Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 

 

 

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЖҰМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ   

 

 

                                            Жаратылыстану негіздері__________________ 

 

5В010200 «Бастауыш оқыту  педагогикасы мен əдістемесі» 

 

3 кредит 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орал қ. 2011 ж. 

 

 

 1.  ƏЗІРЛЕНГЕН ЖƏНЕ ЕНГІЗІЛГЕН 

М.Өтемісов 

атындағы 

БҚМУ, 

«Педагогика 

жəне 

психология» 

кафедрасының оқытушысы Кусайнова М.Г 

 

 

2. РЕЦЕНЗЕНТТЕР 

б.ғ.к А.У.Утаубаева М.Өтемісов атындағы БҚМУ 

п.ғ.к. М.Г.Ахметов Батыс Қазақстан гуманитарлық академия 

 

3. БЕКІТІЛГЕН ЖƏНЕ ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГІЗІЛГЕН  

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің Оқу-

əдістемелік кеңес отырысында 2011  жылғы «15» қыркүйек №1 хаттама  

 

4.  Жұмыс  оқу  бағдарламасы  5В010200  «Бастауыш  оқыту  педагогикасы 

мен  əдістемесі»  мамандықтарының  элективті  пəндер  каталогына  сəйкес 

əзірленген 

 

5.ҚАРАЛҒАН  Педагогикалық  факультеттің  Оқу-əдістемелік  кеңес 

отырысында  2011 жылғы  «08» қыркүйек №1 хаттама 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Түсіндірме жазба 

 

Курстың қысқаша сипаттамасы:  

Жаратылыстану  негіздері  пəні  I  курс  студенттеріне  оқылады.  Ол  үш 

бөлімнен тұрады:  

1) «Ботаника жəне өсімдіктер экологиясының негіздері» курсы 

2) «Зоология жəне жануарлар экологиясының негіздері» курсы, 

3) «Жертану жəне өлкетану» курсы. 

Курстың мақсаты:. 

1.  Экологиялық мағұлматтарды пайдалана отырып өсімдіктер əлемінің 

жəне жануарлар əлемінің əр алуандылығымен таныстыру. 

2.  Өсімдіктер мен қоршаған орта арасындағы жəне жануарлар мен 

қоршаған орта арасындағы өзара байланыстарды көрсету. 

3.  Өсімдіктер жəне жануарлар мүшелерінде жүретін процестерді зерттеу. 

4.  Өсімдіктер мен жануарлардың халық шаруашылығындағы жəне адам 

өміріндегі маңызын көрсету жəне қорғау шараларымен таныстыру. 

5.  Негізгі физикалық-географиялық ұғымдар мен таныстырып, 

географиялық обьектілердің, құбылыстар мен процестердің 

байланылыстығын түсіндіру 

6.  Географиялық қабықта өтетін негізгі процестерді зерттеуге үйретіп, 

табиғатты қорғау шараларымен таныстыру. 

 

Курстың міндеттері:  

1.  Бастауыш мектептің болашақ ұстаздарына табиғат туралы ғылыми 

түсініктерді қалыптастыру. 

2.  жануар, өсімдік жəне табиғат туралы ұғымдарды түсіндіру. 

3.  Ауылшаруашылық еңбегін, малшаруашылық қызметін оқыту үшін 

білім беру. 

4.  диалектикалық-материалистік түсініктердің қалыптасуында ботаника 

жəне зоология ғылымының маңыздылығын көрсету. 

5.  Жаратылыстанудан сыныптан тыс жұмыстарды жүргізуді үйрету. 

Пререквизиттер: Жалпы орта білім беретін мектептерде оқытылатын  пəні. 

Постреквизиттер:  

1).Ботаника жəне өсімдіктер экологиясының негіздері» курсы 

2) «Зоология жəне жануарлар экологиясының негіздері» курсы, 

3) «Жертану жəне өлкетану» курсы. 

