Ерте жастағы балалардың әлеуметтік дағдылары мен ӛзін-ӛзі

11 
 
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДА  ӚЗІН-ӚЗІ ҤЙРЕТУ 
ДАҒДЫЛАРЫН (ӚЗІНЕ-ӚЗІ ҚЫЗМЕТ ЕТУ) ДАМЫТУ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
Ӛзіне-ӛзі қызмет ету-баланың тамақтану, шешіну және киіну, жуыну 
тәрізді дағдыларды меңгеруінің негізі. Ол баланың жалпы және ұсақ 
моторикасын, кӛру, есту, ойлау, зейінді дамытудың белгілі бір деңгейінде 
тәрбиенің әсерінен дамиды. Ӛзіне-ӛзі қызмет ету дағдылары күнделікті жеке 
қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталады. 
Мінез-құлық нормаларын жай ғана меңгеру емес, әлеуметтендірудің 
маңызды процесі, оның ересектер әлеміне енуі мәдени-гигеналық 
дағдыларды қалыптастыру балаларда ерте жастан басталады . 
Мәдени гигеналық дағдылар тәрбиелеу ерте жастағы балаларда 
отбасында және мектепке дейінгі ұйымдарда басталады. Ұқыптылық, бет, 
дене, шаш, киім, аяқ киімді тазалықта ұстау қажеттілігі тек гигиена 
талаптарымен ғана емес, сонымен қатар адами қарым-қатынас нормаларымен 
де байланысты. Тәрбиеші балалармен қалай қарым-қатынас жасайды, қалай 
сӛйлеседі, қалай түсінеді тәрбие процесінің жетістігі осыған байланысты.
Педагог пен балалардың ӛзара түсіністігі мен байланысы кӛбінесе 
мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастырудағы және баланың жеке 
басын дамытудағы табысты нәтижені анықтайды. 
Мектеп жасына дейінгі балалардың мәдени-гигиеналық дағдылары 
мен ӛзіне-ӛзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыру проблемасымен шетелдік 
ғалымдар У. Кристен, Л. Нюканен, Х. Рюкле, ресейлік Г.М. Лямина, 
А.А.Люблинская, Н. М. Аксарина, В. Г. Алямовская, Е. В. Русакова және т.б. 
айналысты. 
Балалармен күнделікті жұмыс барысында жеке гигиена ережелерін 
орындау олар үшін табиғи, ал гигиеналық дағдылар мен біліктердің 
жетілдірілуіне ұмтылу қажет. 
Дағды - бұл бірнеше рет қайталаулар мен жаттығулар нәтижесінде 
қалыптасатын автоматтандырылған әрекет. Дағдылар жаттығулардың және 
оны дұрыс орындау нәтижесінде әрекетті бірнеше рет орындауда бекітіледі. 
Ерте жаста бала сабынды дұрыс пайдалануды, қолды, бетті, құлақты 
мұқият жууды, жуғаннан кейін құрғатуды, сүлгіні орнына ілуді, тарақ пен 
бет орамалын пайдалануды үйренеді. 
Балаларда үстел үстінде қарапайым мінез-құлық дағдылары 
қалыптасады; шай және ас қасық, шанышқы, майлықты дұрыс пайдалану, 
нанды жерге тастамау, тамақты ауызды жауып шайнау, ауызын толтырып 
сӛйлемеу. 
Бала алдағы әрекетке қойылатын мәдени-гигиеналық талаптарды 
орындау қажеттілігін түсінеді: «қолды жуу керек, ӛйткені біз тамақтанамыз». 
Осы жастағы балалар үшін ӛзінің сыртқы тартымдылығының себебі ӛте

12 
маңызды: «әдемі болу үшін шашты тарау керек». Қарым-қатынас барысында 
педагог балаларға денсаулық үшін гигиеналық дағдылардың маңызы туралы, 
күн тәртібіндегі гигиеналық шаралардың реттілігі туралы хабарлайды, 
балаларда дене шынықтыру жаттығуларының пайдасы туралы түсінік 
қалыптастырады. 
Ең бастысы, балаларға қызықты және олар ӛз іс-әрекетінің нәтижелерін 
кӛре алуы. Гигиена дағдыларын табысты қалыптастыру және бекіту үшін 
сӛздік және кӛрнекі әдістерді сәйкестендірген жӛн. 
Ең кӛп тараған ойын тәсілдері: дидактикалық ойын, тосын сәт, 
жұмбақтар шешу, ойын жағдаяттарын жасау, тапсырмалар және т. б. 
Тақпақтар, ӛлеңдер кеңінен қолданылады. Ӛлең, тақпақтарды ересектер 
жандандырып, 
мәнерлеп, 
кейіпкерлердің 
даусына 
байланысты 
интонацияларды ӛзгертіп отырады. Балаларға қызықты К.Чуковскийдің 
«Мойдодыр», А. Барто «Айбақ сайбақ қыз» әдеби сюжеттері; жуыну, тарау 
туралы фольклорлық шығармалармен («Су, су», «Мен ӛз атымды сүйемін, 
жүнімді тегіс тарақпен тараймын», «Сұр қоян жуынады»). Олардың негізінде 
балалар арасында рӛлдерді бӛле отырып, кішкентай қойылымдарды ойнауға 
болады. 
2 жылда бала бәрін ӛзінен ала алады, киімнің кӛп бӛлігін киюге 
болады; ӛздері жуады, сүртеді; тамақ кезінде ұқыпты жейді, асхана 
құралдарын, майлықты пайдаланады; кӛрсетілген кӛмек үшін алғыс айтады, 
үйге кетер кезде қоштасады. 
Үш жастан бастап балалар еліктегіштігімен ерекшеленеді, сондықтан 
ересек адамдар осы әрекеттің ең маңызды сәттерін, жекелеген 
операциялардың кезектілігін кӛрсету үшін түсіндірмелермен қоса, жаңа 
әрекетті қалай орындау керектігін бірнеше рет кӛрсету қажет. Бұл кезеңде 
балаларды жиі ӛзара кӛмекке үйрету, оларға қиын емес тапсырмаларды беру 
керек. Гигиеналық дағдыларды қалыптастыру үшін маңызды шарт 
операциялардың жүйелілігі және оларда оң-эмоционалдық кӛңіл-күйді сақтау 
болып табылады. Әлеуметтік ӛзара іс-қимыл дағдыларын қалыптастыру 
тиімділігі мектепке дейінгі ұйымның дамыту ортасын дұрыс ұйымдастыруға 
байланысты. Балаларды ӛзіне-ӛзі қызмет кӛрсету дағдыларына үйрете 
отырып, кӛтермелеу сияқты тиімді тәсіл туралы есте сақтау қажет. 
Гигиеналық тәрбиеге қажетті келесі шарт – ересектер тарапынан 
талаптардың бірлігі. Бала тәрбиешімен, медицина қызметкерімен, 
тәрбиешінің кӛмекшісімен және әрине отбасында гигиеналық дағдыларға ие 
болады.
Балаға қойылатын талаптарды біртіндеп арттыра отырып, отбасымен 
жұмыс жүргізу қажет. Ата-аналарды топқа шақыру, олардың балаларының 
ӛмір сүру жағдайларын және оқыту тәсілдерін кӛрсету, ал ата-аналармен 
жеке әңгімелесуде олардың баласы не үйренгенін және үйде не бекітуді 
жалғастыру керек екенін айту. 

жүктеу/скачать 0,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: