Бүгінгі санда: Орыс мектебінде тарихымызды қалай



Pdf көрінісі
бет1/11
Дата24.03.2017
өлшемі16,43 Mb.
#10349
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

www.anatili.kz

e-mail: anatili_gazetі@mail.ru

www.twitter.com/anatilikz

www.facebook.com/anatilikaz

№10 (1372) 

10 – 15 наурыз

2017 жыл


1 9 9 0   ж ы л ғ ы 

н а у р ы з д ы ң   2 2 - с i н е н 

б а с т а п   ш ы ғ а д ы

Сөзi жоғалған 

жұрттың 

өзi де жоғалады

НАМЫС НАЙЗАҒАЙЫ: БАСПАСӨЗ – 2017



Бүгінгі санда:

Орыс мектебінде 

тарихымызды қалай 

оқытып жүрміз?

Сағыныш сазы

Ана әлдиіне не жетер... 

Жалдамалы бала 

күтуші қазаққа жат еді ғой

5-бет

6-бет

11-бет

3-бет

ҮШ ТІЛДІ ИГЕРУ 

ОҢАЙ МА?

КЕЛЕСІ НӨМІРДЕН ОҚИТЫНДАРЫҢЫЗ:

«Ана тілі» газеті – ұлт басылымы. 

Газетіміздің осындай мәртебесі бар. 

Мұның  зі басылымның ұлтжан ды-

лығын, елжандылығын аңғартса керек. 

Қ а з а қ   т і л і   –   қ а з а қ т ы ң   б а с т ы 

байлығы. Тіл қарым-қатынас құралы 

дейтін болсақ, оның қолданылмайтын 

жері кемде-кем. Ол тарихпен де, 

м ә д е н и е т п е н   д е ,   ә д е б и е т п е н   д е , 

ғылым-біліммен де, жалпы барлық 

саламен тығыз байланысты. Демек, 

ұлт газетінің к теретін тақырыптары 

ауқымды. Бір с збен айтқанда, олар 

елдік мәселелер. 

Олай болса, қадірлі оқырман, ел, 

ұлт мүддесін к здейтін «Ана тіліне» 

жазылыңыз! Газетке жазылу жыл бойы 

жүр гі зіледі. Басылымға әр айдың 15-іне 

дейін жазылсаңыз, газетті келесі айдан 

бастап алып тұратын боласыз.

Жиынды ашып с йлеген с зінде 

Ұлт к шбасшысы Ата Заңымызға 

енгі зілетін  згерістер негізінде жү-

зеге асырылатын саяси реформа ның 

бағыт тары мен міндеттерін атап 

к рсетті. 

Ж и ы н   б а р ы с ы н д а   Е л б а с ы 

бірқатар мәселенің мәнін ашып, 

халықтың ұсыныстары заман талабы-

нан туындап отырған қажеттіліктерді 

айқындап бергенін айтты: «Бұл 

пікірлер бізде әлі де к птеген түйіні 

тарқамаған түйткілдер бар екенін 

анық к рсетті. 

Ұсыныстар ішінен Конститу-

цияға керек баптар қабылданды. 

Оның сыртында к птеген ұсыныстар 

заңдарға түзетулер түрінде де  мірге 

жолдама алады. Онымен кейінірек 

Үкімет және Парламент айналыса-

ды. Сонымен қатар бүкілхалықтық 

талқылау алдағы жұмыстардың 

қандай болуы керектігін де айқындап 

берді. Біз конституциялық рефор-

ма арқылы билік тармақтары мен 

олардың деңгейлері арасындағы 

кілеттіктерді барынша тиімді 

етіп, қайта б леміз. Осының бәрі 

ж а һ а н д ы қ   ж ә н е   ң і р л і к   с ы н -

қатерлерге уақытылы жауап беріп, 

а л д ы н   а л у   ү ш і н   ж а с а л у д а .   О л 

Ата Заңға бұған дейін енгізілген 

згерістерден әлдеқайда маңызды 

және ауқымды деп санаймын. 

(Жалғасы 2-бетте)

ҚАЗПОШТА

Индекс


Мерзімі

Аймақ/қала

Аудан/ауыл

Жеке жазылушылар үшін

65367

6 айға


1748,16

1859,94


8 айға

2330,88


3479,92

Мекемелер мен ұйымдар үшін

15367

6 айға


3202,56

3314,34


8 айға

4270,08


4419,12

«Ана тілі» жансерігіңізге айналсын!

ОЙТҮРТКІ


КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ РЕФОРМАЛАР БАҒДАРЛАМАСЫ

«АНА ТІЛІ» КӨТЕРГЕН МӘСЕЛЕ

ЗЕРДЕ

Алаш қозғалысы – қазақтың 

сан ғасырлық тарихындағы 

ең жарқын, ең айбынды 

оқиға. ХХ ғасыр басында 

Алаш қайраткерлерінің 

Əлихан Бөкейханұлы, 

 Ахмет Байтұрсынұлы 

бастаған ұлы тобы  Қазақ 

елін дербес мемлекет 

ретінде өмір сүруге, өзге ел-

дермен терезесі тең халық 

етуге батыл кірісті. Сол 

тұстағы алмағайып кезеңде 

түпкі мақсат – тəуелсіз 

ел болу идеясы жолында 

олар қаламмен де, қарумен 

де жан аямай күресті. 

Алаш арыстарының 

азат тық ұраны бүгінгі 

еге мен елімізде жаңаша 

жаңғырып, «Мəңгілік ел» 

идея сының өзегіне айнал-

ды.    

Биыл Алаш қозғалысына 

100 жыл толып отыр. 

Ұлт тарихына ұлы 

еңбектерімен енген Алаш 

арыстарын ардақтау ша-

ралары еліміздің түкпір-

түкпірінде басталып кетті. 

Алматы қаласындағы 

мерейтой шараларының 

бастамасы ретінде  5-на-

урыз күні А.Байтұрсынұлы 

мұражайында «Қамшы» 

ақпараттық агенттігінің  

ұйымдастыруымен 

Алаш арыстарына арнап 

ас берілді. Игі шараға 

мемлекет жəне қоғам 

қайраткерлері, алаштану-

шы ғалымдар, жазушылар 

мен бұқаралық ақпарат 

құралдарының өкілдері 

қатысты. 

Ел дамуының жаңа кезеңі

«Ана тілі» газеті осы мәселе 

 туралы алғашқылардың бірі  болып: 

« ліппемен» қоштасқаннан не 

ұттық?» деп мәселе к терген еді 

(«Ана тілі» газеті, 17-қараша, 2016 

ж.). Күн тәртібіндегі мәселенің мән-

жайын білмек болып,  ми нистрлікке 

хат та жолдаған  болатынбыз. «2016-

2017 оқу жылынан бастап Бастауыш 

білім берудің мемлекеттік жалпыға 

міндетті стандарты, жаңартылған 

мазмұндағы бастауыш білім берудің 

үлгілік оқу жоспары бойынша 

«Сауат ашу» пәні атауына сәйкес 

оқулықтың аты да «Сауат ашу» бо-

лып  згертілді» деген ресми жауап 

та алғанбыз. 

Х а л ы қ   қ а л а у л ы л а р ы   д а   б ұ л 

 мә селеге батыл араласып, Парла-

мент тің биік мінберінен айтты. «Іші 

толған қайшылықтар. Бала деңгейі 

ескерілмеген. Бұған ата-ана да, 

мұғалім де, қоғам да наразы» деген 

Мәжіліс депутаты Бекболат Тілеухан 

жуырда осы мәселеге қайта оралып, 

«Талап мынау, мұны  згертесіз. Бүкіл 

интеллигенцияның талабы. «Сауат 

ашу» дегеннің атауын құртыңыздар. 

« ліппені» бізге қайтарып беріңіз!» 

деді. 

Өткен жұмада Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен Парла-

мент палаталарының бірлескен отырысы өтті. Бұл жолғы парламенттік 

жиынның ерекшелігі де, тарихи маңызы да зор болды, өйткені күн 

тəртібіндегі мəселе – Қазақстан Конституциясына өзгерістер мен 

толықтырулар енгізетін заң жобасы қаралды.

