Бүйректің эндокриндік жүйесі. Бұл жүйе бүйректегі кан айналымды және зәр түзілу үдерістерін реттеуге катысады, сонымен катар организмдегі жалпы гемодинамикаға, су мен тұздардың алмасуына эсер етеді
жүктеу/скачать 16,64 Kb.
|
|
Бүйректің эндокриндік жүйесі. Бұл жүйе бүйректегі кан айналымды және зәр түзілу үдерістерін реттеуге катысады, сонымен катар организмдегі жалпы гемодинамикаға, су мен тұздардың алмасуына эсер етеді. Оған ренинангиотензиндік, простагландиндік және калликреин-кининдік аппа- раттар (жүйелер) жатады. Ренин-ангиотензиндік аппарат немесе юкстагломерулярлық кешен (ЮГК), яғни шумакманы кешені, канға биологиялык белсенді зат —ренинді бөледі. Ол организмде кан тамырларын тарылтып, артериалдык кысымды көтеретін, сонымен катар бүйрек үсті безінде альдостерон гормонының және гипота- ламуста вазопрессин (антидиуретикалык) гормонының түзілуін күшейтетін ангиотензиндердің түзілуін жоғарылатады. Альдостерон нефрон түтікшелерінде Na және Cl иондарынын реабсорбциясын күшейтеді және олардың организмде тұрактап калуына әкеледі. Вазопрессин немесе антидиуретикалык гормон нефрон шумактарындағы канайналымды төмендету және жинактаушы түтікшелерде судын реабсорбциясын күшейту аркылы, онын организмде тұракталып, бөлінетін зәрдін мөлшерінің азаюына әкеледі. Тамырлы шумактың әкелуші артериолаларында кан кысымынын төмендеуі канға рениннің бөлінуіне се беп болады. Бүдан баска, ЮГК эритропоэтиндерді түзуде маңызды орын алуы мүмкін. ЮГК кұрамына юкстагломерулярлык миоциттер, тығыз дактың эпителиоц гтері және юкставаскулярлык жасушалар кіреді. Юкстагломерулярлық миоциттер эндотелийдің астында әкелуші және әкетуші артериолалардың кабырғасында орналасады. Пішіндері сопакша немесе көпқырлы , ал цитоплазмасында —дағдылы гистологиялык әдістермен боялмайтын, бірак (+) ШИК-реакциясын беретін, ірі секреторлык (рениндік) түйіршіктер болады. Тығыз дақ (macula densa) — әкелуші және әкетуші артериолалардың ара- сында бүйрек денешігімен катар өтетін нефронның дистальды бөлімінің кабырғасынын бөлігі. Тығыз дакта эпителиоциттер биік, базальды жолағы жок, ал олардың базальды мембранасы өте жұка (кейбір мәліметтер бойынша мүлдем болмайды). Тығыз дак натрий рецепторы болып табылады, ол зәрдін күрамындағы натрийдін мөлшерінің өзгеруін сезу аркылы, ренин бөлетін, шумакмаңы миоциттеріне эсер етеді. Гурмагтиг жасушалары әкелуші және әкетуші артериолалар мен дығыз дак арасындағы (мезангийдің периваскулярлык немесе тамырмаңы аралшығы) үш бұрыш тәрізді кеңістікте орналасады. Жасушалардың пішіні сопақша немесе дүрыс пішінделмеген, тығыз дактың эпителиоциттерімен және кжстагломерулярлык миоциттермен байланысатын алыска тарала- тын ұзын өсінділері болады. Цитоплазмасында фибриллярлык кұрылымдар анықталады. Кейбір авторлар ЮГК кұрамына тамырлы шумактың мезангиаль- ды жасушаларын да жаткызады. Гурмагтиг және мезангий жасушалары кжстагломерулярлык миоциттердің калжырап, кызметі әлсірегенде ренин белуге катысады деген тұжырым бар. Периполярлық эпителиоциттер (хеморецепторлык касиеттерімен) —та мырлы шумактың капсуласынын сырткы және ішкі жапыракшаларының жасушаларының арасында тамырлы полюстың негізінің периметрі бой- ымен манжетка түрінде орналасады. Жасушалардын капсула куысына бөлетін, диаметрі 100-500 нм секреторлык түйіршіктері бар. Түйіршіктерде иммунореактивті альбумин, иммуноглобулин және т.