Бағдарламасы ф со пгу 18. 2/06 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

                     Жұмыс бағдарламасы                                                                                                        

Ф СО ПГУ 7.18.2/06

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

С.Торайғыров атындағы  Павлодар мемлекеттік университеті

Зоотехнология генетика және селекция

 кафедрасы

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ 

Микробиология пәні бойынша

5В080100  Агрономия 

мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған 

 

Павлодар

Мамандықтың мемлекеттік

жалпы білім беру

стандарты және типтік

бағдарламасы негізінде

әзірленген жұмыс

бағдарламасының бекіту

парағы

     Ф СО ПГУ 7.18.1/06

        БЕКІТЕМІН

        Оқу ісі жөніндегі 

проректор                          

         ____________Н.Э.Пфейфер  

          «___»___________ 2012 ж.

    Құрастырған:  _______________ а/ш.ғ.к., доцент Темиржанова А.А.

Зоотехнология генетика және селекция

 кафедрасы

Микробиология пәні бойынша

5В080100  Агрономия 

мамандығы бойынша оқитын студенттерге

арналған 

 

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Жұмыс   бағдарламасы   мамандығының   мемлекеттік   стандарты   ҚР

МЖМБС   3.08.353   –   2006   мен   Жоғары   және   ЖОО   кейінгі   білім

берудің   Республикалық   оқу   -   әдістемелік   кеңесі   мәжілісінің   2006

жылғы   22   мауысымындағы   шешіммен   бекітілгени   оқу   типтік

бағдарламасы негізінде әзірленді

Кафедра отырысында ұсынылған 2012ж. «20»04. №9 хаттама

Кафедра меңгерушісі _______________ Бурамбаева Н.Б. 2012ж. «____» 

________

Агротехнология факультет оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған 

2012ж. «07»06. №6 хаттама

ОӘК төрағасы  _____________Сейтханова К.К. 

2012 ж. «_____»___________

КЕЛІСІЛДІ

Факультет деканы       ______________ Т.К.Бексеитов  «___» ______ 2012 ж.

 

ЖБжӘҚ  МАҚҰЛДАҒАН

ЖБжӘҚ бастығы         _______________  А.А. Варакута  «____» _______2012 ж

Пәннің мақсаты мен міндеттері, оқу процесінде алатын орны

 

Микробиология - биология саласындагы басты пәндердің бірі. Казіргі заманда

ғылымның,   техниканың,   ауыл   шаруашылыгының   дамуда   микробиологиялық

процестердің   маңызы   зор.  Микробиология   саласын  білу   келешек  зоотехния

мамандарының   дүнис   танымын   калыптастырып,   олардың  практикалық

қызметінде (мал азығын дайындау, мал өнімдері мен шикізататрын сактау жане

тасымалдау, инфекциялық аурулардың алдьш алу, мал шаруашылығы өнімдерін

ондіру   технологиясын   жетілдіру)   микроорганизмдердің   негізгі   касиетерін

пайдалану ушін кажет.

Пәннің   мақсаты  -  студенттерге   жалпы   микробиологиядан   (әртүрлі

сапрофитті   және   зардапты   микроорганизмдердің  морфологиясын,   жіктелуін,

физиологиясьш.   Олардың   тіршілігіне  сыртқы   ортаның   әсерін   анықгау,

заттардың табиғи  айналымындагы,  мал  өнімдерін өндіру процестеріндегі,  мал

ауруларындағы   микроорганизмдердің   ролі)   сонымен  катар  ауыл   шаруашылық

микробиологиясынан:   жануарлардың   қоректенуіидегі  (ішек-карын   жолының

микрофлорасы,   патололгиялық  процестеріндегі   (инфекциялық   аурулардың

қоздарғыштары)   және  осімдік   азықгарын   сактауда,   сүрлемде   (шөп,   сенаж,

сүрлем   т.б.  микроорганизмдердің   ролін,   жануарлар   азығына   микробтар

синтездейтін   өнімдерді  пайдалану  (ақзат,   аминқышқылдары,  витаминдер,

антибиотиктер  т.б.), ауыл  шаруашылық өнімдерінің  микрофлорасын (сүг және

сүг   өнімдері,   ет   және   ет   өнімдері,  жануарлар  шикізататры,   жүмыртка   т.б.)

зертгеулер жөнінде білім және практикалық дағды беру.

Пәнің міндеттері: 

-   микроағзалардың   жіктелуі,   морфологиясы   және   физиологиясының

принциптерін қарастыру;

- табиғатта микроағзалардың таралуын қарастыру, зат алмасудағы олардың

қатысы,   прокариотты   жасушаларға   қоршаға   орта   факторларының   әсерін

тексеру; 

-   жануарлар   ағзасына   патогенді   болып   келетін   бактериялар   мен

саңырауқұлақтарды     индикациялау және идентификациялау әдістерін игеру,

сонымен   қатар   инфекциялық   ауруларды   алдын   алудағы   бактериологиялық,

серологиялық, аллергиялық зерттеу жолдарымен таңысу;

 - биотехнологиялық процестердегі микроағзалардың ролін қарастыру.

Пәнді игеру барысында студент білу керек: 



микроағзалардың   тіршілік   әрекетінің   теориялық   негіздерін   (жіктелуі,

морфологиясын және биологиясын); 



микроағзалардың   әсерінін   туындайтын   маңызды   биохимиялық

процестерді және олардың практикалық маңызын; 



микроаңзалардың өзара және адам ағзасымен  қарым-қатынасын; 



патогенді   микробтардың   негізгі   биологиялық   ерекшеліктерін,

инфекциялық аурулардың алдын алу тәсілдері мен принциптерін.