«ӘЛІППЕ» МЕН «АНА ТІЛІ» 

қайтарылатын болды

АЛАШ АРЫСТАРЫНА – ТАҒЗЫМ!

НИЕТІМІЗ 

неге бұзылды?

Қай заманда да адамның пейілі мен ниеті арқылы оның кісілік 

келбеті айқындалған. Дарқан көңілді, пейілі кең, өзегі таза адам-

да ашкөз тойым сыздық, қара басының ғана қамын ойлау секілді 

ұсақ, пендешілік мінез болмаған. Осы сөзімізге бар мен жоқты, 

аш пен тоқты, адалдық пен сатқындықты басынан кешірген 

көне тарих куə. 

Е н д і   з і м і з   м і р   с ү р і п 

жатқан қазіргі заман адам-

да рының пейілі мен кісілік 

келбеті қандай деген сауалға 

ж а у а п   і з д е п   к р е л і к .   Р а с , 

нарық заңында бәрі есепке 

құры латыны, қаржы басты 

р л ойнайтыны, ақша ара-

ласпаса ешнәрсе бітпейтіні 

анық. Алайда кейбіреулер 

тек мен ғана алсам, мен ғана 

ішсем,  зім ғана байысам деп 

ниетін де, пейілін де бұзып 

алған жоқ па?  Бәлкім, жаппай 

ашк здік пен дүниеқұмарлық, 

қарақан бастың ғана қамын 

ойлау мына замандағы кейбір 

құндылықтардың  згеруінен 

шығар? Мәселен, қаладағы 

саудагерлер тауарын қоятын 

орынға таласып шу шығарса, 

ауылдағы ағайын мал жаятын 

рісі үшін қызыл кеңірдек боп 

жатады.  Үлкен күре жолдарда, 

кептелісі к п шаһар ішіндегі 

даңғылдарда тағы да жанталас. 

Біріне-бірі жол бермей,« зім-

зім» деп  ңмеңдеген жұрт. 

Сонда әлгі адамдардың пейілін 

бұзған не?  ршіген  зім шіл-

дік пе?  лде к здің құрты 

дүние ме? Мүмкін, қолдағы 

мансаптың, я болмаса ұрлап 

жиған арам байлықтың буы 

шығар?  Бұны адам мінезінің, 

оның ішінде қолында мансабы 

бар, ел тағдырын шешетіндер 

ойының бұзылғаны демеске 

шараң жоқ. 

Ниеті жаман пенде ешқа-

шан  з халқына адал қызмет 

ете алмайды. Және ондайлар  з 

кемшілігін қателік деп түсінбейді 

де. Тіпті оны адами жүрекпен 

мойындап, қоры тынды шы ға-

руды  ойламайды да. Бірақ уақыт 

деген әділ сыншы бар. Кеңірдегі 

кеңіп кеткен бүгінгі кейбір ашк з 

мансаптылардың жазасын күні 

ертең әйтеуір бір берері анық. 

А л   е н д і   с і з   б е н   б і з д і ң , 

ағайын мен туыстың, бауыр мен 

бауырдың, к рші мен к ршінің 

арасындағы ықылас пен ниеттің 

дәл қазіргі жайы қалай? Егер 

аталған қасиет дұрыс болса, мал 

бітіп, жалданған бауыр  зінің 

үлкендігін ұмытып, бауырынан 

безер ме еді? Кейбір ағайындар 

бес-он малдың жайылымы мен 

шабындық үшін үшін бірімен-

бірі дүрдараз болуға дейін бармас 

еді ғой?   

Уыздай жастар да тек  зін 

ғана ойлайды. «Бәрі тек  зім 

үшін» деген қағида. Сонда Қазақ 

деген дарқан халықтың ізет, 

имандылық, инабат, кішінің 

үлкен алдындағы парызы мен 

қарызы табанға тапталғаны 

ма? Бұл дерт уақытша ма, әлде 

осымен кетеміз бе деген ойлар 

мазалайды. Неден тарылдық? 