б. аныкталады. Жасушалардын өнімінін түтікшелік реабсорбцияға әсері туралы болжау бар. Интерстициальдық жасушалар мезенхимадан дамиды, милык пирамидалардың дәнекер тінінде орналасады. Жасушалардын созылынкы немесе жүлдыз тәрізді денелерінен өсінділері шығады; олардың кейбіреулері нефрон ілмегінің түтікшелерін, ал баскалары — кылтамырларды орап орналасады. Интерстициальдык жасушалардын цитоплазмасында органеллалары жаксы дамыған және липидтік (осмиофильдік) түйіршіктері бар. Жасушалар простагландиндерді және брадикининді синтездейді. Бүйрекке әсер етуі бойынша простагландиндік аппарат ренин-ангиотензиндік аппараттың антагонисі болып табылады. Простагландиндер тамырларды кеңейтеді, шумактык канайналымды, бөлінетін зәрдін мөлшерін және онымен бірге Na иондарының экскрециясын күшейтеді. Ангиотензиннін, вазопрессиннің, кининдердің мөлшерінің артуы, ишемия жағдайы бүйректерде простагландиндердің бөлінуіне себепші болады. Калликреин-кининдік аппарат тамырлардын кенеюін күшейтеді және не- фрон түгікшелерінде Na иондары мен судың реабсорбциясын тежеу аркылы натрийурезді және диурезді жоғарылатады. Кининдер — үсак пептидтер, олар кан плазмасындағы нәруызды ізашарлар кининогендерден калликреин ферменттерінің эсер етуінен пайда болады. Калликреиндер бүйректе дис- тальды түтікшелердің жасушаларында аныкталады және олардың деңгейінде кининдердің бөлінуі жүреді. Кининдер простагландиндердін секрециясын күшейте отырып эсер етуі мүмкін. Бүйректін лимфалык жүйесі бүйрек денешіктерін және кабыктык заттың түтік- шелерін коршап орналасқан кылтамырлар торынан тұрады. Тамырлы шумактарда лимфалык кылтамырлар жок. Кабыктык заттан лимфа бөлікше аралык артерия- лар мен көктамырларды коршап орналаскан кап тәрізді лимфалык тамырлар торы аркылы 1 реттік әкетуші лимфалык тамырларға ағады, ал олар, өз кезегінде, доғалык артериялар мен көктамырларды коршап орналасады. Бұл лимфалык тамырлардын өріміне, тік артериялар мен көктамырларды коршап жаткан, милык заттың лимфалык кылтамырлары жалғасады. Милык заттың калған бөлімдерінде олар болмайды. 1 реттік лимфалык тамырлар, бүйректің бөлік аралык синустарына кұйылатын, ірі 2-ші, 3-ші және 4-ші реттік лимфалык коллекторларды күрайды. Бұл тамырлардан лимфа аймактык лимфалык түйіндерге түседі. Жүйкеленуі. Бүйректің жүйкеленуін эфференттік симпатикалық және парасимпатикалык жүйкетер мен афференттік арткытүбіршектік жүйке талшыктары жүзеге асырады. Бүйректе жүйкенін орналасуы әр түрлі. Олардың біреуі бүйрек тамырларына, ал екіншілері — бүйрек түтікшелеріне катысты болады. Бүйрек түтікшелері симпатикалык және парасимпатикалык жүйке жүйесімен камтамасыз етіледі. Олардын үштары эпителийдің базаль- ды мембранасынын астында орналасады. Бірак, кейбір мәліметтер бойынша, жүйкетер базальды мембрана аркылы өтіп, бүйрек түтікшелерінің эпители- алды жасушаларында аяқталуы мүмкін. Сонымен катар, поливалентті жүйке ұштары да сипатталған, оның бір тармағы бүйрек түтікшесінде аякталса, екіншісі — кылтамырда-анықталады. Адамның жасына байланысты озгерістері. Постнатальды кезеңде адамнын зәр шығару жүйесінің дамуы үзак мерзімге созылады. Нәрестенің бүйрегінің кабыктык затының казындығы милык заттың калыңдығының 1/4-1/5 бөлігін кұраса, ересек адамдарда — 1/2—1/3 бөлігін күрайды. Бірак, бүйрек тінінің салмағының өсуі жаңа нефрондардың пайда болуына байланысты емес, ол балалык шакта толык дамымаған нефрондардын өсуі мен дифферен- циялануына байланысты болады. Балалардын бүйрегінде үсак, кызмет аткармайтын және аздифференциялантан шумақтары бар нефрондар көп мөлшерде аныкталады. Балаларда нефроннын иректелген түтікшелерінің диаметрі орташа есеппен 18—36 мкм болса, ересек адамдарда диаметрі 40— 60 мкм тең. Әсіресе нефрондардын үзындығы адамның жасына байланысты күрт өзгерістерге ұшырайды. Олардың өсуі жыныстык есею кезеңіне дейін жалтасады. Сондыктан, жаска байланысты түтікшелердің салмағы өскен сай- ын, бүйректің тілімінін аудан бірлігіндегі тамырлы шумактардын саны азая түседі. Бүйрек тінінің бірдей көлеміне нәрестелерде 50 шакты шумактар келсе, 8—10-айлык балаларда — 18—20, ал ересектерде —4—6 шумактар келеді. жүктеу/скачать 16,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|