 

Оқыту  əдістемесі.  Оқыту  негізінен  оқу  материалдары  түсіндірілетін  жəне 

тəжірибелік  дағдыларды  қалыптастыратын  дəріс  жəне  тəжірибелік  сабақтар 

түрінде  өтеді.  Студенттердің  білімін  тексеру  ауызша  коллоквиум  жəне 

жазбаша  бақылау  жұмыстары,  жеке  семестрлік  тапсырмалар  жəне  үй 

жұмыстарын  тексеру  ретінде  болады.  Студенттердің  білім  кемшіліктерін 

жою  үшін  алдын-ала  белгіленген  кесте  бойынша  əр  апта  сайын 

консультациялар жүргізіледі. 

 

Пəннің тақырыптық жоспары. 

 

№ 

 

Тақырыбы 

Дəріс 

Пр

акт

ика 

1 

Кіріспе.Тірі организмнің эволюциясы. 

1

 

1 

2 

Тірі организмнің эволюциясы 

1

 

 

3 

Өсімдік  организмнің құрылысы. 

1

 

1 

  сі  Өсімдік организмнің құрылысы. 

1

 

 

5 

Өсімдік  организмінің құрылысы. 

1

 

1 

6 

Тұқымды өсімдіктердің өсуі мен дамуы. 

1

 

 

7 

Өсімдіктердің көбеюі туралы. 

1

 

1 

8 

Өсімдік  əлемінің  алуандығы  жəне  олардың  жер  бетіне 

таралуы.                               

1

 

 

9 

Жануарлар əлемінің алуан түрлілігі жəне эволюциясы. 

юі. 

1

 

1 

10 

Көп  клеткалылардың  пайда  болуы.  Жалпақ,жұмыр  жəне 

буылтық құрттар типі. 

 

1

 

 

 

11 

Көпклеткалылардың пайда болуы.Буын аяқтылар типі. 

1

 

1 

12 

Қосмекенділер класы. 

1

 

 

13 

Бауырмен жоғалаушылар класы. 

1

 

1 

14 

Құстар класы. 

1

 

 

15 

 Сүткоректілер класы. 

1

 

1 

16 

Кіріспе. Жер жəне галактика 

1

 

 

17 

Жер жəне галактика. 

1

 

1

 

18 

Жердің планета ретінде жалпы сипаттамасы. Жердің пішіні  

мен көлемі. 

1

 

 

19 

Жердің пішіні мен көлемі. 

1

 

1

 

20 

Жердің ішкі құрылысы.                                     

1

 

 

21 

Жер бетін өзгертуші сыртқы процестер.  

1

 

1

 

22 

Минералдар мен тау жыныстары. 

1

 

 

23 

Гидросфера.Əлем 

1

 

1

 

24 

Гидросфера. 

1

 

 

25 

Атмосфера. 

1

 

1

 

26 

Атмосфера.                    

1

 

 

27 

Атмосфера. 

1

 

1

 

28 

Атмосфера. 

1

 

 

29 

Географиялық қабық. 

1

 

1

 

30 

Адам жəне табиғат. 

1

 

 

 

 

30 

15 

 

Курстың мазмұны 

№ 

Тақырыбы 

Мазмұны 

 

1 

Кіріспе.Тірі  организмнің 

эволюциясы. 

 

1.Жаратылыстану тараулары.  

2.Ботаника жəне оның зерттеу обьектілері. 

3.Тірі организмнің эволюциясы. 

4.Өсімдіктердің коректену жолдары. 

2 

Тірі 

организмнің 

эволюциясы 

 1.Өсімдік клеткасы 

3 

Өсімдік    организмнің 

құрылысы 

 1.Өсімдік  ұлпалары 

4 сі  Өсімдік организмнің 

құрылысы. 

 

1.Тамырдың ішкі жəне сыртқы құрылысы 

2.Сабақ, оның негізгі қызметтері. 

5 

Өсімдік  организмінің 

құрылысы. 

 

 

1.Жапырақ жəне оның қызметі. 

2.Гүл. Гүл бөліктері жəне олардың қызметі. 

6 

Тұқымды  өсімдіктердің 

өсуі мен дамуы. 

 

 1.Тұқымдардың өнуі жəне олардың құрылысы. 

2.Өсімдік тіршілігіндегі маусымдық өзгерістер. 

7 

Өсімдіктердің көбеюі 

туралы. 

1.Өсімдіктердің көбею жолдары. 

2.Өсімдіктің өсуі туралы түсінік. 

8 

Өсімдік 

əлемінің 

алуандығы 

жəне 

олардың 

жер 

бетіне 

таралуы.                                     

1.Өсімдік əлемінің жер бетінде таралуы. 

2.Төменгісатыдағы өсімдіктер.  

3.Жоғары сатыдағы өсімдіктер. 

9 

Жануарлар 

əлемінің 

алуан 

түрлілігі 

жəне 

эволюциясы. 

юі. 

1.Жануарларəлемініңкөптүрлілігі. Жануарлар мен 

өсімдіктердің  негізгі айырмашылықтары жəне 

ұқсастықтары. 

2.Бір клеткалылардың пайда болуы. 

10  Көп 

клеткалылардың 

пайда 

болуы. 

Жалпақ,жұмыр 

жəне 

буылтық құрттар типі. 

1.Типтердіңжалпысипаттамасы.Жалпақ құрттар. 

2.Жұмыр құрттар. 

3. Буылтық құрттар. 

11  Көпклеткалылардың 

пайда 

болуы.Буын 

аяқтылар типі. 

1.Шаян тəрізділер класы.  

2.Өрмекші тəрізділер класы 

3.Насекомдар класы. 

12  Қосмекенділер класы. 

 

1.Қосмекенділер класының жалпы сипаттамасы. 

2.Тіршілік  ету  ортасына  байланысты  сыртқы 

жəне  ішкіқұрылысының,          қимылының 

ерекшеліктері. 

13  Бауырмен 

жоғалаушылар класы. 

 1.Бауырмен  жорғалаушылар  класына  жалпы 

сипаттама.   

2.Тіршілік ортасы, құрлықта тіршілік етуіне 

байланысты құрылысының, көбеюінің, 

ерекшеліктері. 

 3.Регенерациясы. Шығу тегі. Экологиясы. 

14  Құстар класы. 

 

1.Құстар класының жалпы сипаттамасы.  

2.Құстардың маусымдық өзгерістерге бейімділігі 

(ұя салу, қоныс   аудару, ұшып кету). 

15   Сүткоректілер класы. 

 

1.Сүтқоректілер класының жалпы сипаттамасы. 

2.Көбеюі  жəне  дамуы,  ұрпақтарына  қамқорлық 

жасау. 

16 

Кіріспе. 

Жер 

жəне 

галактика 

1.Географиялық 

қабықтар. 

«Жертану 

жəне 

өлкетану» курсының мақсаты мен мазмұны. 

2.Галактиканың құрылысы, Құрылымы 

жəне пайда болуы туралы қазіргі кездегі ұғымдар 

17 

 

Жер жəне галактика. 

 

1.КүнжүйесіжəнеЖер  

планетасының ондағы орны. 

2.Күнжүйесіндегі  

планеталардың пайда болуы 

 туралы жорамал 

 

18 

Жердің планета ретінде 

жалпы сипаттамасы. 

Жердің пішіні мен 

көлемі. 

1.Жер шар тəрізді. 

2.Жердің өз осінде айналуы. 

19 

Жердің пішіні мен 

көлемі. 

1.Жердің Күнді айналып қозғалуы.2.Уақыт 

(жергілікті, белдеулік, декретті). 

20 

Жердің ішкі құрылысы.                            

                                    

1.Жер қыртысы, мантия, ядро. 

2.Жердің жасы. Геологиялық жыл санау.              

21 

Жер бетін өзгертуші 

сыртқы процестер.  

 

1.Желге мүжілу жəне оның жер бетінің өзгеруіне 

тигізетін əсері. 

2.Желдің рельеф түзуші ролі. 

22 

Минералдар мен тау 

жыныстары.  

1.Минералдардың классификациясы туралы 

жалпы сипаттамма. 

23 

Гидросфера.Əлем 

1.Судың қасиеттері. Жер бетіндегі су айналымы. 

2.Əлемдік мұхит. 

3.Табиғат пен адам өміріндегі судың маңызы. 

24 

Гидросфера. 

 

1.Өзендер. Өзендердің қоректенуі мен режимі. 

Өзендердің жұмысы. Өзен эрозиясы.Өзендердің 

маңызы. 

2.Көлдер. Көлдердің шығу тегі мен 

классификациясы. Ащы жəне  тұщы көлдер. 

25 

Атмосфера. 

1.Атмосфераның құрамы мен құрылысы. 

26 

Атмосфера. 

 

 

 

Атмосфераның қысымы. 

1.Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған 

құралдар. 2.Қысымның биіктікке байланысты 

өзгеруі. 

27 

Атмосфера. 

1.Атмосфераның айналымы. Атмосфераның 

жалпы айналымы. Жел, оның жылдамдылығы 

мен бағыты. 

28 

Атмосфера.  

 

1..Ауа райы жəне климат. 

1.Ауа массалары мен фронттар.  

29 

Географиялық қабық. 

                               

 

1.Биосфера. Тірі организмдырдің ролі. 

2. Еуразия мен Қазақстаның негізгі табиғи 

аймақтары 

30 

Адам жəне табиғат. 

1.Жер шарының халқы. Нəсілдер. 

2.Қазақстан  табиғатының өзгеруі жəне оны 

қорғауы 

                                   

Практикалық  сабақтарының тақырыбы 

1 

Микроскоп жəне жұмыс істеуережелері. 

2 

Өсімдік  организмнің құрылысы.    

3 

Тұқымдардың өнуі жəне олардың құрылысы. 

4 

Өсімдіктер жəне қоршаған орта.                                             

5 

Өсімдіктердің əр түрлі систематикалық тобы.                                   

6 

Бір клеткалы жануарлар. Ішек қуыстылар типі 

7 

Жалпақ,жұмыржəнебуылтыққұрттар типі. 

8 

Буын аяқтылар типі.  Хордалылар типі. 

9 

Қосмекенділер класы Хордалылар типі. 

10 

Хордалар типі.Сүтқоректілер класы. 

11 

Жер мен Күнжүйесінің салыстырмалысипаттамасы.                           

12 

План жəне карта. 

13 

Жер бетінің рельефінің пішіндері. 

14 

Гидросфера.Атмосфера. 

15 

Өлкетану. 

 

Курс бойынша жазба жұмыстарының тақырыптары (реферат, 

баяндама, курстық жұмыс 

1 БҚО өсімдіктері  /реферат/  

2 Өсімдіктер əлемін қорғау /реферат/ . 

3 Ауыл жəне орман шаруашықтарының зиянкестері. /реферат/ 

4 БҚО-ның  «Қызыл кітапқа»  енген өсімдіктер (реферат).  

5  Қына  тəрізділер.  Саңырауқұлақ  пен  балдырдың  қына  денесіндегі      ара 

қатынасы /реферат/ 

6 Өсімдіктердің адам өміріндегі маңызы. Өсімдіктерді қорғау.(доклад).  

7 Жануарлар өміріндегі маусымдық өзгерістер./реферат/   

8 Адам аскаридасы,  қылбас құрт – адам паразиттері.   Жұқтыруды алдын алу 

шаралары (реферат). 

9  Балықтардың  шаруашылық  маңызы.  Балық  аулау.Балықты  қолдан  өсіру. 

Балықтарды қорғау. БҚО балықтары  

10 БҚО-да мекендейтін  шаян,  өрмекші тəрізділер жəне насекомдар 

класының  түрлері (реферат). 

11 Қазақстан аумағында мекендейтін қосмекенділер мен 

бауыржорғалаушылардың түрлері (реферат).  

12 БҚО құстары. /реферат/ 

13 БҚО-да мекендейтін  сүтқоректілер(реферат). 

14 Менің туған өлкем. /реферат/  

15 «Біздің Галактика – Құс  жолы», «Жұлдыздар», «Кометалар», 

«Метеориттер», «Ай» - (доклад). 

16 Литосфераны қорғау  /реферат/ 

17 БҚО көлдері мен өзендері. /реферат/  

18 Атмосфераны қорғау (реферат).  

19 БҚО аумағындағы қорықтар (реферат). 

20Қазақстан  аумағындағы қорықтар (реферат). 

 

1-7 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары. 

1. Жаратылыстану тараулары.  

2. Тірі организмнің эвалюциясы. 

3. Ботаника жəне оның зерттеу обьектілері. 

4 Ботаниканың тарихы. өсімдіктер экологиясы, олардың маңызы. 

5 Өсімдік  организмнің құрылысы 

6 Өсімдік клеткасы жəне ұлпалары. 

7 Гүлді өсімдіктердің мүшелері 

8 Тамыр жəне оның атқаратын қызметі. 

9 Өркен жəне оның негізгі элементтері. 

10Сабақ, оның негізгі қызметтері. 

11 Жапырақ жəне оның қызметі. 

12 Гүл. Гүл бөліктері жəне олардың қызметі. 

13 Гүл шоғырларының биологиялық маңызы жəне типтері. 

14 Жемістер жəне олардың классификациясы. 

15 Өсімдіктердің көбеюі туралы.Тұқымды өсімдіктердің өсуі мен дамуы. 

16 Өсімдіктердің көбею жолдары. 

17 Өсімдіктің өсуі туралы түсінік. 

18 Тұқымдардың өнуі жəне олардың құрылысы. 

19 Өсімдік тіршілігіндегі маусымдық өзгерістер.. 

20 Өсімдіктер жəне қоршаған орта.  

21 Қоршаған орта жəне экологиялық факторлар.  

22 Топырақ жəне оның қасиеттері 

23 Рельефтің экологиялық рөлі 

24 Өсімдіктердің тіршілік формалары.  

25 Өсімдік əлемінің алуандығы жəне олардың жер бетіне таралуы.  

26 Өсімдік əлемінің жер бетінде таралуы. 

27 Төменгі сатыдағы өсімдіктер.  

28 Жоғары сатыдағы өсімдіктер  

29 Өсімдік типтері.  

30 Биоценоз  

31 Өсімдіктердің адам өміріндегі маңызы. 

32 Өсімдік қауымдастығының құрылымы. 

33 Жануарлар əлемінің алуан түрлілігі жəне эволюциясы.  

34 Жануарлар əлемінің көптүрлілігі. 

35  Жануарлар  мен  өсімдіктердің  негізгі  айырмашылықтары  жəне 

ұқсастықтары. 

36 Бір клеткалылардың пайда болуы. 

37 Көп клеткалылардың пайда болуы. 

38 Жалпақ құрттар. 

39 Жұмыр құрттар. 

40 Буылтық құрттар. 

41 Моллюскалар типі. Алуан түрлігі жəне олардың маңызы. 

 

 8-15 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары. 

1 Буын аяқтылар типі. 

2 Шаян тəрізділер класы.  

3 Өрмекші тəрізділер класы 

4. Насекомдар класы. 

5  Хордалылар типі. Ланцетниктер класы. 

6 Балықтар класының жалпы сипаттамасы. 

7  Қосмекенділер класы. Қосмекенділер класының жалпы сипаттамасы. 

8  Қосмекенділердің алуан түрлігі, шығу тегі, маңызы, қорғалуы. Экологиясы 

9    Бауырмен  жоғалаушылар  класы.  Бауырмен  жорғалаушылар  класына 

жалпы сипаттама. 

 

10  Құстар класы.  Құстар класының жалпы сипаттамасы.  

11  Құстардың маусымдық өзгерістерге бейімділігі (ұя салу, қоныс аудару, 

ұшып кету). 

12  Құстардың жіктелуі (классификациясы) экологиялық топтары. 

13 Қазақстан Республикасында қамтылған құстарды қорғау шаралар жүйесі. 