Ниетіміз неге бұзылды? Бұл 

 заманнан ба?  

...Қазіргі адам психология-

сы мен бүгінгі күннің  зекті 

мәсе лелеріне қатысты әр са-

ладан қозғар әңгіме аз емес. 

 Айтайын  деп айтпайсың. Бәрін 

бастан кешіп, к зің  к ріп,  зегің 

ртенген соң тыңдар құлақ 

бар ма деп ой тастағың келеді. 

 Шерхан ағамша айтсам, бұл да 

«бір кем дүние»...



Айтақын  БДІҚАЛ,

ақын

Суреттерді түсірген Айтжан МҰРЗАНОВ



Еліміздің Білім жəне ғылым министрлігі жаңа оқу жылынан бастап «Əліппе» 

мен «Ана тілі» оқулықтарын қолданыстан алып тастап, оның орнына «Сауат 

ашу» оқулығын енгізгені белгілі. 

Иә, «Даудың басы Дайрабайдың 

к к сиыры» дейтіндей емес. Мәселе 

ұлтымыздың болашақ ұландарына 

қатысты болып отырған соң ата-ана-

лар да, қоғам да бұл жайттан тысқары 

қ а л а   а л м а й т ы н ы н   б а й қ а т т ы . 

 «Қо лың дағы  әсем  кітап  « ліппең» 

– аяулы ана тіліңнің м лдір бастауы, 

білім шыңына жол ашар ақылшың» 

деп Елбасының с зімен ашылатын 

« ліппеден» бас тартқанымыз әр 

қазақ баласын ана тілінің м лдір 

бастауынан қол үздіргеніміз емес пе. 

Ақиық ақын Мұқағали Мақатаев: 

«Бар кітапқа бас болған,  ліппе – 

ғылым анасы.  ліппеден басталған 

Даналықтың данасы» деп жайдан-

жай жырламаған ғой. Ал «Ана тілі» 

оқулығымен бұған дейін мыңдаған, 

миллиондаған бүлдіршіндер білім 

алды. Жүректеріне, саналарына «Ана 

тілі» деген қасиетті ұғым мәңгілікке 

ұялағанының  зі неге тұрады. «Ана 

тілін» біліп  скен, соның құдіреті 

арқылы тәлім-тәрбие алып ержет-

кен сәбилерден  з елінің  патриот 

 азаматтары шықпайды дегенге сен-

бес едік. Таң қаласыз, біз әбден 

жүйеге түсіп орныққан дүниелерді 

згертуге неге әуес тұрады екенбіз? 

« ліппе» мен «Ана тілі» шетелдің 

қай оқулығынан кем еді? 

Сонымен, министрліктің айт-

қан уәжі бойынша, баланың жас-

шамасына, ойы мен зердесіне лайық-

талып, тәжірибелі ұстаздардың қаты-

суымен жасалған пәннің тағдыры 

қ а й т а д а н   қ а р а л м а қ .   Б ұ л   т у р а л ы 

 министр Ерлан Сағадиев депутаттар 

алдында ресми мәлімдеді. « ліппе» 

болады. Сосын бірінші сынып ана 

тілге к шеді. 0-сыныпта « ліппе» 

болады. 19-жылдан бастап, бірақ 

пилот ретінде биыл басталады» деді. 

Ал Білім және ғылым вице-министрі 

Эльмира Суханбердиева Коммуни-

кациялар орталығындағы жуырда 

ткен брифингте « ліппе» де, «Ана 

тілі» оқулығы да оқытылатынын ха-

барлады. Ал Мектепке дейiнгi және 

орта бiлiм департаментiнiң директоры 

Жаңыл Жонтаева «Сауат ашу» пәнi 

атауының «Ана тiлi» деп  згеретiнiн 

жеткiздi. К кейде тағы бір сауал пай-

да болды. Тек атауы  згере ме, әлде 

алынып тасталған пән, яғни оқулық 

тұтас күйінде қайтарыла ма? «Сауат 

ашу» бір қайнауы ішінде жатқан шикі 

дүние екені айтпаса да түсінікті. Олай 

болса, оны әзірге қоя тұрып, « ліппе» 

мен «Ана тілін» бәз баяғы қалпында 

қолданысқа қайта ендіруге тиіспіз. 

Дәуіржан Т ЛЕБАЕВ


2

№10 (1372) 

10 – 15 наурыз

2017 жыл


АНА ТІЛІ

КӘСІБІҢ – НӘСІБІҢ

О, НЕСІ? 

БҰЛ ДА БІР ҒИБРАТ

НАМЫС ОТЫ

ЕЛЕҢ ЕТКІЗЕР

МҮМКІНДІКТЕН ҚАПЫ ҚАЛМА!

«АЛТЫН КӨРСЕ, ПЕРІШТЕ 

ЖОЛДАН ТАЯДЫ»

ЕСТЕН ШЫҒАРМАСАҚ...

ОЙЛАНАТЫН МӘСЕЛЕ 

АЗАРОВТЫҢ АЙТҚАНЫ ЖЕРДЕ 

ҚАЛМАСЫН

ҰЛТ ҚАЙРАТКЕРІ – 

МҰСТАФА ШОҚАЙ 

түркі халықтарының асыл арманын, болашаққа 

жетелейтін Алаш аманатын айтып кетті. 

*Ұлттық рухсыз ұлт тәуелсіздігі болуы мүмкін 

бе? Тарих ондайды к рген жоқ та, білмейді де. Ұлт 

азаттығы – ұлттық рухтың нәтижесі. Ал ұлттық 

рухтың  зі ұлт азаттығы мен тәуелсіздігі аясында 

сіп-дамиды, жемісін береді.

*Ұлттық рухтың негізі – ұлттық тіл.

*Тіл – халықтың перзенті.

*Ұлтшылдық идеясы – халқымыздың жаны мен 

жүрегі. Ұлтымыз  мір сүрсе, ол да бірге  мір сүреді.

*Біз құл болып тұра алмаймыз. Біз ұлт 

азаттығымызды аламыз. Мәскеудің «азабынан» 

құтылып, ұлт-азаттығымызға тезірек қол жеткізетін 

бірден-бір дұрыс жол – түрікшілдік жолы.

*Ұлттық еркіндік пен азаттыққа талпыну – 

табиғаттың болмай қоймайтын заңы тәрізді нәрсе.

* рбір түркістандықты  з ұлттық құқығымыз 

үшін күреске шақыру, әрбір түркістандықты білім 

және құралмен күресе білетін болуға үндеу – біздің 

борышымыз.

*Адаспау үшін, адаса қалғанда дұрыс жолды 

қайта табу үшін де білім керек. Біз, түркістандықтар, 

орыстану дәуірін артқа тастап, ұлтты құтқару күресін 

жүргізіп жатқанымызды естен шығармайық.

*Түркістанда ұлттық қозғалысты тудырған екі 

түрлі себеп бар. Оның біріншісі – Түркістан халқы 

орыстардан мүлде басқа ұлт екендігі. Екіншісі – 

Түркістанның ұлттық экономикасының мүддесі 

Ресейге қарсы екендігі.

*Кеңестік ұлт саясаты бізді «балғасымен» жан-

шып, «орағымен» орып тастады.

*Бұл күнде біздің бір ғана жолымыз бар. Ол – 

ұлтты құтқару жолы. Біздің мұратымыз – ұлттық 

тәуелсіз Түркістан.



1925 жылдың соңында Қазақстанға И.Сталиннің арнайы тапсырмасымен басшы 

болып Ф.Голощекин келді. «Кіші Октябрь» саясаты қарқынды жүргізіліп, бай-

лар мен ауқаттылар тəркіленді, ұлтшылдар қуғынға түсті, алапат ашаршылық 

 басталды. Ресми БАҚ «Бəрі жақсы!», «Дамып, гүлденіп келеміз!», «Жасасын!.. Жа-

сасын!..» деп ұрандатудан бір танбады. Осындай сын сағатта қызылдардың «қызыл 

қырғын» саясатын Еуропа төрінде отырып аяусыз əшкерелеген, «күн көсемнің» 

өзін абыржытқан, алғашқы жəне соңғы саяси мұғажыр қазақ – М.Шоқай болатын. 