Пәнді игеру барысында студент істей білу керек: 



- микроскоптың иммерсионды жүйесімен жұмыс істеуді;



-  бактерилі   препараттарды   дайындауды,   бояудың   қарапайым   және

жекелей әдістерін игеру, микроағзаларды культивациялау тәсілдерін;



- малшаруашылық өнімдері микрофлорасын зерттеудің әдістерін игеру;

         Пререквизиттері:  физика,   органикалық   химия,   биохимия,   биология,

мамандыққа кіріспе.

          

 Пәннің тақырыптық                                                                                                Ф

СО ПГУ 7.18.2\07

                     жоспары                                                      

                       

 

Пәннің теориялық бөлімінің мазмұны

Тақырып   1.  Кіріспе.  Микроорганизмдердің   морфологиясы   мен  құрлысын

топтастыру негіздері.

Микробиологияньщ   пәні,   оның   биологиялық   және   ауыл   шаруашылық

ғылымдар жүйесіндегі орны мен қызметі. Эукориоттардың, прокориоттардың

және   вирустардың   сипаттамасы.   Микроорганизмдерді   зерттеу   әдістері.

Олардың  таралуы   және   табиғаттағы   затгардың   айналуындағы,   ор   түрлі

өнеркәсіптердің   салалары   мен   ауылшаруашылык   өндірістеріндегі,   тамақ

мәселссін   шешудегі,   қоршаған   ортаны   сақгап   калудағы   жоне  жалпы

биологиялық   міндетгерін   шешудегі   маңызы.  Микробиологияның   пайда   болуы

мен дамуы. А.Левенгуктың микроорганизмдерді ашуы. Микробтарды сипаттап

зерттеу мезгілі. Л. Пастердің жаңалық ашуы (ашудың негізгі касиетін, аурулар

қоздырғыштарын). Микроорганизмдердің қызметіи және  микробиологиясының

әр   түрлі   салаларының   пайда   болуын

 зерттейтін   гылымдардың

қалыптасуындағы   Л.Пастердің   ролі.

 Микробиологияның   физиологиялық

дамуының кезеңі. Р.Кох жоне оның микроорганизмдер туралы ғылымға қоскан

үлесі. И.И. Мечников, Л.С. Ценковский, С.Н. Виноградский; Д.И. Ивановский, В.Л.

Омелянский жүмыстарының маңызы.

Прокориотты микроорганизмдер. Топтастыру негіздері. Номенклатура және

анықгау   ережесі.   Морфологиялық,

 цитологиялық,   культуралдық,

физиологиялық   және   биологиялық

 белгілерінің

 микроорганизмдер

№

р\с

Тақырып атаулары 

 

Сағат саны

Дәр  Пра

к

Зе

рт

СӨ

Ж

1

Кіріспе.  Микроорганизмдердің   морфологиясы

мен құрлысын топтастыру негіздері

1

1

4

2

Микроорганизмдердің физиологиясы

1

1

4

3

Микроорганизмдердің генетикасы мен 

селекциясы

1

1

4

4

Сыртқы ортаның микроорганизмдерге әсер 

ететің факторлары. Микроорганизмдердің 

өзара және баска ағзалармен қарым-

қатынасы

1

4

5

Микроорганизмдердің көміртегі 

қосылыстарын өзгертуі

1

4

6

Микроорганизмдердің белок және биологиялық 

белсенді заттарды түзуі

1

4

7

Микроорганизмдердің табиғатта таралуы. 

1

4

8

Инфекция жәие иммунитет туралы ілім. 

Микроорганизмдер-инфекциялық 

аурулардың қоздырғыштары

1

1,5

4

9

Жануарлар ағзасының микрофлорасы

1

1

4

10

Мал азықтарының микробиологиясы

1

1

4

11

Санитарлық көрсеткіш микроорганизмдер

1

1

4

12

Сүт және сүт өнімдерінің микробиологиясы

1

1

4

13

Еттің микробиологиясы

1

1

4

14

Былғары-тері шикізаттар микробиологиясы

1

4

15

Жұмыртқа микробиологиясы. Қи 

микробиологиясы

1

1

4

Барлығы:

15

7,5

7,5

90

систематикасындағы   маңызы.   Негізгі

 микроорганизмдер

 тобының

систематикасы (Берги бойынша).

Прокориоттардың   морфологиясы.   Нағыз   бактериялар.  Спирохеттер,

актиномицеттер.   Микоплазмалар,   риккетсиялар.   Прокориоттар   клеткасының

кұрлысы.   Грам-оң   жіне   Грам-теріс  микроорганизмдердің   құрамы  мен   клетка

кабырғасының   кұрлысы.  Капсула  жэне   шырышты   кабаты.  Цитоплазма

мембранасы, қүрлысы, оның аткаратын қызметі. Бацилаллар мен клостридилер

спораларының   орналасуы   мен   кұрлысының   өзгешелігі.   Талшықгар,  түкшелер,

фибрилер, олардын міндеттері.

Эукориотты  микроорганизмдер.  Микроскоптық   саңырауқұлактар,  олардың

құрлыстарының

 өзгешеліктері.   Саңырауқұлақтардың 

негізгі

 кластары:

бұтақталмаған, аскомицеттер, зигомицеттер, дейдромицеттер жоне т.б. Вирустар.

Вирустардың   қүрылысы.   Топтасулардың   негіздері.  ДНК  және   РНҚ-гсномдық,

күрделі  және карапайым  вирустар. Фагтар.  Бактериофагтар. Табиғаттагы және

өнеркосіитегі олардың ролі.

Тақырып 2. 

Микроорганизмдердің физиологиясы.

Микроорганизмдердің   химиялық   күрамы.   Байланыскан   жоне

 бос

сулар,органикалық   және   минераддык,   заттар,   олардың  микроорганизмдердің

тіршілігіндегі маңызы.

Зат   алмасу   (метоболизм).  Анаболизм  және  катаболизм.  Олардың   әртүрлі

микроорганизмдер ұшін маңызы мен кдтынастары.

Микроорганизмдердің   ферменті   және   олардьщ  микроб  өміріндегі   ролі.

Химиялық жаратылысы, әсерінің мәні мен олардың сипаттамасы. Экзо және эндо

ферменттер.  Микроорганизмдер  клеткасындагы   ферменттердің   таралуы

(орналасуы).   Негізгі  констутивтік   және   болатын   индуцибелдік  ферменттер.

Микробтар  ферменттерінің   агроөнеркәсіптік   комплекстерде   пайдаланатын

саласы.

Микроорганизмдердің  қоректенуі.  Клеткадағы   қоректік  заттардың  енуіне

эсер ететін факторлар. Қоректік заттың тасымалдауы мен араласуы. Диффузия

және активті тасымалдау.  Микроорганизмдер  клеткасының химиялық кұрамы.

Әртүрлі  микроорганизмдер  тобына   керекті   көміртектердің,   азоттың   көздері

және  баска  элементтер. Олардың қорегі үшін көміртегінің  органикалық және

минералдық қосылыстарын пайдалануы.

 Микроорганизмдердің қоректену түрлері. Афтотрофты және гетеротрофты

қоректену түрлерінің сипаттамасы.

Микроорганизмдердің   фотосинтезі  мен  хемосинтезі. С.Н.  Виноградскийдің

хемосинтезді

 

ангуы.

 

Фотолитрофтьшар,

 фотоорганотрофтылар,

хемоорганотрофтылар, паратрофтьшар (клетка арасындағы паразиттер).

Микробтар  пайдаланылатын   азоттық   органиклық   және  минералдық

қосылыстары, олардың зат алмасудағы ролі.

Микроорганизмдердің дайын аминкышқылдарын, витаминдерді және баска

өсуге керек факторларды керек   етуі.

Микроорганизмдердің   әр   түрлі   күкірттік   және   фосфордың  косылытарын

пайдалануы.

 Темірді,   магнийді,   калийді,   кальцийді,

 натрийді,

марганецті,молибдеңді   және   баскд   микроэлемменттерді  керек   ету.   Олардың

зат алмасудағы ролі.

лену). Микробтардың тыныс алуына байланысты классификациям. Отегініц

кдтысуымен жүретін (аэроб) тыныс алудың және анаэробты дегидрогенирлену

химиясы.   Ашу   процесі   аМикроорганизмдердің   тыныс   алуы.   Биологиялық

тотығудыд  түрлері: тікелей және тікелей емес (дегидрогенирнаэробты тыныс

алудың турі. Органикалық ортаның толық тотықпауы, түзілетін енім. Анаэробты

өсіру үшін анаэробиоз жасау әдістері.

Микроорганизмдердің   кебеюі.   Өсу   жөне   көбею   деген   түсінікке  аныктама.

Микроорганизмдердің   негізгі   топтарының   турлері.   Бинарлы,   боліну   және

бүршіктену.   Жіпше   пішінділердің,  актиномицеттердің,   саңыраукұлактардың

көбеюі.   Жасанды   қоректік  орталарда   өсіргенде   және   жануарлар   ағзасында

көбейгенде бактериялардың өсу кезендерінің негізгі зандылыктары.

Тақырып 3. Микроорганизмдердің генетикасы мен селекциясы.

Микроорганизмдер-генетикалық

 

ізденістердің

 

объектісі.

Микроорганизмдердің   өзгергіштігін   зерттеген   микробиологиялық  ғылымының

негізін   салушылар.   Мономорфистер   (Р.Кон,  Р.   Кох)  мен   полиморфистердің

(К.Негели, X. Бехнер) өзгергіштікке көзкарасы. Морфологиялық, есінділік және

физиологиялық   өзгерістер.   Микроорганизмдердің   өзгеруіне   сыртқы   орта

факторларының   әсері.   Микроорганизмдердің   генетикалық   аппаратының

күрылуы. ДНК-ның репликациясы. Генетикалық  және ферментотиптік өзгеріс.

Спонтанды   табиғатта   кенеттен   және  индуцивті   (қолмен   шакъіратын)

өзгерістер.   Мутагенді   заттар.  Оларды  микроорганизмдер  касиетін   өзгертуге

пайдалану. Микроорганизмдердің  түкымкуалаушылық  касиеті. Прокориоттардың

рекомбинациясы-рансформация, конъюгация. 

Тұқым   куалаушылыктың   хромосомасыз   факторлары.   Плазмидтер   мен

эписомды   бактериялар.   Тамақ   өнеркәсібіндегі,

 жем   өндірудегі,

ауылшаруашылық   дақылдар  мен   мал  өнімдерін   өндірудегі   пайда   келтіретін

микроорганизмдердің селекциясы мен оның мақсаты.

Тақырып 4.  Сыртқы ортаның микроорганизмдерге  әсер  ететің  факторлары.

Микроорганизмдердің өзара және баска ағзалармен қарым-қатынасы.

Микроорганизмдердің  әр тұрлі сыртқы ортаның факторларына катынасы.

Кейбір микроорганиздер топтарына судың, калыты жағдайдағы әсері. Әр түрлі

микроорганизмдер  клеткасының   осматикалық   қсымдары   және   олардың   әр

түрлі   ортадағы   су   мелшеріне   кдтынасы.  Микроорганизмдер  өміріне   кауіпті

температуралар.   Психрофильді,   мезофильді   және

 термофильді

микроорганизмдер. 

Микроорганизмдердің 

оттегіне 

катынасы. 

Аэробты,

анаэробты   және   факультативті  анаэроб  микроорганизмдер.   Әр   турлі

микроорганизмдер   топтарының

 қоректік   ортада   дамуына   тотығу-

тотықсыздандыру көрсеткіштерінің  әсері. Әр түрлі  микроорганизмдер дамуына

өсер ететін ортанын  қышқылдығы. Микроорганизмдергс кауіпті  эсер  ететін рН

мөлшері.   Қысымның,   улы   заттардьщ   және   радиацияньщ   микроорганизмдерге

әсері. Физикалық және химиялық факторлардың (пастеризация, стерилизация,

рН төмендеуі т.б.) көмегімен микроорганизмдер өміріне өзгеріс енгізу.

Ауъшшаруашылық   өндірісінде   пайдаланатын   микробиологиялық

процестерді  реттеу  үшін             сыртқы       ортаның  факторларын   пайдалану.

Агроөнеркәсіпті   комплекстердің   жоне  бірлестіктердің   өнімдерінің   сапасын

арттырудағы әдістер.

Микробтарға карсы заттар. Микробтарға карсы заттардың шығу табиғаты

жоне тегі (антибиотикалық биотехникалық). Спецификасы мен олардың  эсер

ету  механизмі.   Микробостатикалық   және   микробоцидтық   әсерлер.   Өтек

керекті химиотерапевтік препараттар, сүрлемдейтін, дезинфекциялайтьш және

жоятын заттар, мутагендер. Тағамдарды консервілеу әдістері.

Микроорганизмдердің   өзара   карым-катынасының   сипаты:  метабиоз,

симбиоз   (комменсализм,   мутуализм),   антоганизм  ("белсенді"   және  "енжар"

антоганизм,

 тоғышарлық,   жыртқыштық).

 Симбиоз   жэне

 антоганизмді

ауылшаруашылығы  мен медицинада  қолдану. Сапрофиттік және тоғышарлық

микроорганизмдер.

 Тогышарлық   микроорганизмдермен   өсімдіктердің,

жануарлардың, адамдардың зақымдануы.

Тақырып 5. Микроорганизмдердің көміртегі қосылыстарын өзгертуі.

Көміртекті қосылыстарының, көміртегінің табиғат айналым-ындагы өзгеру 

процессінің мәні және өсімдіктердің органикалык заттарын ыдыратудағы 

микроорганизмдердің ролі.

Сұт   қышқылының   ашуы   және   олардың   қоздырғыштары.

 Тамақ

онеркэсібіндегі,   тұрмыстағы   және  мал  азығын   сүрлемдеудегі  сүт   кышқылды

ашудың   мағынасы.   Сүт   қышқылының  гемоферментативті  ашуы.   Осы

процесстердің химиясы.

Сүт   қышқьілы   бактерияларын   пайдалана   отырып   сүт  қышкылын,   айран

тагамдарын алу. Ашыту, жемістерді  және бакдіа  өнімдерін залалсыздандыру,

сүрлем және пішен сақгау әдістсріне қойылатын талаптар.

Пропион   қышідылды   ашу,   оның   қоздырғыштары   және   одан  алынатын

затгар.  Пропион   кышқылды   ашудың   ірімшік,  сыр  жасаудагы   практикалық

маңызы.

Спирттік   ашу,   оның   химиялық   жолдары.   Дрожждар   спиртік  ашудың

қоздырғышы (жабайы және мәдени, теменгі және жоғары  түрі). Дрожждарды

спирт,   шарап,  ірімшік   жасауда,   нан   ашьпуда  пайдалану.   Спирттік   ашуды

глицерин  алуға   пайдалану.   Спирттік  ашуды   глицериндікке   алмастыру

процестерінің жағдайы мен себебі.

Май   вдшкылды  және   ацетонбутилді   ашу.   Олардың   табиғаттағы   және

ауылшаруашылығындағы   маңызы.  Осы  процесстердің   қоздырғыштарының

негізгі   касиеттері,   олардың

 табиғатгағы   таралуы.

 Май

 қышкылды

бактериялардың  моно,-ди  және іюлсахаридті кажет етуі. Пекгинді  заттардың

май қышкылды ашуы және оның күрамында кендірі бар өсімдіктердің алғашқы

ондегендегі маңызы.

Клетчатканы   ьвдырататын   микроорганизмдер.   Кағазды   ыдырататын

микробтардың   аэробты   түрлері.  Клетчатканы  ыдырататын   саңыраукүлактар.

Күйіс кдйыратын жануарлардың ішек-карындағы клетчаткаларды ыдыратудың

маңызы.  Этил  спиртінің   тотығу   арқылы   сірке   кышқылына   айналуы.  Осы

нроцесстердің табиғаттағы және мал шаруашылығындағы маңызы

Майлардың  микроорганизмдер  көмірімен   тотығуы.  Осы  процесстердің

майды сактагандағы маңызы. Органикалық  қышқыддар мен көмір сутегілерін

сіңіретін микроорганизмдердің  практикадағы қолданылуы.  Микроб белоктарын

алу   жөне   қоршаған

 ортаны   ластанудан   сактап

 калу

 мақсатында

микроорганизмдердің  көмір   сутегінің   тотығу   процесстерін   жеделдететін

шаралар.   Сырткы  ортаны   ластанудан  қорғайтын   негізгі   микробиологиялық

күрес.

Тақырып   6.  Микроорганизмдердің  белок  және   биологиялық  белсенді

заттарды түзуі.

Ауыл шаруашылығын концентратты азықгармен  биологиялық белсенді

заттармен

 

қамтамасыз

 

етудегі

 

микро-организмдердің

 

ролі.

Микроорганизмдердің

 амин

 қышкыддарын

 түзуі.

 Белок   алу

 үшін

микроорганизмдерді  пайдалану.  Микроорганизмдердің   витаминдерді   және

баскд   өсіп-өнуге   керекті

 гормондарды   түзуі.   Микроорганизмдердің

антибиотиктер   түзуі.  Антибиотиктердін,   химиялық   жаратылысы.  Антибиотик

сияқгы  заттарды бөлетін  микроорганизмдер.Биологиялық белсенді заттардың

микробиологиялық   жолдармен   өндіру,   олардың   артықшылыгы   мен

экономикалық тиімділігі. Биологиялық белсенді заттардың жаңа түрлерін алумен

катар,

 олардың

 тек

 керекті   касиеттеріне   байланысты   болашағы.

Биотехнологияның  даму  тенденциясы.   Микроорганизмдердің  түзстін   улы

заттары. Микробтар түзетін улармен тағамның жоне азыктың улануы.

Тақырып 7. Микроорганизмдердің табиғатта таралуы.

Топырақ микрофлорасы және оиың топырақ құру процесіндегі ролі. Әр түрлі

топырактагы   микробтардьщ   түрлсрі.   Өсімдік   тамырларыішң  микрофлорасы.

Топырақгағы   кездесетін

 зардапты   микроорганизмдср.   Топырақ

микрофлорасының таралуының негізгі факторлары.

Судың  микрофлорасы.   Эр  түрлі   су   жүйелеріндегі   су  микрофлорасының

күрамы.  Судағы  зардапты   микроорганизмдср.  Судың   тазалығын   тексеретін

бактериологиялық зерттеулер. Коли-титр. Су қоймаларын ластанудан алдын ала

сақгандыратын   әдістер.  Лас   сулардың   сугармалы   және   сүзетін   жерлердегі

биологиялық  тазалануы.   Өндірістен,   ауылшаруашылыктан   ж&не   тұрмыс

қажеттерінен   ағып   шығатын   сулардаіы   синтетикалық   және   әр   түрлі

косылыстарды ыдырататын микроорганизмдер.

Ауаның  микрофлорасы.  Ауаның   микроорганизмдермен  ластануының

жолдары. Ауадағы сапрофитті және  зардапты  бактериялар. Ауага санитарлық

баға беру. Ауаның санитарлық тазартудың әдістері.

Тақырып 8.  Инфекция  жәие  иммунитет  туралы ілім.  Микроорганизмдер-

инфекциялық аурулардың қоздырғыштары.

Инфекция  және   жүқпалы   аурулар   туралы   түсінік.  Микроорганизмдердің

зардаптылығы, уыттылығы және токсигендігі  (улылығы). Инфекциялық аурулар

қоздырғыштарының   организмде  таралуы.   Қоздырғыштың   жүгу   көздері.

Антропозонозды  ауру  крздырғыштары.   Инфекцияның   түрлері:   спонтаңдық,

эндогендік,  моноинфекция,   реинфекция,   рецидив,   токсикоинфекциялар.

Инфекцияның   дамуы   мен   пайда   болуына   жануарлар  организмдерінің

ерекшелігі   мен   сыртқы   ортаның   әсері.  Инфекция  процесстерініц   дамуы   мен

ақыры. Микробтасушылық жоне микробтаратушылык.

Иммунитет.  Иммунитеттің   түрлері.   Ағзаның   иммундік   жауабы.  Агзаның

иммундік   жүйесі   мен   реакциясы.   Иммунитеттің  жетімсіздік       жағдайы.

Иммунокомпоненттік         клеткалар.         Табиғи  резистентіліктің   факторлары:

клеткалық   (фагоцитарлык)   және   гуморалдық   (антиденелер,   лизоцим,

комплемент, пропердин және т.б.). Клеткалық және гуморалдық факторлардың

табиғи  резистенттілігі  мен   иммунитет  факторларының   өзара   катынастары.

Жануарлар агзасының табиги резистенттілігін жоғарлату жолдары. Антигендер.

Антиденелер. Вакциналар және оның тұрлері. Иммундық кдн сарысуы.

Инфекциялық   аурулар   қоздырғыштары:   туберкулездің,  бруцеллездің,

колибактериоздың   (ақ   тышкақ),   сальмонеллездің   (қылау),   сібір   жарасының,

сіреспенің,   ботулизмнің,  микотоксикоздың,   аусылдьщ,   күгырудың,   кұс

обасының.

Олардың морфологиясы, биологиялық өзгешеліктері, табигаттағы таралуы,

микробиологиялық  диагнотикасы.  Ауруды  болдырмау әдістері. Аурудың алдын

алу мен емдеуі.

Тақырып 9. Жануарлар ағзасының микрофлорасы

Терінің, коньюктиваның, тыныс алу мүшелерінің шырышты қабаттарының,

несеп   мүшелерінің   көдімгі   микрофлорасы.   Оның  агзаның   физиологиялық

жағдайына   өсері.   Жануарлардың   асқорыту  мүшелерінің  әр  түрлі  болімдерінің

микрофлорасы  (ет қоректілердің, талғаусыз қоректілердің, шөп қоректілердің).

Көп камералы малдар аскдзанында жүретін микробиологгошық процесстердің

ерекшелігі.  Күйісті   малдардың   ас   қорыту   мүшелерінің  микроб   пейзажы.

Целлюлоза  ыдырататын   микроорганизмдер   және   олардың   мес  қарындағы

азыктағы   клетчатканы   ыдыратудагы   ролі.   Жануарларды  мочевина   мен

құрамында  азоты   бар  қосындылармен   қоректендіргенде  мес  кдрындағы

жүретін микробиологиялық процесстер. Микробтар-фермент және витаминдерді

мал  ішегінде  түзушілер.  Микроб  түзетін ферменттердің тамақ қорытудағы ролі.

Жануарлар  ішегіндегі   әр   тұрлі   микробтардың   антоганистік  белсенділігі.

Дисбактериоз.  Ac  қорыту   жұйесіңцегі  микрофлора  құрамдарын   реттеудің

жолдары.

Тақырып 10. Мал азықтарының микробиологиясы.

