Дипломдық ЖҰмыстар айтыстағы юмор мен сатира дипломдық жұмыс Мазмұны Кіріспе Негізгі бөлім

• 
  ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТАР
  

Айтыстағы юмор мен сатира дипломдық жұмыс

Жаһан халықтары мәдениетінің тарихына үңілсек юмор мен сатираға мысалды көптеп кездестіруге болады. Мәселен, Еуропа халықтарындағы орта ғасырларда, тіпті, одан әріректе де болыпты делінетін күлдіргі өнершілер – сайқымазақтар, шпильмандар, шуттар; орыс-славян жұртындағы скомарохтар, елкезбелер; ал шығыс халықтары фольклорындағы кейіпкерлер қатарына араптың Джухасын, парсының Бахуласын, түріктің Базаралысы мен тәжіктің Мүшфихасын, сондай-ақ түркі халықтарындағы қоғамдық сипат алған Қожанасырдың типтік образын қоса атау орынды болмақ.

Ауыз әдебиетінің өрісі кең, арқалайтын жүгі мол. Арналы саласының бірі – суырыпсалма ақындық өнердің жемісі болып табылатын ақындар айтысындағы әзіл-қалжыңның, юмор мен сатираның алуан сипатын іздеп табу, оның салмағын айыру үшін айтыстың әр түрін жеке-жеке әрі жіті қарастыруымыз керек.

Әлем халықтарының сын-сықағына үңіле қарасақ, қай халықтың болмасын сын-садағына нысана етіп алған қалжыңдары тақырыбы жағынан, кейіпкерлері мен көздеген идеялық мақсаты жағынан бір-біріне ұқсас, тіпті кей жағдайларда бірдей де болып кездесе береді. Бірақ сол ұқсас тақырып пен мазмұнды, кейіпкерлер мен типтерді күлкіге айналдыруда, әзіл-әжуа етуде әр халықтың өз үні, өз бояу болады. Қазақ халқының жан-дүниесін, танымын, түйсік-сезімін танытатын – оның әзіл-қалжыңы, сын-сықағы, ойын-оспағы, әжуасы.

Халық күлкісі, халық әзілдері дегенде басты қадап айтатынымыз халқымыз ойсыз айтылған оспаққа, әрсіз әзілге, анайы, ажарсыз ойға, сауатсыз айтылған сөзге орынсыз күле бермеген. Ол әуелі күлер, күлкі етер жайлардың парқын пайымдап, ой таразысына салып, содан кейін ғана оған деген өзінің    қатынасын білдіріп отырған. Өйтпеген күнде, халық мағынсыз күлкіге жирене қараған, тіпті, ондай бей-берекет күлкі иесі жұрт алдында өзі масқара болары да бар. «Әзіл апат келтіреді», «Әзілдң де зілі болады», «Ойнап сөйлесең де ойлап сөйле» деген мақалдар осыны меңзеп тұрғандай. «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат» деп жазған Абайдың: «Әрбір кісінің жаман қылығына күлсең рахаттанып күлме, ыза болғаныңнан күл, ызалы күлкі өзі де қайғы. Ондай күлкіге үнемі өзің де салынбассың, әрбір жақсы адамның жақсылық тапқанына рахаттанып күлсең, оның жақсылықты жақсылығынан тапқандығын ғибрат көріп күл» — деген даналық ой-пікірі де әзіл сөзде қаншалық салмақ тұрғанын көрсетеді, күлкінің қадір-қасиетін түсіне білуге, бағалай білуге шақырады. [1]

Халық қоғамдық өмірдегі озбырлыққа, қиянатқа қарсы әділ үкімі, дұрыс сынын көбіне-көп өзінің көкейінен жарып шыққын юморы мен сатирасы арқылы білдіріп отырған. Халқымыздың сол әзіл-қалжыңдарынан қоғамдық өмірдің барлық аспектілеріне жауап табуға болады.

Бүкіл қоғамға тән әлеуметтік мәселелерден бастап, адамдардың жеке басындағы, мінез-құлқындағы кемшілік-мінді, іс-әрекетіндегі жарамсыз-жағымсыз көріністерді халық өзінің назарынан тыс қалдырмаған. Бұл сипат айтыста ерекше көрініс тауып отырған. Сондықтан айтыстағы сатира мен юморды зерттеу диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін айқындай түседі.