14  Сүтқоректілер класының жалпы сипаттамасы.Көбеюі жəне дамуы, 

ұрпақтарына қамқорлық жасау. 

15 Сүтқоректілердің шығу тегі. 

16 Сүтқоректілер топтарының экологиясы. 

17 Сүтқоректілердің табиғаттағы жəне адам өміріндегі ролі, оларды қорғау. 

18 Географиялық қабықтар (жер қабықтары) 

19  «Жертану жəне өлкетану»   курсының мақсаты мен мазмұны. 

20 Жер жəне галактика. 

21 Галактиканың құрылысы, құрылымы жəне пайда болуы туралы қазіргі 

кездегі ұғымдар. 

22 Күн жүйесі. 

23 Ғарышты игеру жəне зерттеудегі ғылым жетістіктері. 

24 Жердің планета ретінде жалпы сипаттамасы. Жердің пішіні мен көлемі. 

25 Жер шар тəрізді. Жердің өз осінде айналуы. 

26  Уақыт (жергілікті, белдеулік, декретті) 

27  Жердің Күнді айналып қозғалуы. 

28 План жəне карта. 

29 Географиялық карта жəне план туралы түсінік. 

30  Масштаб, масштаб түрлері. Градустық жүйе. 

31 Карталардың мазмұны бойынша типтері. 

32  Жердің ішкі құрылысы. Литосфера 

33 Жер қыртысы, мантия, ядро. 

34 Жердің жасы. 

35 Жер қыртысының рельефі.Негізгі рельеф түзуші факторлар. 

36 Жердің беткі қабатын өзгертетін ішкі процестер. 

37 Жер бетін өзгертуші сыртқы процестер. 

38 Минералдар мен тау жыныстары. .Минералдардың классификациясы 

туралы жалпы сипаттамма. 

39 Жер бетінің рельефінің пішіндері. 

40 Материктер мен мұхиттар. 

41 Таулар мен жазықтар. 

42 Гидросфера. Судың қасиеттері. Жер бетіндегі су айналымы. 

43 Əлемдік мұхит. Жер асты сулары. Өзендер. Көлдер. Батпақтар. 

44 Атмосфера.. Атмосфераның құрамы мен құрылысы. 

45  Атмосфераның қызуы.  Атмосферадағы су.  Атмосфераның қысымы. 

46  Атмосфераның айналымы. Ауа райы жəне климат.  

47 Географиялық қабық. Биосфера. Тірі организмдырдің ролі. 

48 Еуразия мен Қазақстаның негізгі табиғи аймақтары.  

49 Адам жəне табиғат. 

50 Жер шарының халқы. Нəсілдер. 

51 Қазақстан  табиғатының өзгеруі жəне оны қорғауы. 

52 Өлкетану мақсаты мен мазмұны. Географиялық өлкетану. 

 

                                  Оқуға ұсынылатын əдебиеттер: 

Агелеуов Е.,  “Ботаника. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы”. 

Алматы, 1998. 

Блинников  В.Н.  «Зоология  с  основами экологии»,  М.  «Просвещение»,  1990- 

224стр 

Воронин  Н.С.      “Руководство  к  лабораторным  занятиям  по  анатомии  и  

морфологии растений”. Москва, 1981 г 

Гуленкова М.А, Красникова А.А, Полевая практика по ботанике. М. 1976 

Дорохина Л.Н. Неклюдова А.С. «Руководство к лабораторным занятиям», М. 

«Просвещение», 1980 

МухановБ, Т.Мусакулов,  Растительный и животный мир Казахстана. Алма-

Ата, «Мектеп» 1966 

Мусакулов Т.    “Ботаника”. Алматы, 1975 

Неклюкова Н.П. «Общее землеведение», М. «Просвещение», 1976  1-2 том 

Никонова  М.А.  Данилов  П.А.  «Землеведение  и  краеведение»,  М. 

«Просвещение», 2000 

Степанян  Е.Н.  «Лабораторные  занятия  по  зоологии  с  основами  экологии 

животных», М. «Просвещение», 1986