеу біркатар коғам ды кпәндердің шенберінде, еңалдымен, саясаттану саласында жүзеге асады. Сол себепті қоғамтану ғылымдарының күрылымында саясаттану пәні б е рікоры нал ы поты р. К е н мағынада алғанда, саясатты, саяси жүйелер мен үйымдарды зерттейтін ғы л ы м ны н эр елде саясаттану, саяси ғылым, саяси әлеуметтану, саяси философия және т.б. деп эр қилы аталатындығын айта кету керек. Асылы, бұлатаулардынкайсысыболсада, көп салаты, аукымды п ә н н ін кайсы бір ерекш еліктері мен нюанстарына ғана назар аудартады. Алайда, іс ж үзінд егі сөз колданыстарында бұл ерекш еліктер өзінен-өзі т ү с ін ік т і сиякты. Мысалы, ағылшы н-саксон тілді елдерде - “ Саяси ғылым” , Францияда — “ Саяси әлеуметтану” , Испанияда - “ Саясаттану” және т.б. атауларды ұнатады. С онды ктан, бұл такырыпта “ саясаттануды” ғылым ретінде жоғары бағалай оты ры п, бұл атаулардың бәрін де тең тұрғыда колдануды ж ен көрдік. Саясаттанудын ғылым ретіндегі камтитын мәселелерінінаукымыөте кен. С онды ктан, бір ғана такы ры пты н аясында саясаттанудын ғылым ретіндегі күллі мәселесін ж а н -ж а кты , әрі барынша терең карастыру м үм кін емес. Осыған байланысты, өз гіайымдауларымызда абсолюттік акикатка ұмтылмай- ак, саясаттану ку р с ы н ы н кір іс п е такырыбы шеңберінде проблеманын кайсыбір түйінд і мәселелерін ғана ашып керсеткенді ж өн деп білдік. 1. Саясаттану пәні Саяси ғылым да баска ғылым салалары секілді, калыптасу мен дамудын үзакжолы нан, яки, саясаттуралы ғылым коғамдыкғылымдарментүтастыкта ж әне философиямен ара ж іг і ажырамаған а н ти ка л ы к (еж ел гі) саяси- әлеуметтік әмбебаптыктан (унииерсализмнен), ен бастысы, саясаттын заңды к нормалар о й -ө р іс ін ін ыкпалымен дамып, мемлекет пен к ү к ы к ж өніндегі ғылымдардын ж іктел у кезені аркылы, содан кейін саясатты окы п үйренуге философиялык, әлеуметтанулык және гісихологиялык бөліністер кезені аркылы, әлеуметтану, к ұ к ы к т ы к т ы к ж ә н е т.б. эр килы көзкарастар мен ыкпалдарды ж и н а кта п , тұтастыратын саясат (саясаттану) туралы ғы лы мны н калыптасуы, ж ү р іп жаткан ка зіргі кезенге ж етуі сиякты ұзак ж олы нанөтті. К о ғам туралы біл ім д а м уы н ы ң әр түрл і кезеңдерінде саяси ілім ді зерттеуге Платон, Аристотель, әл-Ф араби, Н .Макиавелли, Т.Гоббс, Д ж Л о к к , Ш .М онтескье, Т .П ейн, Т.Джефферсон, А .Токвил л ьж әнееткен дәуірлердін т.б. ойшылдары зор үлестерін косты . Саяси ойдың дамуында К .М а р к с пен В .И .Л е н и н де маны зды о р ы н алады. С оны м ен б ір ге, саясаттануды н к а з ір г і кезд егі зерттелуіне М .В е бе рд ің. К .Л у й и с т ін , Р.Риплидін, В.Пареттонын, Г.М онтескьенін, Ч.М ерриамнын, А .Ф и н и ф - тердін және т.б. көзкарастар жүйесі елеулі ыкпал жасады. К азіргі кезде дүниежүзінде саясаттануды, оны н объектісі мен ғылым ретінде зерттеу ісінде оны н түрлі тәсілдері мен әдістерін, жолдары мен түрлерін іздеу белсенді түрде ж ү р гізіл іп жатыр. Саясаттанудын көтерген идеялары мен кағидалары жалпы адамзаттык күнды лы ктарды н саяси ой аркылы кол ж е ткізге н ортак табысы болып табылады және олар кеңтүрде колданылатын интернационалдыкатауларда ке зігіпо ты р ад ы 1. '
