Индуктивті ойлау
Индуктивті ойлау дегеніміз-белгілі бір қорытынды алу үшін бірнеше үй-жайларды біріктіретін логикалық процесс.Басқаша айтқанда,индуктивті ойлау жалпылаудың белгілі бір байқаудан шығуын білдіреді.Төменнен жоғары қарай ойлау және себеп пен нәтиже туралы ойлау индуктивті ойлауға да қатысты.Ойлаудың бұл түрі әдетте адамның маңызды заңдылықтар мен байланыстарды тану қабілетіне негізделген. Мысалы:сіз досыңыздың ерні теңіз өнімдерін жеген кезде ісініп жатқанын байқадыңыз делік. Сіз мұны бірнеше рет байқадыңыз.Содан кейін сіз оның теңіз өнімдеріне аллергиясы бар деген тұжырымға келесіз.Сіз бұл тұжырымды индуктивті процесс барысында жасадыңыз. Алдымен сіз өзіңіздің бақылауыңыздың арқасында деректерді алдыңыз,содан кейін жалпылауға қол жеткіздіңіз.Алайда,индуктивті ойлау ешқашан абсолютті сенімділікке әкелмейді.Бұл сізге қолдау көрсету үшін берілген мысалдарға сәйкес мәләмдеменің шындыққа айналуы тиіс.
Сократ бұл әдісті өз еңбектерінде бірінші болып атап өтті. Ол өзінің зерттеулерінде индукцияны басқаша түсіндірді.Оның түсінігінде бірнеше зерттелген белгілер әртүрлә тұжырымдаманы көрсетті.Оның артында Аристотель белгілерді салыстырмалы талдау және олардан алынған жалпы көрсеткішіне негізделген қорытынды индуктивті ойлау деп атады.Философ силлогизм индукцияны орташа белгіні іздеу ретінде салыстырып қарастырған болатын.
Дедуктивті ойлау
Дедуктивті ойлау-бұл тұжырым әдетте шынайы деп саналатын бірнеше үй жайлардың үйлесімділігіне негізделген логикалық процесс. Ойлаудың бұл түрі жалпы тұжырымдамалардан нақты тұжырымдамаларды алуды қамтиды.
Барлық жылқылардың жалы бар.
Сіздің бағытта жылқы.
Сондықтан асыл тұқымды жылқылардың жалы бар.
Мұндай пайымдауды кейде силлогизм деп атайды.Бірінші пакетте «жылқылар» деп жіктелген барлық заттардың «Мане» атрибуты бар екендігі айқындалған.Екінші пакетте «асыл тұқымды жылқы» деп жіктеледі.
Мысалыға, Артур Конан Доелдың «Шерлок Холмс»- деп аталатын еңбегінде кейіпкер Шерлок тергеу,талдау барысында байқасаңыздыр дедуктивті ойлайды.ОЛ қонақтың қайдан келгенін, сапарға дейін кезінде және одан кейін не істегенін анықтай алады.Шерлок Холмс қылмыстың жалпы көрінісінен бастап, оны ықтимал қатысушылармен бірге жеке адамға қарай бет алды-оны жасай алатын,мотивтерді,мүмкіндіктерді,мінез-құлықтарды зерттегенін анық көрсетеді.Шерлок Холмстың детективтік әңгімелерін дедуктивті әдісті қолдана отырып, оны тергеушілер,заңгер және құқық қорғау органдарының қызметкерлері қабылдай алады.