Мұстафа Шоқай – Алаш қозғалысының қайраткері, Түркістан өлкесі халықтарының 

азаттық күресі жетекшілерінің бірі, оппозициялық публицист, редактор, саясаткер. 

*Біз, Түркістан тәуелсіздігін жақтаушылар, 

еліміздің еркі үшін және жұртымыз Түркістанның 

б о д а н д ы қ т а н   қ ұ т ы л у ы   ү ш і н   к ү р е с е м і з . 

Түркістандықтарда   бұдан басқа жол болмаған. 

Қазір де жоқ және бұдан соң да болмайды... 

Біздің мұратымыз Түркістанда түрі жағынан да, 

мазмұны жағынан да ұлттық болатын мемлекеттік 

құрылымға қол жеткізу болмақ. Сонда ғана 

халқымыз  з жерінің қожасы бола алады.

*Қазақпын деп мақтануды ар к ретін, қазақтың 

тілінде с йлеуді масқаралық к ретін салт қайдан 

шығып отыр? Балалардың к бі не қазақ, не орыс 

болып тәрбиеленбей, ш ре-ш ре бірдеме болып 

сіп келе жатқанын неге к рмейсіңдер?!.

* зінің ішкі бірлігін нығайта алған халықтар 

ғана тәуелсіздігіне қол жеткізе алады және оны 

қорғап қала алады.

*Біз жеке тұлғалардан жоғары тұрған ұлттық 

мұраттарға сүйенеміз.

*Атамекенді сүю – оның тұтас мүддесіне 

қызмет ету, осы жолда әрқашан қызмет етуге, 

керек болса жанпида қылуға дайын тұру болып 

табылады.

*Жаман халық деген жоқ, жаман адамдар 

бар; адамгершілігі мол мемлекет болмайды, 

адамгершілігі мол адамдар болады.

*Түркістанның рухани, саяси болашағы – 

Түркістан түріктерінің бірлігінде жатыр.

*Біздің күресіміздің түп мағынасы – жер үшін 

күрес. Түркістанның ұлтарақтай жері де ешкімнің 

отары болуға тиіс емес.

*«Мемлекет аппараттарын ұлттандыру» жүзеге 

асырыла қалған күннің  зінде біздің тіліміз  з 

жерімізде екінші орынға ығысады. Бұл ретте 

біздің ана тіліміз «ұлы орыстың рухани мәдениетін 

таратушы техникалық құралдың» р лін ғана 

атқаратын болады...

*Ұлттың зиялысы деп кімдерді айтамыз? 

...Біздіңше, белгілі бір мұрат-мақсаттардың 

соңында жүрген және сол белгілі мұрат-мақсаттар 

т ңірегіне жиналған оқымыстыларды ғана зиялы 

деп айтуға болады. Ұлттық зиялылар қатарына 

тек  з халқының саяси, экономикалық және 

әлеуметтік дамуына қалтқысыз қызмет ете алатын 

адамдар ғана кіреді.



Ғарифолла  НЕС,

профессор

газетіне редактор болып, басшылық жасады.  йтсе 

де ауқымын кеңейткен кеңес үкіметі Тбилисиде де 

орнап, М.Шоқай амалсыз Түркияға  тті, одан әрі 

Францияға барып тұрақтады. 

Алаш қамын жеген, тіптен барша Түркістанды 

бір тудың астынан к рмек болған қажырлы 

қайраткер қарымды қаламымен шекараның арғы 

бетінен Ұлығ Түркістанның барша халықтарын 

бірлікке шақырды; большевиктердің Түркістандағы 

«б ліп ал да, билей бер» саясатын тас-талқан 

қылып сынады; қолдан аштық ұйымдастырған 

тоталитарлық билікті әшкереледі, коммунистердің 

солақай саясатын (кәмпеске, ұлттық-аумақтық 

межелеу, Алаш арыстарын қудалау, т.б.)  ркениетті 

әлем жұртшылығына паш етті. 1925 жылы мамырда 

И.Сталин РК(б)П Қазақ  лкелік комитетіне хат 

жолдап, «Ақ жол» газеті мен жер ауған париждік 

М.Шоқайдың арасынан идеялық бірлік к ріп

қалайда олардың үнін  шіруді талап етті. 

1940 жылы неміс әскері Парижді басып алғанда 

М.Шоқай бірнеше ай концлагерьге қамалды. 

Түрмеден босаған оны неміс командованиесі  

түркістандық соғыс тұтқындарынан жасақталмақ 

болған Түркістан легионын  ұйымдастыруға тартпақ 

болды. Алайда ол Берлиндегі «Виктория» ауруха-

насында жұмбақ жағдайда қаза тапты, сондағы 

мұсылман зиратына жерленді. 

Алашшыл күрескер күллі түркі-мұсылман 

жұртының қамын жеп, «Тұтас Түркістан» идеясын 

талмастан  насихаттады, қашанда жалпытүркілік 

мүддені бәрінен жоғары қойды. Отанынан жырақ 

жүріп, кеңестік биліктің отаршылдық сипатын анық 

таныған, бостандық жолындағы азапты күреске бар 

саналы ғұмырын арнаған Мұстафа Шоқай – түркі 

халықтарының тарихында ерекше орны бар, жаңа 

сапалы биікке к терілген ұлтшыл қайраткер. Ол 

бірнеше тілде жазылып, ондаған томды құрайтын 

оның шығармашылық мұрасында азаттық аңсаған 

1910 жылы Ташкентте гимназияны, 1917 жылы 

Санкт-Петербург университетінің заң факуль-

тетін үздік бітіреді. 1916 жылы  .Б кейханның 

ұсынысымен Ресей Мемлекеттік Думасындағы 

Мұсылман фракциясының бюросына мүше бо-

лып, хатшылық қызмет атқарады. Түркістандағы 

1916 жылғы ұлт-азаттық к терілістің себеп-сал-

дарын тексеруге қатысып, Тәшкен, Самарқан, 

ндижан қалаларын аралайды. Қара халықты 

қынадай қырған патша итаршыларын анықтап, 

Мемлекеттік Думаға арнайы петиция да 

 дайындайды. Ақ патшаны тағынан тайдырған 

1917 жылғы Ақпан т ңкерісін қуана қарсы алады. 

16-21 сәуір аралығында Тәшкенде  ткен Түркістан 

лкесі мұсылмандарының І съезіне қатысып, 

т ралқа мүшесі болып сайланады. «Бірлік туы» 

газетінің негізін қалап, оның алғашқы редакторы 

болды. 

І және ІІ жалпықазақ съезіне қатысып, 



Алашорда құрамына сайланды. 1917 жылы 

28 қарашада Қоқанда  ткен Түркістан  лкесі 

мұсылмандарының т тенше ІV съезінде Түркістан 

(Қоқан) автономиясының Уақытша Халық Кеңесі  

құрамына сайланды және Сыртқы істер министрі 

болды. Уақытша үкіметтің т рағасы М.Тынышбаев 

қызметінен кеткеннен соң оның орнына Түркістан 

Мұхтариятының басшысы болып М.Шоқай сайлан-

ды. Алайда Қоқан қаласын большевиктердің басып 

алуына байланысты М.Шоқай шетелге эмиграцияға 

кетуге мәжбүр болды.

1918 жылы қыркүйекте Челябинскіге барып

мәжіліске қатыспақшы болғанда Колчак әскерилері 

тарапынан тұтқындалды. Сәті түсіп, қамаудан босап 

шыққан соң 1919 жылы к ктемде Маңғыстау арқылы 

Бакуге, одан Тбилисиге  тті. Тбилисиде тұрақтаған 

екі жылында «Вольный горец» және меньшевиктік 

«Борьба» газетіне атсалысты, украиндықтарға 

тиесілі «На рубеже» журналына,  түркілік «Шапақ» 

100 жыл


(Басы 1-бетте)