І.;:. ; ;'-п м м гл -.• : . Л: • '.-'-vq-. Дербес ғылым мен о к у пәні ретінде әлемнін барлык елдерінде дерлік окылатын саясаттанудын айкындалуы жаратылыстанудың кисынын калпына келтіріп, о ны нғы лы м и прогресс желісіндегі табиғи дамуы мен өркендеуіне данғыл жол ашады. Саясаттанудын ен басты зерттеу объектісі - коғам ны н саяси жүйесі мен оны н негізгі буыны мемлекет. Сонымен катар, коғамнынтүтастай алғандағы саяси өмірі де саясаттанудын объекгісіне жатады. Бұл жерде неғұрлым күрделі де маныздысы — саясаттану пәні туралы мәселе. Осыған байланысты, саясаттану пәні туралы ғылыми әдебиеттердегі пайымдауларда әлі күнге дейін тиянакты пікірлеркалыптаспағандығын айта кеткен жен. Саясаттану п ә н ін ін ә р т ү р л і саяси мектептер, бағыттаржәне әр түрлі зерттеушілертарапынан эр килы сипатталатындығы да сондыктан. Бүгінде негізінен е кі түрлі ынғайдағы бағыт айкындалып отыр. О ны н б ір ін ш ісі - саясаттану пә нін мемлекетгіен немесе саяси билікпен, сондай- а к, саяси партияларм ен ж ән е үйы м дарм ен тіке л е й байланы сты ра карастырып, аныктайтын тар көлемді т ү с ін ік. Е кін ш ісі - саясаттануға күллі саясн мәселелерді, саясат туралы кез келген ғылыми білімді ғана емес, сонымен бірге, кейбір саясатпен шектес күрделі мәселелерді де бірге карастыратын ке н келемдегі тү с ін ік. Міне, осыған байланысты “ саясаттану нені зерттейді?” деген занды сүрак туындайды. Бүл сұракка “ саясаттану” ғылы мы ны н “ p o litik e ” деген грек сөзінен ш ы ккан атауына сүйене отырып, жауап беруге болады. “ P o litike ” деген сөз - “ мемлекеттік, я болмаса коғам ды к істер, мемлекетті баскару ______________________________________
г . - - с ; Н . .. >
' ; у . 'Политологический словарь. — М .: Высшая школа, 1995. — с. 120-121. у,. 7 өне р і” және “ logos” “ іл ім ” дегенді білдіреді, яғни, екеуін сезбе-сөз косып айтканда, саяси ғылым немесе саясаттуралы ілім болып шығады. Д е м ек, саясаттануды н ө з ін д ік ерекше п ә ні бар. Бүл пән әр түрлі ғылымдардың аясында пайда болғанымен, оларды кайталамай-ак саясат ғылы мы н окы п-үйренуге әбден болады. Мысалға, саяси б и л ік мәселесін алсак, оны ң мазмұны ете бай. К о н с ти ту ц и я л ы ккұ кы кс а л а с ы н а енбей-ак, яғни, саясибиліктіңм әнім енкүры лы м д ары , оны ңзанды лы ғы нтану, билік суб ъ ектіл е рі, т о п т ы к ж әне ж е ке түрд егі ж е т е к ш іл ік , к ө с е м ш іл ік пен демократия, би л ік феномені ретіндегі зорлау мен күш теу, авторитарлык, үлгі-өнегелік пен күкы кты ккүнды лы ктараясы ндағы билік — міне, бүлардын ешкайсысымен де заңғылымдары шүғылданбайды, себебі, бұл оны ң негізгі пәні емес. Саяси дағдарыстар, кақтығы стар, келісімдер, саяситұракты лы к, саяси кұрылымдардың түраксы зд ы гы жағдайы ндағы тұлғалар тәртібі сиякты м әселелерм ен қа н д а й ғы л ы м ш ұғы л д а н а д ы ? С о н д а й -а қ , әр т ү р л і м әд ениеттерд ін иерархиясы мен өзара ки м ы л -ә р е ке т те р і, оларды н өркениеттік, калыптыкаймактыкжәнедіниөлш емдері мәселелерімен кандай ғылым шұғылданады? Онымен ешкандай да ғылым шұғылданбайды. Ешкандай да ғылым митингілер мен жиналыстардағы адамдаргәртібінін ерекшелігімен, саяси институттар мен б и л ік аппараттарыны н кы зм етім ен, сондай-ак, адамдардын саяси кір іп т а р л ы к т а н кұ ты л у ы ж ә н е ә л еум е тте н д іріл уі меселелерімен ш үғылданған емес, шұғылданбайды да. Бұл мәселелердін барлығымен тек саясаттану ғылымы ғана айналысады. Осыған байланысты, саясаттану әр түрлі коғам ды к-саяси жүйелердің козғалысы мен кы зм е тінің ерекш еліктерін, олардың ә зін -өзі камтамасыз ету сипаттамалары мен ди н а м и кал ы к түракты л ы ғы н камтамасыз ететін жағдайларды, саяси дағдарыстар мен әлеуметтік какты ғы с себептерінін, барысын және рөлін, оларды реттеудің іс ж үзінд егі тәж ірибесін зерттейді. Я ғн и оны н — саясаттанудын — міндеті саяси гіроиестердін катысушылары мен байқаушыларына м ү м кін д ігін ш е саяси ом ір туралы жалпы ұғым мен ұдайы, дәлелді де дәйекті білім беру болып табылады. Д е м е к , с а я саттан у п ә н і әр т ү р л і т ұ р п а т т а ғы саяси ж ү й е л е р д ін күрылымдары мен қы зм етінін ерекшеліктерін зертгейді, саяси омір жөнінде білім береді және бүл білімді саяси кимыл жөнінде кабылданған шешімдердін біршама катесіздетиімді күралдарынынбірі есебінде карастырады. Сондай- ак, адамдарғабелгілі бірсаяси, идеологиялыкнемесе күндылыктытандауды ұсы ну жағы саясаттанудын міндетіне кірм ейді. Бүл — әрбір азаматтың, ұйымнын, п а р ти я н ы н ж е ке ө зіс і. Б ір а ксаясаттану белгілі бірсәтке. осыған сәйкес жағдайларға каж етті саяси тандаудың түрлері мен калыптарын, шешімдері мен кимыл-әрекеттерін көрсетіп, кателіктерден сактандырады. 8
дер кезінде үнамды және ұнамсыз жактарға, ең бастысы, саяси шешімдер мен ойластырылған саяси әрекеттік ыктимал зардаптарына назар аударта алады. Саясаттану саясаттағы тиімді, сондай-ак, дұрыс карастырылмайтын факторларды да талдайды. Саяси талдаулар, атап айтканда, казіргі кезде саясатта кандай накты лы мақсаттарға кол ж е т к із у ге болатынын, алға койылған максаттарға сәйкес кандай кимыл-әрекеттердін дәл келетінін, белгілі бір саяси кадамдардын '“ойда ж о к ” ыктимал зардаптарға сокты ру м үм кін д ігі хакындағы сұрактарға жауап бере алады. Ш ы н мәніндегі ғылыми пән ретінде саясаттану ө зін ің пайымдаулары мен бағамдауларында идеологиядан, д ә р іп те у ш іл ікте н , кұнды лы ктар мен ә у е с т е н у ш іл ік т е н азат б о л у ға ты р ы с а д ы . Я к и , са я са тта н у бұл айтылғандардың б ә р ін ін саяси институттар мен проиестерге кайш ылыкты ыкпалын зерттейді. Саяси талдаулар мен үсыныстар нәтиж елерінін ғылыми нактылығы әр түрлі саяси жүйелер козғалыстарынын түрлі кезендерінде әркалай болып шығатындығы — табиғи нәрсе. Егер, тұтастай алғанда, саясаттанушылар белгілі бір ж ү й е н ін кы зметінен жалпы және ө зін д ік ерекше факторларды көбірек ашып, накты омірді ең жоғары дәрежеде және объективті түрде көрсететін коғамды к кұрал жасактай алса, онда мұндай ғылыми нактылыкта жоғары рак болады. Эр елде саясаттану ғылы мынын, әсіресе, баска кез келген коғам ды к ғылымға карағанда, үл тты қе зін д ік ерекшелікпен кобірек байланысты болуы — табиғи кұбылыс. Оныңтұжырымдары мен кағидаларынын, пайымдаулары мен ұсыныстарының, кобіне, тек тікелей белгілі бір елге бағытталуы да сонды ктан. Бүлардын баска елдерде қолданы луы н ен әуелі ки сы н д ы к талдаумен, әлеуметтіктәжірибемен, сезімге ж үгінум ен тексеруін алу керек. Сондыктан, әрбір елдің әртүрлі аймактарында елеулі айырмашылыктары болуы әбден м ү м кін өЗіндік ерекшелікті кейбір белгіленген жалпы заңдар аясында герендетіп зерттейтін пл ю ра л и стік ( к ө п п ік ір л ік ) түрпаттағы саясаттанымдык оз мектебі болуға тиісті де. Сайып келгенде, саясаттануды ғылым ретінде көпденгейлі салыстырмалы талдаусыз ойға алуға да болмайды. Дәл осындай талдаулар гана белгілі бір шетелдік, ә л ем д ік т ә ж ір и б е н ін п р и н и и п т і м ү м кін д ікт е р і мен оларды колданудын шегі туралы сүракка азды-кепті сенімді жауап бере алады. С о н ы м е н , с а я с а т т а н у п ә н і ад ам д ард ы н саяси м үд д е л е рім ен , көзкарастарынын және карым-катынастарынын пайда болуы мен олардын бірте-бірте ж е т іл у ін ін ; саяси б и л ік т ін калы птасу, даму және өзгеру жолдары нын; саясат пен саяси кы зм е ттің, саяси процесс дам уы ны ң обьективтік зандылыктары болып табылады. 9
Саясаттану п ә н ін ін күр д е л іл ігі. көпкы рлы л ы ғы мен көпд енгейл ігін танытатын бұл т ү с ін ік көбінесе оны ң күрылымымен де ты ғы з байланысты. И герілуге тиіс білімдердің о р та кты к денгейі бойынша саясаттану жалпы ж әне жеке болып бөліне алады. Ал, ө зін ін сипатына карай саяси білім теориялык және тәж ірибел ік білім салаларына тарамдалуы м үм кін. С аясаттаны м ды к зерттеулер ә зд е р ін ін максаты мен м індеттеріне, бағытына карай іргелі және колданбалы зерттеулер саласына да бөлінеді . Саясаттану - сезд ін тіке л е й мағынасында — ж ал п ы байланы сты к (интеграциял ы к) ғы лы м, саяси проиестер мен күбы лы стар ж ө н ін д е гі біл ім д ерд ің ж и ы н ты ғы , сонд ай -ак, ко ға м н ы н саяси ө м ір ін ін жалпы принциптері мен зандылыктары және о л ар д ы нө зінд ік ерекше көріністері туралы, коғам ды к прогресс ж үйесіндегі саясат субъектілерінін кызметінде оларды жүзеге асыру жолдары, түрлері және әдістері туралы ғылым. ; 2. Саясаттану үғымдары мен категориялары, і . ; . зандары мен әдістері ; : С аясаттану ғы лы м ретінде ө з ін ін ұ ғы м д ы к аппараты н (аспабы н) жасактайды. О ны н тек ө зін д ік п ә нд ік келбетін, ө зін д ік зерттеу нысанасы ғана емес, сонымен бірге зерттеу аясынын өзіндік ерекш елігін бейнелейтін үғымдардың, категориялардын, зандармен тану әдістерінін жүйесі де бар. Ә р б ір саясаттанымдыкүғымнынсапасы мұны растайтын, не болмасатеріске шығара алатын тәжірибем ен тексер іл етін д ігін айта кету керек. Сайып келгенде, азды-кепті тиянакты білімдер мен шынайы проиестер болжамдарын камтамасыз етуде ө зін ін бейім діл ігін таныткан ұғымдар ғана екшеленіп калады.
’ . ........... .. . К а з ір гі кезде әртүрлі саясаттануш ылар мен саясаттану мектептері колдана алатын үғымдардын түжырымдалған жүйесін ұсыну өте-моте күрделі күйінде калып отыр. Әйтсе де. казірдін өзінде-ак саяси өмірді біршама тиянакты және объективті түрде талдап, бағалауға м ү м кін д ік беретін кейбір ортак үғымдар орныкты. Саясаттанудағы мүндай ортак үғымдардын катарына еңалдымен “ саясат” және “ саяси” деген ен басты категориялар жатады. Мағынасы неғүрлым кең де жалпылама “ саясат” категориясын талдауға көшпей түры п, әуелі “ саяси” деген атауды калай түсіну ге болатынын карастырып көрелік. “ Саяси” дегеніміз бүл - индивидтердін немесе бірлестіктердін (таптардын, партиялардын, ұлттардын, мемлекеттін, әлеуметтіктоптардын) өздерінін бірге жүргізген саяси кызметі процесіндегі коғамдык катынастарынын бел гілі жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|