Мал  азықгарының   сүрлемдегенде   жөне   кептіргенде   жұретін  микроб

иологиялық  процесстер.  Өсімдіктердің   эпифиттік  микрофлорасы,  оның

айырмашылығы мен құрамы. Өсімдіктер микрофлорасының есімдіктер оміріндегі

мал  азығын   дайыңцаудағы  ролі.   Көк   азықгы           сүрлемегендегі   болатын

өзгерістердің  микробиологиялық   негізі.  Шопті   кситіру,   дайындау.шопті

кептіргендегі микробиологиялық процесстер. Эпифиггі  микроорганизмдер өсуі

кезіндегі   крректі  заттардың   азаюы.   Шопті  брикеттеп   дайындау.   Қоңыр  шөпті,

сенажды   дайындаудағы  микробиологиялық  процесстер.  Шептер   мен   дэнді

азықгың   қызьш  кетудегі   микроорганизмдердің   ролі.   Азыктык   уланудың

қоздырғыштары.

Мал  азығын   сүрлемдеу.  Мал   азыгын  сұрлемдеудің   жолдары.  Азықгы

сүрлмдегендегі   микробиологиялық

 процесстер

 және   оны   реттеу.

Микроорганизмдер  өсіп-өнуінің   фазасы   (сатысы).   Орга   рН-ның   әр   турлі

микроорганизмдер   топтарына

 әсері.   Өсімдіктер

 буферлігі,   олардың

ылғалдылығы   жоне   азыктың   сүрлемдеуге  дайындығы.   Кднт  минимумы   (аз

молшерлігі). Сүрлем процесівдегі дұрыс жүру жолдары (жағдайлары).

Азыкты   дрожждану.   Ашытқьгларды   осіруге   керекті   жағдайлар.

Дрожждардың осіп-өнуін бақылау.

         Қүрама-жем мен тамыр жемістердің микрофлорасы.

Мал азығындағы микроорганизмдер түзген белоктың мацызы. Азық белогын

алу   ұшін   микроорганизмдерді   гидролизаттарда   және  баскд   әр   түрлі   өндіріс

калдықгарында   есіру.   Белокты   комір   сутектерінен   алудың   техникалық

жолдары.

Мал азығына антибиотик заттары пайдалану .

Микробиологиялық   өндірістің  (биотехнология)   мал  шаруашылығына   азық

дайындаудағы міндетгері.

Тақырып 11. Санитарлық көрсеткіш микроорганизмдер.

Санитарлық көрсеткіш микроорганизмдерге сипаттама. Олардың қоршаған

орта объектілерінің жэне мал шаруашылығы енімдерінің санитарлық жағдайын

анықгау кезіндегі маңызы.

Санитарлық көрсеткіш микроорганизмдер арқылы әртүрлі ластану көздерін

табу.

1

Нәжіспен   ластану   корсеткішіне   жататын  микроорганизмдер  ішек   таякдіасы

тобындағы бактериялар (ІТТБ),  энтерококкалар, клостридилер, ішек таяқшасы

фагтары.

2

Шіріген   заттармен  ластану  корсеткішіне   жататын  микроорганизмдер.

Термофильдер, протейлер.

3

Ауыз-тыныс  жолдары  болінділерімен   ауа   арқылы  ластану  көрсеткішіне

жататын микроорганизмдер: кегергіш және гемолитикалық стафилакоккалар.

Өндірістік

ластану

көрсеткішіне

жататын микроорганизмдер: 

микроорганизмдердің ендірістік штаммдары.

Тақырып 12. Сүт және сүт өнімдерінің микробиологиясы.

Сүтті   ластайтын   микрофлораның   көздері.   Желіннің   облигатты  жоне

факультативті   микрофлорасы.  Сұттің   сауған   және   сактау  кездеріндегі

микроорганизмдермсн ластану жолдары. Малдардың, қоралардыц, ыдыстардың,

сұт   сауу   аппаратының   сұт   сапасы   мен  тазалық   жагдайына   әсері.   Суттің

бактериоцидтік фазасы, оның практикалық мәні. Бактериоцидтік фазаның үзақ

болуына  эсер  ететін факторлар. Температураның сүт ішіндегі заттардың ұзақ

сакталуьша   ыкдалы   мен   бактериоцидтік   фазаға   әсері.   Сүттің  калыпты

микрофлорасы және олардың біркелкі өсіп-ену фазасы.

Сүттің   бактериялармен   ластануын   төмендету   жолдары.   Сүтг  сауу

аппаратының   және   ыдыстың   микроорганизмдермен   ластануына   олардың

тазалығына   әсері.   Сүтгі   сақгағанда  микроорганизмдермен   ластануын

темендету үшін қолданылатын шаралар. Сүтті консервілеу жолдары.

Микроорганизмдер тудыратын сүт кемістігі (акау). Сут арқылы адамдарга

таралатын   жұқпалы   аурулар   қоздырғыштары  жоне оларды  залалсыздандыру

жолдары   (пастеризациялау  т.б.).  Фосфатазага   сынақ.   Сүтті   бактериялық

зерттеудің  жолдары.  Сынақ   алу   жоне   тасымалдау,   микробтардың   жалпы

санының, колититрін анықгау. Сүгті бруцеллезге және туберкулезге зерттеудің

негізі. Сұтті осы көрсеткіштерге тексергендегі сапасы.

Сут   қышқыдды   өнімдер.   Сүт   қышқылды   өнімдерді  жасағандағы

микроорганизмдердің   ролі.   Ашытқы   дайындаудағы  пайдаланылатын  таза  сүт

қышкылды бактерияларды беліп алу. Сүйык жоне құрғақ ашыткзлпар, оларды

пайдаланудың ерекшеліктері. Сапасы жоғары ашытқы дайындаудың болашағы.

Сүт   қышқылды   онімдер,   сүзбе,   қаймақ,   кәдімгі   ұйыған   сүт,  йогурт,

ацвдофильді   сүт.   Ашытқы   қүрамына   кіретін,   сүт   қышқылды  бактериялардың

сипаттамасы.   Ацидофильді   сүт,   оның   диеталық  емдеудегі   маңызы  мен   мал

шаруашылығында   пайдаланылуы.  Аралас,ангыған   сүт   қьпігқылды   онімдер:

кефир (айран),  қымыз.  Осы  өнімдердің  микрофлорасы  және олардың  эсер ету

процесстері.

Май  микробиологиясы.   Қышқыл   сарымай   мен   тәтгі   сарымайдың

микробиологиялық   процесстерінің  сипаттамасы.  Қышқыл  сарымай   мен  тотті

сарымайды   дайындағанда   және  сактаған   кезде,   оның   сапасына   осер   ететін

микробиологиялық  процесстер. Қышқыл сарымай дайындауға  пайдаланылатын

таза  сүт  кышқылды бактериялар.  Микроорганизмдер тудыратын май  ксмістігі

және одан сактану  жолдары.  Ірімшік микробиологиясы. Көлемі жағынан үлкен

немесе   кіші  ірімшік   жасауда,   пісіліп   жетілуде   жүретін   микробиологиялық

процесстер.   Ірімшік   жасаудағы   пайдаланылатын   бактериялардың  таза

өсінділері.   Сүттің   бактериялармен   ластануының   ірімшік  сапасына   әсері.

Бактериялар тудыратын ірімшік кемістіктері және олардың алдын алу.

Тақырып 13. Еттің микробиологиясы.

Ет  өнеркәсібіндегі  ветеринариялық-санитариялық  бақылаулардың   мәні.

Еттің бактерияларымен ластану көздері.  Микроорганизмдердің еттегі мөлшері

және етке таралуы. Еттің  жетілуі. Еттің  бактериялармен ластануын томендету

жолдары.   Мал  шаруашылық   комплекстерінде   етгің   сапасын   артырудагы

тазалық сақгаудың маңызы.

Еттің   бұзатын   микробиодогиялық   процесстердің  қоздырғыштары   (шіруі,

ашуы, көгеруі, боялуы, жалтырауы). Етті  тағамдардың  токсикоинфекциясыньщ

қоздырғьшітары  (сальмонеллез,  ботулизм  және   баскалар).   Ет

арқылы адамдар мен  жануарларға жұкдалы  ауру тудыратын  қоздырғыштары

жүгуы мүмкін. Ет және ет өнімдерінің микробиологиялық зерттеу әдістері және

сынама   алу.   Ет   және   ет   өнімдерін   консервілеу:   салқындату,  тұздау,   кептіру

және кактау, ыстау.

Тақырып 14. Былғары-тері шикізаттар микробиологиясы.

Жаңа сойылып алынған терінің микрофлорасы. Былғары-тері шикізаттарын

сақгағандағы микрофлораның өзгеруі (шіру,көгеруі, тұзды таңбалар). Былғары-

тері   шикізаттарын   консервілеу:   кептіру,тұздау,   мүздату.   Былғары-тері

шикізатты адам және жануарлар ауруының қоздырғыштарының көздері боуы

мүмкін  (сібір   жарасы,  бруцеллез,  бұзаутаз   т.б.).   Жүннің   сапасын   бүзатын

микроорганизмдер.   Ветеринариялық—санитарлық   бақылаудың   былғары-тері

ендірісіндегі   маңызы.  Былғары-тері   шикізатын   микробиологиялық   әдістермен

тексеру. Асколизация.

Тақырып 15. Жұмыртқа микробиологиясы.  Қи микробиологиясы

Жүмыртка  микрофлорасы  және   оған   микроорганизмдердің  ену жолдары.

Жүмыртканың   микробтарға   кдрсы   касиеті.  Микрооррганизмдердің  жүмырткд

сапасына әсері.

Жүмырткалардың

 бактериялармен   ластануын   азайту   жолдары.

Жүмыртканы   сактау  жолдары   мен  жағдайлары.   Жүмыртка  инфекциялық

аурулармен   токсикоинфекциялар   қоздырғышының   көздері.   Жүмыртка

сапасына микробиологиялық баға беру.

Әр

 

түрлі

 

технологиялық

 

жолдармен

 

алынған

 

қидағы

микроорганизмдердің   сапасы  мен   саны,  құрамы   (калыпты   және   сұйық

тосеусіз).  Микроорганизмдердің   қидағы   клетчатканы,  азоттық   және  баска

қосылыстарды ыдыратуы. Қиларды әр тұрлі жағдайлармсн сактау кезіндегі NH

3

ұшып   кетуі.   Қидағы   азотты  жоғалтпау   өдістері.   Қидагы   фосфорлар   мен

күкірттердің айналымы. Қиды сақгау және оны залалсыздандыру әдістері.

Зертханалық сабақтардың мазмұны 

Тақырып 1. Микроскопиялық   техникалар. Микроскоптың құрлысы. Олармен

жұмыс істеу.1

Тақырып 2. Бактериялардың морфологиясы.1

Тақырып 3. Актиномицетгер мен саңыраукұлақгардың морфологиясы.1

Тақырып  4.Бактерия  есінділерінен   препараттар   дайындау.  Препаратты

бояудың карапайым әдісі.

Тақырып 5. Күрделі бояу әдістері. Грам және Михин әдістерімен бояу.

Тақырып 6. Аэробты бактерияларды өсіру.

Тақырып   7.  Анаэробты  микроорганизмдерді   өсіру.  Анаэробиоз  жағдайын

жасау әдістері.

Тақырып 8. Топырактың микрофлорасы.

Тақырып 9.  Судың микрофлорасы. Судың коли-титрін анықгау.

Тақырып 10. Ауаның микрофлорасы.

Тақырып 11. Микроорганизмдердің таза өсіндісін бөліп алу әдістері.

Тақырып   12.  Гентикалық   зерттеу   әдістері.   Градиенттік     таяқшалар  аркылы

бактериялардың антибиотиктерге  сезімталдығын анықгау. 

Тақырып 13. Лаборатиялық жануарлар, оларды зақымдау әдістері.

Тақырып 14. Агглютинация реакциясы. (АР).

Тақырып 15. Преципитация реакциясы (ПР) және КБР.

Тәжірибелік сабақтардың мазмұны

Тақырып   1.  Сібір   жарасының   қоздырғыштары.  Бруцеллез  қоздырғыштары.

Туберкулез   қоздырғыштары. 

Сальмонеллез   қоздырғыштары. 

Ботулизм

қоздырғышы. Зардапты кокктар коздыргыштары.

Тақырып 2. Ағзаның микрофлорасы. Азыктың микрофлорасы. 

Азыкты консервілеу одістері. 

Санитарлық корсеткіш микроорганизмдер.

 Сүт және сүт өнімдсрінің микрофлорасы.

Тақырып 3. Ет және ет өнімдерінің микрофлорасы. Балық микрофлорасы. Бал

микрофлорасы

Тақырып 4. Жұмыртка және жүмыртка онімдерінің микрофлорасы. Жануарлар

шикізаттарының микрофлорасы.

СОӨЖ мазмұны

Тақырып 1 Микроорганизмдерге физикалық факторлардың әсері

Тақырып 2 Микроорганизмдерге химиялық факхорлардың осері

Тақырып 3 Микроорганизмдерге биологиялық факторлардың әсері

Тақырып 4 Микроорганизмдерді өсіретін қоректік орталар

Тақырып 5 Микроорганизмдердің генетикасы мен селекциясы

Тақырып 6 Микроорганизмдердің өзара және баска тіршілік иелерімен 

катынасы

Тақырып 7 Микроорганизмдердің көміртегі қосылыстарын өзгертуі

Тақырып 8 Микроорганизмдердің белок және биологиялық белсенді заттар 

түзуі

Тақырып 9 Өсімдіктердің эпифитті және ризосфсралық микробтары    

Студентердің өздік жұмыстарының мазмұны.

№

р/н

СӨЖ-дің түрі

Бақылау

формасы

Бақылау түрі

Сағат

саны

1

2

3

4

5

1 Дәріс 

сабақтарына 

дайындық

сабақтарға

қатысу

15*1=15

2 Зертханалық 

жұмыстарға 

дайындалу

Зертханалық

жұмыстардың

кестелерін

дайындау   және

т.б.

Зертханалық

жұмысты істеу

үшін рұқсат

алу. 

0,5*15=7,5

3 Аудиториялық 

сабаққа кірмеген 

қосымша 

материалдарды 

оқу, өңдеу

Конспект  және 

т.б.

Коллоквиум

және т.б. 

2*9=18

4 Үй жұмысын 

орындау

Конспект 

Семинар

40

5 Бақылау

шараларға

дайындалу

межелік

бақалауға

дайындалу

МБ1 және

МБ2,

коллоквиум

және т.б.

9,5

Барлығы

90

Өздігінен оқуға арналған тақырыптар

1. Микроағзаларды өсіруге арналған қоректік орталар.  

2. Микробиологияда   қолданылатын   бояулар.     Бояғыш   ерітінділерді

дайындау. 

3. Стерилизация,   пастеризация,   дезинфекция.  Дизинфекциялаушы   заттар

тобының негізгі сипаттамасы. 

4. Микроағзалардың генетикасы мен селекциясы. 

5. Жұмыртқа микрофлорасы. 

6. Тері өнімдерінің микрофлорасы. 

7. Бағалы тері заттарының микрофлорасы. 

8. Ішек микрофлорасы. 

9. Микроағзаларды өсіруге арналған қоректік орталар.  

Мамандық(тардың) жұмыс оқу

жоспарынан көшірме 

ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

5В080100  Агрономия 

мамандығының Микробиология пәні бойынша

оқу жұмыс жоспарының көшірмесі

Оқу

нысаны

Пәннің көп еңбекті

қажет етуі 

Семестр

бойынша

бақылау

нысандары  

Сем

естр

Семестр бойынша студенттердің

жұмыс көлемі 

кре-

дит-

тер

академиялық

сағат 

кре

дит

тер

Аудиториялық сабақ 

(ак. сағат)

СӨЖ

(ак. САғат)

Бар-

лығ

ы

ауд

СӨ

Ж

ем

т

сы

н

К

Ж-

а

К

Ж-

с

бар-

лығы

дәр пр. зерт

бар

лығ

ы

ОСӨ

Ж

ОКБ

база-

сындағы

сырттай

3

135 45 22,5 3

3

2

30

15 7,5 7,5

90

22,5

Кафедра меңгерушісі                                Бурамбаева Н.Б.             2012 ж. «___» ________

Әдебиет

Негізгі:

1. Шоқанов А. Микробиология және иммунология: оқулық, Алматы: Арыс, 2003. 

-190 б.

2. Толысбаев Б.Т. Микробиология және иммунология: оқулық, Алматы: Нур-

Принт. 2006.-497б..

3. Микробиология және вирусология. Биология және ауылшаруашылық 

мамандықтарының студентеріне арналған зертханалық жұмыстарға 

әдістемелік нұсқау. Павлодар: С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2006. -396б..

Қосымша:

4. Тұрашева С.К. Клеткалық биотехнология: оқулық. Алматы: Дәуір, 2011. – 

260с.

5. Алмагамбетов Қ.Х. Микрорганизмдер биотехнологиясы. Оқулық. Астана: 

2008. – 239б.