Сол себепті, бұл тарихи шешім ел дамуының жаңа 

парағын ашқалы тұр!» деді. Сонымен қатар Мемлекет 

басшысы «Мемлекеттік билік тармақтары арасында 

кілеттіктерді қайта б лу мәселелері ж ніндегі жұмыс 

тобы» атқарған жұмыстың қорытындысын жариялай келе, 

қоғамдық пікірталас туғызған Конституцияның 26-бабына 

қатысты  згерістерді халықтың түрліше қабылдағанына на-

зар аудартты: «Ата Заңның 26-бабын талқылау барысында 

қолдаумен қатар, қайшылықтар да к рінді. Конституци-

яны қабылдауда елдің пікірі бір, ымыра болуы, ол ортақ 

мақсаттарға жұмылдыруы керек. Сондықтан мен 26-бапты 

бұрынғы редакцияда қалдыруды ұсынамын» деді. 

Парламенттің бірлескен отырысында жұмыс тобының 

мүшелеріне сұрақ қою аяқталған соң, пікірталас бастал-

ды. Оның барысында қос палата  кілдері кезек-кезек 

с з алып, ойларын ортаға салды. Тың идеялармен қатар 

бұрыннан айтылып жүрген ұсыныстар қайталанып жат-

ты. Сенатор А.Бейсенбаев Конституцияның 91-бабының 

2-тармағында еліміздің мызғымас құндылықтары қатарына 

«Елбасы Н.Назарбаевтың мәртебесін, қағидаттары мен 

жаңаруларын енгізу» ұсынылып отырғанын айта келе, 

Қазақстан К шбасшысының елге сіңірген ерен еңбегін 

жоғары бағалап, оны әлемдік тәжірибеде  з отандарын 

дамытып, қуатты мемлекетке айналдыра алған санаулы 

саяси қайраткерлердің қатарына жатқызды.  «Алақандай 

Сингапурды әлем алыбына айналдырған Ли Куань Ю, 

жаңа Франция негізін қалаған Шарль де Голль, жаңа Түрік 

елін танытқан Ататүрік. Егемендігіміздің шаңырағын 

к терген, Тәуелсіз елімізді күллі әлемге мойындатқан, жаңа 

қазақ мемлекетінің архитекторы – Нұрсұлтан  Назарбаев. 

Сондықтан Елбасымыздың тарихи р лін Конституцияда 

бекіту туралы ұсынысты қолдаймын» деді А.Бейсенбаев. 

Мәжілістегі «Ақ жол» партиясының парламенттік 

фракциясының жетекшісі А.Перуашев та Конституция-

да Тұңғыш Президенттің мәртебесі мен айрықша р лін 

бекітуді қолдайтынын мәлімдеді. «Халықтық коммуни-

стер» партиялық фракциясының  кілі, Мәжіліс депутаты 

Ж.Ахметбеков те Елбасы ерекше мәртебесінің Ата Заңда 

бекітілуін құптайтынын айтты. Сенатор Д.Кәлетаев та 

«Тұңғыш Президенттің тарихи р лін Конституцияда 

нақты к рсету туралы ұсыныс шешімін тапса, Елбасының 

тұлғасына, еңбегіне берілген тарихи, әділетті баға деп ой-

лаймын!» деді. Мәжіліс депутаты Б.Хаменова болса Астана 

халықаралық әуежайына Н.Назарбаевтың есімін беру 

мәселесін к терді. 

Сенат пен Мәжіліс депутаттары ұсынған осы және 

басқа да түзетулер 6 наурызда  ткен екінші оқылым ая-

сында қаралды. Мәжіліс Спикері Н.Нығматуллиннің 

т рағалығымен  ткен Парламенттің қос палатасының 

отырысында халық қалаулылары «Қазақстан Республи-

касының Конституциясына  згерістер мен толықтырулар 

енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңын екінші 

оқылымда қабылдап, Мемлекет басшысына қол қоюға 

ұсынды. Елбасы заң жобасын Конституциялық кеңеске 

жолдап, аталған құжат кеше Конституциялық кеңестің 

мақұлдауынан  тті.



Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет