Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2014

 
80 
отказываться  от  старого.  К  тому  же  в  условиях  слабого  социально-экономического 
развития  идея  всеобщего  социального  равенства  была  более  привлекательной,  нежели 
непонятные идеи капитализма в его не самых заманчивых формах.  
Другой,  еще  более  существенной  проблемой  для  североамериканского  и 
западноевропейского  политического  истеблишмент  стало  усиление  привлекательности 
коммунистических  идей,  в  особенности  среди  основного  населения  стран  Западной 
Европы.  Привычные,  разработанные  еще  в  XVIII-XIX  вв.  и  ранее  используемые 
политический  и  культурный  форматы  в  области  идеологии  уже  не  давали  должной 
результативности.  Усиление  социалистических  и  коммунистических  настроений  во 
многом  связанно  с  победой  СССР  над  фашистской  Германией,  в  борьбе  с  которой 
европейские  страны  в  основном  потерпели  поражение.  Единственным  форматом,  в 
котором  западные  идеологи  могли  противостоять  коммунистической  идеологии,  был 
социально-экономический.  Американский  и  европейский  образ  жизни  –  вот  что  стало 
основным форматом социально-экономического фактора[10]. 
Социально-экономический  формат  почти  полностью  отвечал  задачам  другого 
аспекта: массовость и легкость восприятия вне зависимости от уровня образованности. В 
то  же  время  данный  формат  требовал  вполне  четкого  образа,  над  которым  пришлось 
существенно  поработать  американским  идеологам.  Принятый  на  вооружение  образ 
отчетливо вписывался не только в концепцию внешнего идеологического противостояния, 
но  и  эффективно  работал  на  внутриполитическом  поле.  Основываясь  на  образе 
среднестатистической  семьи,  он,  согласно  логической  схеме,  вобрал  необходимые 
качества, регулируемые следующим аспектом. 
Спокойный  консервативно-демократический  образ  жизни  семьи  соединил  в  себе 
несколько  различных  форматов,  таких  как  экономический  достаток,  основанный  на 
честном  труде  и  возможностях,  предоставляемых  демократическим  обществом. 
Общечеловеческие  ценности,  базирующиеся  на  священных  заповедях,  понятные  и 
воспринимаемые представителями всех мировых религий. Третий формат, получив в лице 
двух  первых  базисную  опору,  развивал  принципы  демократического  общества  и  его 
ценности.  Такой  синтез  принципов  и  ценностей  позволил  успешно  продвигать  в 
последующем  демократическую  идеологию  не  только  среди  политических  кругов,  но  и 
самых широких масс населения. 
Фактически эта система работала только в странах Западной Европы, весь остальной 
мир  ощутил  на  себе  действие  новой  «американской  мечты»,  ориентированной  на 
представителей  молодого  поколения,  идеологических  и  культурных  оппонентов. 
Основанная  на  принципах  быстрого  обогащения  и  жизни-сказки,  со  всеми 
сопутствующими  этому  атрибутами,  она  притягивает  к  себе  миллионы  сторонников, 
завоевывая умы и сердца. Мировое господство легко завоевать силой оружия, но удержать 
его  можно  только  силой  общности  и  системой  особой  массовой  культуры.  Современная 
массовая культура как раз и основана на новой  «американской мечте», которая является 
отображением жизненной философии общества потребления [11]. Она вступает в резкое 
противоречие  с  имеющимися  культурными  ценностями  и  устоями,  что  объективно 
создает условия для функционирования четвертого компонента.   
Четвертый  компонент  по  своей  основной  сути  изначально  был  нацелен  на  раскол 
общества  изнутри  и  рассчитан  на  так  называемое  «внутреннее»  продвижение.  По  своей 
конструктивной  сути  он  рассчитан  на  весьма  абстрактное  удовлетворение  не  только 
обычных  потребностей,  но  и  прежде  всего,  личных  амбициозных  намерений.  Принцип 
«self-made  person»  имеет  индивидуальное  ориентирование  [5,  с.  549].  В  основной  своей 
массе он нацелен на развитие индивидуализма, которому в основном подвержено молодое 
поколение  общества.  Наиболее  разрушительный  эффект,  как  показывают  события,  этот 
принцип дает в традиционных корпоративных обществах.  

 
81 
С другой стороны, сам по себе этот принцип не может вызвать конкретных действий, 
он  вызывает  различные  искусственные  и  естественные  побудительные  моменты.  Одним 
из  самых  важных  таких  моментов  является  поддержание  протестных  тенденций 
возрастного восприятия социально активной молодежью устоявшихся норм, понимания и 
восприятия  действительности.  Конфликт  поколений  –  самая  благодатная  почва  для 
раскола  и  его  дальнейшего  продвижения  в  качестве  новой  общественно-моральной 
ценности.  
Наиболее 
удачным 
элементом 
данного 
внешнеполитического 
принципа 
представляется  то,  что  предложенный  формат  по  своей  сути  не  является  чистой 
политической  идеологией.  Его  создателям  удалось  изменить  систему  ее  восприятия. 
Концептуально  новый  идеологический  формат  содержит  в  своей  основе  два  основных 
уровня восприятия, в чем и заключается его эффективность. На первом  уровне западная 
идеологическая  концепция  не  воспринимается  как  политическая  идеология.  Она 
воспринимается  как  определенная  совокупность  образа  жизни  индивидов  западного 
общества,  его  ценностей  и  принципов,  основанных  на  определенных  общечеловеческих 
ценностях и удовлетворении обычных социально-экономических потребностей.  
Второй  план  –  как  раз  и  есть  ее  политическая  и  идеологическая  основа,  которая 
четко определяет, что достичь всего этого можно лишь только в определенном формате. В 
формате  демократического  общества,  которое  своими  ценностными  и  правовыми 
основами имеет  вероятность предоставить всем желающим возможность для  реализации 
достижения данного образа жизни.  
Первоначально  это  работало  в  формате  привлечения  высококвалифицированной  и 
дешевой рабочей силы, но постепенно эволюционировало в совершенно другую систему. 
Рынок рабочей силы США и Западной Европы сильно перенасыщен и не может принять 
всех  желающих,  что  и  сформировало  принцип  необходимости  изменения  массами 
существующего  политического  строя  в  их  обществе  в  стремлении  быстро  и  без  особых 
усилий  достичь  всего  того,  что  подразумевает  новая  «американская  мечта».  Это 
функционально  образует  сущностную  систему  всей  американской  внешней  политики  – 
«экспорт  демократии»  [12].  Эффективность  этого  принципа  в  полной  мере 
продемонстрирована  в  Восточной  Европе,  Советском  Союзе,  и  сейчас  –  в  Северной 
Африке и на Ближнем Востоке. 
Наиболее  сильной  стороной  американской  внешнеполитической  системы  «soft 
power»  стала  ее  безграничная  трансляция  [3,  с.17].  Любая  идеология  по  своей  сути 
безжизненна  без  ее  надежной  трансляции  и  распространения  среди  населения  и 
применяемая идеологическая схема полностью это доказала. Система массовой культуры 
стала важным компонентом трансляции и распространения нового элемента воздействия 
американской  внешней  политики.  Увеличение  охвата  воздействия  на  население  мира  по 
своей сути является прямым отображением развития идеологических технологий, научно-
технического прогресса и информационно-коммуникационных систем. 
В  начале  своего  развития  система  трансляции  американской  демократической 
идеологии  основывалась  на  давно  привычных  элементах:  культура,  искусство  и  СМИ. 
Проблема  этих  ретрансляторов  заключается  в  их  невысокой  эффективности  и  легкости 
контроля. Высокая культура и искусство в большинстве своем воспринимается маленькой 
группой интеллектуальной и культурной элиты общества, оставляя безучастной основную 
массу  населения,  в  особенности  ее  молодую  часть.  Советский  Союз  работал  именно  в 
этом  направлении.  Многочисленные  гастроли  театров,  балетов  и  оркестров,  конечно, 
создавали  имя,  но  весь  мир  жил  другими  именами  и  героями,  созданными 
киноиндустрией и рок, и поп-музыкой. На смену высокой культуре была создана массовая 
культура (поп-культура) [3, с. 61]. 
Стандартные идеологические трансляторы: телевидение, радио, журналы и газеты  – 
легко  контролируются  компетентными  органами.  Выход  из  сложившейся  ситуации  был 

 
82 
найден в двух основных направлениях, которые до сих пор демонстрируют свою высокую 
эффективность.  На  помощь  внешней  политике  пришел  научно-технический  прогресс. 
Быстрая  компьютеризация  мира  и  бурное  развитие  информационно-коммуникационных 
технологий  привели  по  сути  дела  к  неограниченному  охвату  населения 
информационными  потоками  и  сокращению  времени  и  средств  для  их  доставки  до 
адресата.  Джозеф  Най  в  своей  концепции  мягкой  силы  приводит  пример  возможностей 
различных  коммуникаций  для  консолидации  населения  для  протестных  действий…  Он 
сравнивает  возможности  телефонной  связи  стационарного  типа  и  интернета,  приводя 
цифру  55  тысяч  после  месячного  обзванивания…  [3,  с.  44].  Теперь  представьте  себе 
возможности  сотовой  связи  и  системы  социальных  сетей  по  времени  распространения 
информации и охвату адресатов.  
Последним  и  самым  сложным  аспектом  данной  системы  современной  внешней 
политики,  несомненно,  является  ее  трудноконтролируемость.  Она  базируется  на  многих 
аспектах.  Среди  которых,  несомненно,  можно  выделить  массовость  и  легкость 
восприятия, опору на декларирование обычных общечеловеческих ценностей, возрастную 
индивидуальную 
психологическую 
ориентированность, 
универсальность 
и 
адаптированность  к  различным  источникам  трансляции.  Все  это  фактически  затрудняет 
возможность организации противодействия ей.  
На деле из действия этих компонентов и сложилась сложная система воздействия на 
массы  арабского  мира,  которая  привела  к  данным  событиям.  Новые  нормы  и  системы 
восприятия  действительности,  смысла  жизни  и  бытия  человека,  пропагандируемые  поп-
культурой,  философией  общества  потребления,  демократические  ценности  вошли  в 
жесткое  противостояние  с  существующими  нормами  и  системами  восприятия  в 
современной арабской действительности.  
Накопленный  конфликтный  потенциал  различных  взглядов  на  жизнь,  принципов 
организации нашел свое отображение в «Арабской весне». «Арабская весна», как явление 
политической  жизни,  несомненно,  войдет  в  анналы  внешнеполитического  искусства  и 
геополитических  стратегий,  но  проблема  и  сегодня  остается  открытой  и  чрезвычайно 
актуальной.  Современный  опыт  показывает,  что  против  механизмов  данной  системы 
идеологического  воздействия  ни  одно  общество  и  государство  не  может  ничего 
противопоставить.  В  действительности  никто  из  ученых  и  аналитиков  не  может 
предположить,  какие  еще  продукты  воздействия  в  Юго-Восточной  Азии,  Латинской 
Америке или в самих США мы получим.  
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1
 
Официальный  сайт  ООН.  Вето  в  Совете  Безопасности.  http://www.un.org/ru/ 
sc/meetings/veto/ussr_russia.shtml  (http://daccess-dds-ny.un.org/doc/  UNDOC/GEN/N12/ 
223/77/PDF/N1222377.pdf?OpenElement) 
2
 
РИА НОВОСТИ. http://ria.ru/tags/event_Arabskaja_vesna/ 
3
 
Nye. Joseph S. Soft power: the means to success in world politics / Joseph S. Nye. Jr. New 
York Public: Affairs, 2004  
4
 
Некрасов С.И., Некрасова Н.А., Платошина В.В. Американский мультикультурализм. 
Изд.  «Академия  Естествознания»,  2011.  Монографии  изданные  в  издательстве 
Российской Академии Естествознания. http://www.rae.ru/monographs/127-4134 
5
 
Douglass, Frederick (1992): "Self-Made Men". In Blassinghame, John and John McKivigan 
(ed.):  The  Frederick  Douglass  Papers.  Series  One,  vol.  4.  New  Haven  and  London:  Yale 
University Press. 545-575. 
6
 
Толковый 
словарь 
обществоведческих 
терминов. 
Н.Е. 
Яценко. 
1999. 
http://www.slovarnik.ru/html_tsot/v/v5etnamskiy-sindrom.html 

 
83 
7
 
Холодная 
война. 
Персоналии. 
Фултонская 
речь 
Черчилля. 
http://www.coldwar.ru/churchill/fulton.php 
8
 
Всемирная  история:  Учебник  для  вузов.  Руководители  авторского  коллектива 
академик Г.Б. Поляк, д.э.н. А.Н. Маркова. http://www.bibliotekar.ru/istoriya/246.htm 
9
 
Большая 
советская 
энциклопедия. 
СССР. 
Внешняя 
политика 
СССР. 
http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/170552 
10
 
Аrt.Thelib.Ru. 
Анатомия 
американской 
мечты. 
http://art.thelib.ru/science/ 
unusual/misc/anatomiya_amerikanskoy_mechti.html 
11
 
Ильин  В.И.  Общество  потребления:  теоретическая  модель  и  российская  реальность. 
http://www.ruthenia.ru/logos/kr/ilyin.pdf 
12
 
Косов  Ю.В.  Мировая  политика  и  международные  отношения,  2012.  http://uchebnik-
besplatno.com/uchebnik-mejdunarodnie-otnosheniya/etapyi-razvitiya-
,vneshnepoliticheskogo-kursa.html 
 
 
 
ТҮЙІН 
 
Араб көктемі – өзіндік, бір мағыналы емес және қазіргі даулы құбылыс. «Араб көктемінің» 
оқиғаларын аймақ пен әлемдегі экономикалық өмірдің әртүрлі ішкі және сыртқы факторларының 
ишеленісуін туғызған. Ахуалдың күрделілігі ислам қоғамына жаңа «американдық арманның» әсер 
етуінің көптеген факторлар бойынша өзіндік өнімі болып табылатын исламдық әлеуметтік-мәдени 
радикализмнің әсер етуімен айтарлықтай ұлғайтылған. 
 
RESUME 
 
The Arab spring – is a peculiar, ambiguous and disputable phenomenon in the present. Events of 
the  «Arab  spring»  have  been  caused  by  a  difficult  interlacing  of  every  possible  internal  and  external 
factors of modern political and economic life in the region and the world as a whole. Complexity of the 
situation  has  been  substantially  increased  by  imposing  and  increase  in  influence  at  development  of  the 
situation of Islamic welfare radicalism which on many factors of the manifestation is a peculiar product of 
influence of the new « American dream» on Islamic societies. 
 
 
 

 
84 
УДК 327-027.21(574+5)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ж.А. Таубаева 
Евразийский национальный 
университет им. Л.Н. Гумилева, 
докторант 
Становление 
региональной 
безопасности  
в Центральной 
Азии: 
сотрудничество 
СВМДА и ОБСЕ
 
 
Аннотация 
Инициатива 
Казахстана 
по 
укреплению 
взаимодействия  и  мер  доверия  в  Азии  была 
позаимствована  из  опыта  процесса  европейской 
безопасности,  в  частности  -  опыта  ОБСЕ.  Данная 
статья  посвящена  анализу  современных  тенденций 
Евразийской 
формулировки 
безопасности, 
сотрудничеству  ОБСЕ  и  СВМДА  для  выявления 
факторов, которые способствуют этому процессу. 
Ключевые  слова:  безопасность,  диалог,  меры 
доверия,  региональное  сотрудничество,  угрозы  и 
вызовы.  
 
 
Идея объединения СВМДА при трансформации 
данного  форума  в  полноценную  международную 
организацию  и  ОБСЕ  изначально  фигурировала  как 
заключительный  этап  инициативы  Президента  РК 
Н. Назарбаева  развития  СВМДА.  На  сегодняшний 
момент  и  ОБСЕ,  и  СВМДА  заинтересованы  в 
плодотворном  сотрудничестве  и  создании  общей 
евразийской  системы  безопасности  и  стабильности. 
Принимая  во  внимание  угрозы  и  проблемы 
современного  мира,  нельзя  не  признать,  что, 
возможно,  взаимодействие  в  будущем  данных 
организаций приведет  к более стабильной ситуации 
на  евразийском  пространстве  в  целом.  Попытки 
воплощения  данной  идеи  в  реальность  уже  были 
начаты. 
В  2010  году  Казахстаном  было  предложено 
основать  форум  ОБСЕ-СВМДА  для  обсуждения 
актуальных проблем безопасности и сотрудничества 
на  евразийском  континенте.  Данное  предложение 
было  озвучено  госсекретарем  на  тот  период 
К. Саудабаевым 
на 
открытии 
специального 
мероприятия 
«Безопасность 
и 
экономическое 
сотрудничество 
в 
Евразии 
в 
ХХI 
веке», 
проходившего  в  понедельник  в  рамках  III  саммита 
СВМДА  в  Стамбуле.  К. Саудабаев  заявил:  «Мы 
считаем,  что  ОБСЕ  и  СВМДА,  как  крупнейшим 
региональным  объединениям  Евразии,  следует 
удвоить  усилия  для  развития  экономического 
сотрудничества  в  интересах  всех  государств-
участников. В этой связи мы хотели бы предложить 
обсудить  в  рамках  данного  мероприятия  и 
предстоящего  саммита  вопрос  об  учреждении 
форума  ОБСЕ-СВМДА.  Этот  форум  мог  бы  стать 
постоянной  диалоговой  площадкой  двух  структур, 
позволяющей 
обсуждать 
и 
рассматривать 
актуальные 
проблемы 
безопасности 
и 
сотрудничества 
на 
огромном 
Евразийском 
континенте...»   По   его   словам,   «именно   сегодня  

 
85 
положено  начало  этому  процессу  -  в  рамках  нашего  специального  мероприятия 
состоялись конструктивные и плодотворные дискуссии. Следующим шагом должно стать 
создание постоянно действующего форума в формате ОБСЕ - СВМДА, который смог бы 
на  периодической  основе  собирать  представителей  этих  двух  международных 
объединений  для  обмена  мнениями  по  наиболее  актуальным  проблемам  в  сфере 
безопасности  и  сотрудничества  в  зоне  ответственности  двух  этих  региональных 
организаций. «Важно отметить, что подобный диалог имеет большую перспективу, и его 
будущее  весьма  оптимистично,  -  подытожил  К.  Саудабаев.  -  Важно  отметить,  что  это  - 
историческое  событие  и  для  ОБСЕ,  и  для  СВМДА  -  состоялось.  Можно  сказать,  что 
своеобразный мост между ОБСЕ и СВМДА сооружен» [1, с.117]. Нельзя не признать, что 
в  XXI  веке  азиатский  регион  превращается  в  глобальную  площадку  международных 
событий, в силу, как экономического потенциала, так и влияния на мировое сообщество в 
целом.  Исходя  из  этого,  установление  стабильной  обстановки  в  регионе  наиболее 
актуально  на  сегодняшний  день,  тем  более  учитывая  тот  факт,  что  в  Азии  наблюдается 
наибольшая  концентрация  наличия  ядерного  оружия  при  существующих  ярко 
выраженных  конфликтах  между  отдельными  странами.  Соответственно,  при  отсутствии 
укрепления  доверия  между  азиатскими  государствами  невозможно  какое-либо 
продвижение в создании глобальной безопасности.  
В настоящий период развитие международных отношений можно охарактеризовать 
несомненным  влиянием  глобализации,  которая  проникает  буквально  во  все  сферы 
жизнедеятельности. И дальнейшее развитие СВМДА должно  учитывать этот  фактор. По 
мнению М. Лаумулина, главного научного сотрудника ИМЭП РК, «влияние глобализации 
проявляется наиболее заметно в сфере коммуникаций и средств массовой информации. На 
политическом 
и 
экономическом 
уровне 
влияние 
глобализации 
скрыто 
за 
фундаментальными  и  стремительными  сдвигами  в  геополитике,  международной 
экономике  и  мировом  разделении  труда,  глобальной  транспортной  системе,  движении 
торговых и финансовых потоков» [2, с.112]. 
В начале XXI века основным содержанием глобализации стал развал старой системы 
международных отношений, который привел в разбалансированное состояние. И одним из 
наиболее  негативных  последствий  данного  явления  в  глобальном  масштабе  стало 
обострение  сложнейших  проблем  современности,  которые  затрагивают  жизненные 
интересы  как  отдельных  государств,  так  и  всего  мирового  сообщества.  Эта  система 
глобальных проблем включает в себя такие вопросы как: 
-
 
сохранение мира, укрепление всеобъемлющей безопасности; 
-
 
ограничение вооружений и разоружение, охрана окружающей среды; 
-
 
разработка  и  реализация  рациональной  демографической  политики,  рациональное 
использование минерально-сырьевых ресурсов; 
-
 
создание сбалансированной инфраструктуры энергетики; 
-
 
исследование  и  использование  Мирового  океана  и  космического  пространства  в 
интересах мирового сообщества; 
-
 
борьба  с  бедностью  и  болезнями,  предотвращение  распространения  наркотиков, 
преодоление отсталости;  
-
 
борьба с международным терроризмом [3, с.112].  
Решение большинства из вышеуказанных вопросов поставили перед собой и ОБСЕ, 
и  СВМДА.  У  современной  глобализации  существуют  свои  определенные  законы. 
Вследствие  глобализации  все  ее  участники  вынуждены  искать  пути  к  созданию  единых 
полей:  экономических,  правовых,  информационных  и  экологических.  К  тому  же 
глобализация  подталкивает  все  мировое  сообщество  к  вхождению  в  единое 
цивилизационное  поле.  Тем  самым  она  провоцирует  такое  яростное  сопротивление  со 
стороны традиционных культур и обществ. И это относится, в первую очередь, к процессу 

 
86 
СВМДА,  так  как  его  сферой  деятельности  является  Азия,  в  которой  устоялась 
доминирование сохранения традиционных культур. 
Глобализация  непосредственным  образом  влияет  на  само  формирование 
национальной политики государств. Все сферы политической жизни неизбежно получают 
внешнеполитическое и глобальное измерение. Это касается, в первую очередь, политики 
обеспечения  безопасности  и  охраны  окружающей  среды.  В  целом,  глобализация 
представляет собой политический, экономический и социальный феномен.  
Современный глобализирующийся мир предъявляет новые требования к странам по 
сохранению безопасности. Угрозы и вызовы глобализации, в первую очередь, влияют на 
саму степень защищенности национальной безопасности государств. Налицо тот факт, что 
современные 
национальные 
экономики 
стран 
становятся 
постепенно 
более 
интегрированными по мере расширения международной торговли, интернационализации 
инвестиций  и  финансового  капитала.  Глобализация  предъявляет  новые  вызовы 
национальной  безопасности  отдельных  государств.  Изначальный  успех  популяризации 
западной  модели  стал  возможен  во  многом  благодаря  одновременно  развернувшимся 
процессам глобализации.  
Таким  образом,  геополитическая  картина  современного  мира  остается  сложной  и 
противоречивой.  Следовательно,  по-прежнему  сохраняется  востребованность  в 
определенном  общемировом  центре  принятия  решений  по  проблемам,  касающимся 
глобального  развития.  Геополитическая  картина  современного  мира  в  условиях 
глобализации стремительно меняется. Нынешние тенденции наглядно показывают, что  в 
настоящий  момент  активно  идет  процесс  создания  нового  мирового  порядка. 
Соответственно  можно  предположить  из  этого,  что  такой  мировой  порядок  не  будет 
обеспечиваться только одним глобальным центром.  
В  таких  условиях  современного  мира  идея  СВМДА  обретает  новое  дыхание.  И 
поддержать  в  этом  смысле  СВМДА  в  будущем  может  именно  ОБСЕ.  Казахстан  как 
инициатор  и  основной  локомотив  СВМДА  придает  большое  значение  сотрудничеству 
именно с ОБСЕ в процессе формирования архитектуры азиатской безопасности, стержнем 
которой  может  стать  СВМДА.  Изначально  казахстанская  инициатива  по  установлению 
взаимодействия  и  мер  доверия  в  Азии  была  рождена  из  опыта  европейского  процесса 
безопасности  и  имеет  немало  схожего  с  опытом  ОБСЕ.  Казахстанская  сторона  также 
поддерживает идею о том, что в новой модели европейской безопасности XXI века ОБСЕ 
должна  играть  важную  роль,  и  в  этом  ключе  Казахстан  будет  сотрудничать  с  этой 
организацией. Но для выполнения этой роли в системе европейской безопасности ОБСЕ 
необходимо модернизировать свою деятельность и структуру. 
Региональная  система  коллективной  безопасности  ОБСЕ  по  себе  уникальна  в  том 
плане,  что  в  хельсинкский  процесс  включен  также  и  регион  Центральной  Азии.  Это,  в 
свою  очередь,  дает  основание  понимать  и  рассматривать  пространство  ОБСЕ  в  более 
широком  контексте  евразийской  безопасности,  и,  следовательно,  существует  наличие 
единых целей с СВМДА. 
Со  стороны  ОБСЕ  также  позитивно  настроены  на  сотрудничество  и  создание 
совместно с СВМДА безопасной обстановки в регионе. 
В 2010 году на Саммите ОБСЕ в 
городе  Астане,  который  состоялся  впервые  за  11  лет,  благодаря  целеустремленному 
лидерству Казахстана, страны-участницы ОБСЕ заявили, что безопасность региона ОБСЕ 
должна  быть  неразделимо  связана  с  безопасностью  прилегающих  территорий.  В  своем 
выступлении Генеральный Секретарь ОБСЕ Л. Занньер высказал и обозначил области, в 
которых возможно создание общей платформы сотрудничества между СВМДА и ОБСЕ. 
Им  было  заявлено  следующее:  «…  что  не  только  похожие  подходы  к  безопасности,  но 
также  и  эта  общность  по  составу  предоставляет  отличную  возможность  для 
сотрудничества,  основанного  на  доверии,  поиске  общей  позиции  между  государствами, 
развития  общих  инициатив  для  достижения  общих  целей.  Я  убежденный  сторонник 

 
87 
прагматичного  и  ориентированного  на  результаты  сотрудничества,  поэтому  я  хотел  бы 
отметить несколько областей, в которых я вижу общую платформу для сотрудничества. 
1.  Обмен  опытом  по  осуществлению  мер  доверия  и  безопасности  (МДБ). 
МДБ являются  центральным  видом  деятельности  СВМДА  и  областью,  в  которой  ОБСЕ 
имеет  значительный  опыт  и  может  поделиться  некоторыми  ценными  уроками.  Мы 
намерены и далее развивать наше взаимодействие в этой области.
 
2.  Борьба с транснациональными угрозами. У  наших  регионов  ряд  схожих  вызовов 
безопасности,  включая  терроризм,  оборот  наркотиков  и  организованная  преступность, 
которые  не  имеют  региональной  принадлежности,  и  ответы  на  них  должны  быть  более 
широкими.  Кроме  того,  международное  сообщество  все  чаще  сталкивается  с  новыми 
киберугрозами  и  угрозами,  исходящими  от  использования  информации  и 
коммуникационных  технологий.  Я  считаю,  что  было  бы  полезно  изучить  потенциал  для 
будущего взаимодействия в этой сфере. 
 
3.  Обеспечение  безопасности  и  стабильности  вокруг  Афганистана.  В  этой  связи 
важным вкладом является Стамбульский процесс, стартовавший в 2011 г., немаловажно, 
что  моя  первая  двустороння  встреча  в  этой  должности  с  Исполнительным  директором, 
послом Ч. Алдемиром, состоялась на полях этой конференции в Стамбуле. «Министерская 
встреча  в  Сердце  Азии»,  прошедшая  в  Кабуле  в  июне  этого  года,  решила  продвигать 
осуществление  семи  мер  доверия  в  областях  политического  сотрудничества  и 
безопасности,  экономики  и  образования.  ОБСЕ  полностью  привержена  этому  процессу. 
Организация  и  ее  представительства  готовы  сотрудничать  с  другими  международными 
организациями,  включая  СВМДА  в  осуществлении  МД,  основанных  на  наших 
соответствующих, сравнительных преимуществах» [4].  
Таким  образом,  из  выступления  Л.  Занньера  можно  сделать  вывод,  что  со  стороны 
ОБСЕ находят много общих позиций с СВМДА для дальнейшего развития связей между 
этими  двумя  организациями.  К  тому  же  было  отмечено,  что  ОБСЕ  готова  обсудить  с 
СВМДА  инициативы  по  практическому  сотрудничеству  в  Центральной  Азии,  с 
привлечением  представительств  ОБСЕ,  включая  при  этом  такие  учебные  центры,  как 
Академия ОБСЕ в Бишкеке и колледж по подготовке персонала для управления охраной 
границ в Душанбе.
  
В  целом,  можно  подчеркнуть,  что 
общие  интересы  и  приоритеты  СВМДА  и  ОБСЕ 
могут  действительно  обеспечить  прочный  фундамент  для  нынешнего  и  дальнейшего 
сотрудничества. Как уже ранее не раз отмечалось, на данный момент в азиатском регионе 
существует ряд конфликтных ситуаций между ее странами, которые вызывают угрозу как 
для  региона  в  частности,  так  и  для  всего  мирового  сообщества  в  целом.  На  четвертой 
встрече глав МИД СВМДА российский министр иностранных дел С. Лавров, выступая на 
данной  встрече,  акцентировал  внимание  слушателей  именно  на  этих  вызовах  и  угрозах, 
стоящих  сегодня  перед  регионом.  «Резко  ускорились  темпы  международной  жизни.  Ее 
основной  характеристикой  становится  формирование  полицентричной  международной 
системы, в которой крупная роль принадлежит Азии», из чего, по его словам, следует, что 
процессы  в  азиатском  регионе  «диктуют  настоятельную  необходимость  объединения 
усилий  с  целью  поиска  эффективных  ответов  на  возникающие  вызовы  и  угрозы»  [5, 
с.103].  
В частности, С. Лавров призвал Иран и КНДР отказаться от конфронтации в ядерных 
вопросах.  Так  как  слишком  велик  риск,  и  от  ставки  Ирана  и  КНДР  на  конфронтацию 
необходимо незамедлительно отказаться. По мнению российского министра иностранных 
дел  в  данном  вопросе  международный  авторитет  СВМДА  тоже  может  сыграть  свою 
благотворную роль.  
Одной  из  основных  проблем  современного  мирового  сообщества  и  региональных 
организаций  по  безопасности  является  ситуация  с  Афганистаном.  Решение  данной 
проблемы стоит как перед СВМДА, так и перед ОБСЕ. Следовательно, при объединении 

 
88 
усилий этих двух организаций урегулирование проблемы Афганистана вполне возможно 
и реально. Для стран региона афганский кризис и его многочисленные проявления, такие 
как 
терроризм, 
наркотрафик, 
социально-политическая 
нестабильность 
и 
транснациональная  преступность,  является  одним  из  основных  дестабилизирующих 
факторов.  
Вооруженное противостояние в Афганистане является серьезным препятствием для 
развития 
регионального 
сотрудничества. 
Казахстан 
придерживается 
позиций 
выстраивания  широкого  переговорного  процесса  с  помощью,  как  ОБСЕ,  так  и  СВМДА. 
Сейчас  многие  эксперты  придерживаются  мнения,  что  радикальные  силы  Афганистана 
после  вывода  американских  войск  в  2014  году  будут  пытаться  распространять  свое 
влияние  на  соседние  страны,  что  в  свою  очередь  может  разрушить  сложившуюся  за 
период 2002-2010 годов региональную систему безопасности.  
Решить  проблему  Афганистана,  опираясь  только  на  военную  силу  и  политическое 
давление, крайне сложно, и можно сказать невозможно [6, с.156]. В этой связи, Казахстан 
как лидер СВМДА, придерживается точки зрения оказания экономической и социальной 
помощи  Афганистану,  посредством  не  только  инвестиций,  но  и  развития  транспортных 
коммуникаций и включения в легальную мировую экономику.  
В  целом,  ситуация  в  регионе  Центральной  Азии  непосредственно  зависит  от 
афганского  фактора.  Афганистан  на  сегодняшний  момент  является,  и  в  будущем  будет 
оставаться  угрозой  национальной  безопасности  стран  региона.  Соответственно  мирная 
нейтрализация  данной  угрозы  крайне  важна  для  азиатских  стран,  и  с  выводом 
коалиционных  войск  на  эти  страны  ложится  еще  большая  ответственность  в  скорейшем 
разрешении  данного  вопроса.  Деятельность  организаций,  взявших  на  себя  роль 
обеспечения  безопасности  в  регионе,  будет  крайне  важна,  а,  следовательно,  возможное 
сотрудничество  СВМДА  и  ОБСЕ  не  только  является  желательным,  но  в  свете 
сложившихся обстоятельств необходимым. 
Исходя  из  вышеизложенного,  можно  сделать  следующий  вывод,  что  создание 
совместной основы безопасности СВМДА и ОБСЕ в будущем имеет место быть, но здесь 
нужно  учитывать  следующие  моменты.  Во-первых,  факт  того,  что  обе  стороны 
заинтересованы  в  дальнейшем  сотрудничестве  и  подчеркивают  схожесть  целей  и  задач, 
положительно  сказывается  на  осуществлении  данной  идеи.  Во-вторых,  в  условиях 
глобализирующегося  мира  и  уже  имеющихся  угроз  и  вызовов  построение  евразийской 
платформы безопасности на базе ОБСЕ и СВМДА крайне актуальна и необходима. 
На  сегодняшний  день  идет  активное  формирование  форума  по  диалогу  и 
консультаций между ОБСЕ и СВМДА, создание к которому активно призывает президент 
РК  Н. Назарбаев.  В-третьих,  для  реализации  подобного  проекта  и  СВМДА  и  ОБСЕ 
необходимо  дальнейшее  развитие.  В  частности,  для  СВМДА  нужна  трансформация  в 
полноценную  организацию  по  безопасности  и  сотрудничеству  в  Азии,  в  чем  может 
помочь опыт европейского аналога, так как на данный момент эти образования находятся 
на разных уровнях.  
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1
 
Выступление  министра  иностранных  дел  Каната  Саудабаева  на  III  саммите  СВМДА. 
Стамбул,  июнь  2010.  В  кн.:  Национальная  безопасность:  итоги  десятилетия.  Сб. 
документов и материалов. – Астана: Елорда, 2010. – С.117-119. 
2
 
Лаумулин,  М.Т.  Судьба  казахстанского  проекта.  СВМДА  в  новых  геополитических 
реалиях// Analytic. – 2010. – № 6. – C. 112. 
3
 
Ibid. – С.112 

 
89 
4
 
Выступление  Генерального  Секретаря  ОБСЕ  Ламберто  Занньер.  –  Астана,  2012.  // 
URL: http://www.scica.org/page.php?page_id=641&lang=1 
5
 
Выступление  российского  министра  иностранных  дел  Сергея  Лаврова  на  четвертой 
встрече  глав  МИД  СВМДА.  //  Сборник  документов  и  материалов.  Пред.  ред.  совета 
Мансуров Т.А. – Алматы, 2010. – 184 с. 
6
 
Акимбеков,  С.М.  Афганский  узел  и  проблемы  безопасности  Центральной  Азии.  – 
Алматы: КИСИ, 1998. – 280 с. 
 
 
 
ТҮЙІН 
 
Азиядағы  өзара  ықпалдастық  және  сенім  шаралары  жөніндегі  Қазақстандық  бастамасы 
Еуропалық қауіпсіздік  үдерісінен  туындаған, сонымен  қатар  ЕҚЫҰ  тәжірибесіне  біршама ұқсас. 
Осы мақала еуразиялық қауіпсіздік негізіндегі қазіргі бағыттарды талдауға арналған, яғни ЕҚЫҰ 
мен АӨСШК ынтымақтастығына, осы үдерісті орындау үшін мүмкіндік туғызатын факторларын 
айқындауға бағытталған. 
 
RESUME 
 
Kazakhstan's  initiative  to  establish  interaction  and  confidence-building  measures  in  Asia  was 
generated  from  the  experience  of  the  European  security  process  and  similar  to  the  experience  of  the 
OSCE. This article is devoted to the analysis of the modern trends of the Eurasian security formulation, 
specifically  to  the  OSCE  and  CICA  cooperation  in  order  to  identify  the  factors  that  contribute  to  this 
process. 

 
90 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Юриспруденция 

 
91 
ӘОЖ 347.97/.99 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
А.С. Рамазанова 
С. Аманжолов атындағы Шығыс 
Қазақстан мемлекеттік 
университеті, з.ғ.к., доцент 
Соттардың 
мамандандырылуы 
және оның 
соттардың одан  
әрі біліктілігіне 
тигізер әсері 
 
Аннотация 
Мақалада  Қазақстан  Республикасындағы 
соттардың 
мамандандырылуы 
мәселелері 
қарастырылған, сонымен қатар олардың одан әрі 
біліктілігіне тигізер әсері айқындалған. 
Түйін  сөздер:  мамандандырылған  соттар, 
мамандандырылған  әскери  соттар,  ауданаралық 
экономикалық 
соттар, 
әкімшілік 
соттар, 
судьялардың  кәсіби  және  этикалық  қасиеттері, 
біліктілік. 
 
 
Қазақстан 
Республикасындағы 
қазіргі 
заманғы  конституциялық  даму  сатысындағы  сот 
билігі,  сот  жүйесінің  қарқынды  дамуының 
демократиялық  бастауларына  аса  мән  бере  тұра, 
құқықтық  мемлекет  идеяларына  негізделген. 
Қазақстан  Республикасындағы  сот  жүйесін 
дамыту  және  реформалау  бойынша  маңызды 
тенденция  соттарды  мамандандыруға  бағыт-
талған. 
Аталған 
жағдай 
Қазақстан 
Республикасының  2010-2020  жылдарға  арналған 
Құқықтық  саясат  тұжырымдамасында  «сот 
жүйесін  дамытуға  бағытталған  басты  вектор, 
соттарды  және  судьяларды  мамандандыру  ...» 
деп бекітілген.  
Дүниежүзілік 
деңгейде 
соттарды 
мамандандыру қарқынды дамуда, ол өз кезегінде, 
аталған  соттарды  енгізуді  және  қызмет  етуін 
талап  етеді.  Мамандандырылған  соттар  –  ол 
арнайы  соттар,  жалпы  сатыдағы  соттардың 
қарамағындағы  істер  алынып,  арнайы  санаттар 
бойынша істерді қарайтын соттар. 
ҚР  Конституциясының  75-бабының  4- 
тармағына  сәйкес,  қандай  да  болмасын  себеп-
салдарлар бойынша төтенше және арнайы соттар 
құруға  тыйым  салынған.  ҚР  Конституциясының 
«Сот және сот төрелігі» атты VII бөлімін зерттей 
келе, 
Конституция 
мамандандырылған 
соттардың  қызметіне  тыйым  салмайды,  себебі 
онда  ол  жайында  қандай  да  бір  ереже 
белгіленбеген.  Демек,  аталған  мәселені  шешу 
конституциялық 
заңдарға 
табысталған. 
Сондықтан  ҚР  «Сот  жүйесі  және  судьялардың 
құқықтық  мәртебесі»  туралы  Конституциялық 
заңы 
республикалық 
сот 
жүйесінің 
біртұтастығын 
қамтамасыз 
ететін, 
оның 
талаптарына  сәйкес  келетін  мамандандырылған 
соттарды құруды көздейді [1]. 
ҚР  Конституциясының  75-бабының  4- 
тармағына   түсіндірме   2006   жылы  14   сәуірде 

 
92 
Конституциялық  Кеңеспен  «ҚР  Конституциясының  75-б.  4-т.  ресми  талқылау»  туралы 
Қаулысында  берілген,  онда  мамандандырылған  соттарға  мінездеме  берілген,  сондай-ақ 
«арнайы соттар», «төтенше соттар» және «мамандандырылған соттар» анықтамаларының 
аражігі анықталған. «ҚР сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы» заңның 3-бабы 
3-тармағында  қарастырылған  мамандандырылған  соттар,  арнайы  соттарға  қарағанда 
Қазақстан Республикасының біртұтас сот жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады [2]. 
«ҚР  сот  жүйесі  және  судьялардың  мәртебесі  туралы»  Конституциялық  заңда 
Қазақстан  Республикасында  мамандандырылған  соттардың  толық  тізімі  берілмеген.  Бұл 
факт  сот  төрелігін  іске  асыруға  бағытталған  мамандандырылған  сот  жүйесін  одан  ары 
дамытуға және жетілдіруге берілген мүмкіндіктерді куәландырады.  
Бүгінгі күні Қазақстанда бірқатар мамандандырылған соттар қызмет етеді: 
-
 
мамандандырылған  әскери  соттар,  Қазақстан  Республикасының  қарулы 
күштерінің әскери соттары және әскери гарнизондарының соттары; 
-
 
мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар; 
-
 
мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соттар; 
-
 
Облыстық Алматы қаласының қаржы соты; 
-
 
кәмелетке  толмағандардың  істері  бойынша  Алматы  және  Астана  қалаларының 
мамандандырылған ауданаралық соттары; 
-
 
қылмыстық істерді қарастыру бойынша мамандандырылған соттар (2010 жылы 1 
қаңтардан бастап құрылған). 
Бүгінгі  күні  Қазақстанда  ювеналды  юстиция  жүйесін  одан  әрі  дамыту  көзделуде, 
сондай-ақ  Қазақстанның  барлық  аудандарында  ювеналды  соттарды  құру  жоспарлануда 
және де мамандандырылған салық соттарын да құру қарастырылуда. 
Мамандандырылған соттардың одан әрі  дамуы жөніндегі  мәселеде  негізін қалаушы 
фактор  ретінде  сапалы  сот  төрелігін  іске  асыруға  септігін  тигізетін,  жалғастырушылық 
және  кезек-кезекпен  жүретін,  нақты  ұйымдастырушылық-құқықтық  негізбен  белгіленген 
жүйе  қажет.  Шетелдік  мемлекеттердегі  мамандандырылған  соттардың  конституциялық-
құқықтық  мәртебесін  талдау,  шетелдік  тәжірибені  Қазақстан  Республикасының  сот 
жүйесінде қолдануға мүмкіндік береді [3, 30]. 
Мысалы, Германияда әкімшілік, қаржылық, патенттік соттар, еңбек және әлеуметтік 
дауларды  қарастыру  бойынша  соттар;  АҚШ-та  дәрменсіздік  істерін  қарастыру  бойынша 
соттар, есірткі бойынша істер, салық, ювеналды, еңбек, жер соттары және т.б.; Францияда 
–  сауда,  әкімшілік,  әскери,  жер  соттары,  әлеуметтік  сақтандыру  істері  бойынша  және 
ауылшаруашылық жалгерлік бойынша және т.б. істер бойынша мамандандырылған соттар 
қызмет атқарады. 
Алайда сот жүйесінде мамандандырылған соттардың болуы бірқатар қиыншылықтар 
да  тудырады.  Одан  мынадай  қауіптер  туу  мүмкін:  сот  жүйесінің  бөлінуі  оны  әлсіретуі 
ықтимал;  әртүрлі  автономды  жүйе  арасындағы  соттар  арасында  өкілеттіліктерді  бөлісу 
бойынша  қиыншылықтар  туындауы  мүмкін;  әртүрлі  соттар  арасында  сот  жүйесіндегі 
басымдылық  үшін  бақталастық  туындауы  мүмкін.  Біздің  ойымызша,  мамандандырылған 
соттарды  құру,  сот  жүйесін  бекітуге  ықпал  етеді,  себебі  ол  жалпы  соттардың  жұмысын 
жеңілдетеді және білікті сот өндірісін қамтамасыз етеді. Бүгінгі күнгі өзекті сұрақтардың 
бірі бұл әр түрлі жүйелердегі соттардың құқық қолданушылық тәжірибесі және олардың 
бір  мекемеге  жатушылығын  нақтылай  бөлу  болып  табылады.  Нақтылы  санаттағы  істер, 
сол  санаттағы  істерді  қарастырумен  айналысатын  соттармен  қарастырылуы  керек. 
Аталған  мәселелерді  шешу  сот  реформасының  қазіргі  сатысының  аса  маңызды 
мәселелерінің бірі.  
Құқықтық  табиғаты  бойынша  бір-бірінен  ерекшеленетін  іс-жүргізушілік  және 
материалды  заңдардың  нормалары  бар  сот  істерін  шешу,  судьялардан  істердің  барлық 
санаттары бойынша заңды терең білуді қажет етеді. Қазақстанның заңнамалық жүйесі өте 
ауқымды,  сондай-ақ  соңғы  жылдары  әрекет  ететін  заңдарға  көптеген  өзгерістер, 

 
93 
толықтырулар,  түзетулер  енгізілуде,  құқықтық  қатынастардың  заңнамалық  негізіне  әсер 
ететін  өзге  де  нормативтік  құқықтық  актілер  шығарылуда,  ол  өз  кезегінде  құқық 
қолданушылық қызметте бірқатар қиындықтар тудырады. 
Облыстық  соттар  мен  Жоғары  соттардың  құрылысы  «ҚР  сот  жүйесі  және 
судьялардың  мәртебесі  туралы»  Конституциялық  заңда  бекітілген,  ол  сол  санаттағы 
судьяларға  анықталған  санаттағы  сот  істерін  қарастыруға  мүмкіндік  береді.  Аталған 
соттарда  азаматтық  және  қылмыстық  істер  бойынша  алқалар  бар,  онда  сәйкесінше 
азаматтық  және  қылмыстық  істер  қаралады.  Сонымен  қатар,  заң  алқаларда 
мамандандырылған  құрам  құруға  рұқсат  етеді.  Сот  тәжірибесі  көрсететіндей,  мұндай 
мамандандырылу судьялардың бірқатар арнайы істерді  қарастыру кезіндегі  біліктілігінің 
артуына септігін тигізеді. 
Қазақстан  Республикасындағы  соттардың  мамандандырылуының  бастапқы  сатысы 
әскери  соттарды  құрумен  байланысты.  Қазақстан  Республикасында  әскери  соттардың 
құрылу тарихи өзінің бастауын 1992 жылы алды, онда 1992 жылы 20 қаңтарда ҚР Жоғары 
Кеңес  Төралқысының  қаулысы  бойынша  ҚазССР  аумағында  әскери  соттар  ҚР-дың 
құзіретіне табысталған, ал әскери соттардың  жүйесі  ҚР Президентінің №802 1992 жылы 
11  маусымда  қабылданған  «Әскери  соттар  және  ҚР-ның  әскери  прокуратурасы  туралы» 
Қаулысы қабылдануымен құралды. Гарнизондардың әскери соттары әскери бөлімшелерде 
және әскери басқарма органдарында қызмет ететін азаматтар мен әскери қызметкерлерге 
қатысты  қылмыстық  істерді,  сондай-ақ  азаматтық  және  әкімшілік  істерді  қарастырады, 
сәйкесінше ондағы тараптардың бірі болып әскери бөлімдер, әскери басқарма органдары 
және әскери қызметшілер болуы тиіс [4, 11]. 
Әскери соттар Қазақстан Республикасының сот жүйесіне кіреді. Олар кеңес өкіметі 
трибуналдарын 1992 жылы ауыстырған, сонымен қатар әскери соттар сол жылдары қатты 
өзгеріске ұшырады. Әскери бөлім соты және он әскери гарнизондар соттары қалыптасқан. 
Сөйтіп, әскери бөлім сотының ҚР-дың Әскери соты атауына  «бөлім» сөзсіз ауысқанына, 
бес жыл болды. 
Тағы  бір  соттық-құқықтық  реформаның  басым  бағыттарының  бірі  бұл 
Қазақстандағы  мамандандырылған  экономикалық  және  әкімшілік  соттардың  құрылуы 
болып  табылады.  Олардың  құрылуының  тарихының  алды  -  бұл  аудандық  және  оған 
теңестірілген  соттарда  әкімшілік  құқықбұзушылық  материалдарын  қарастыратын 
әкімшілік судьялардың қысқартылуы.  
Қазақстан  Республикасының  2001  жылы  30  қаңтарда  қабылданған  заңы  бойынша 
барлық облыстық орталықтарда және ірі қалаларда әкімшілік соттар құрылды, олар жыл 
сайын  үлкен  көлемде  әкімшілік  істерді  қарастырды,  оған  байланысты  жалпы  құзіретті 
соттардағы судьяларға басымдылық азая түсті [5, 24]. 
Мамандандырылған әкімшілік соттар тек қана әкімшілік істерді қарайды деген пікір, 
әкімшілік  соттардың  құзыреттілігін  төмендетеді.  Сонымен  қатар,  әкімшілік  соттардың 
қызметінің  нәтижелілігі  көрсеткендей,  олардың  соттылығына  әкімшілік  құқықтық 
қатынастардан  шығатын  істер  де  жатады.  Атап  айтсақ,  бүгінгі  күні  жалпы  құзыретті 
соттарға  азаматтар  жағынан  билік  органдары  тарапынан  құқыққа  қайшы  әрекеттері 
жайындағы талап арыздардың өсуімен де негізделіп отыр.  
Әкімшілік  соттардың  сенімді  түрде  жергілікті  билік  органдарының  әсерінен 
сақтандырылуы  қажет.  Онда  бәсекелестік  қағидасынан  бас  тартқан,  яғни  тараптардың 
теңдігі  қағидасынан,  себебі  мемлекеттің  немесе  шенеуніктің  және  қарапайым  азаматтың 
арасындағы тең мүмкіндіктер жайында сөз қозғау қисынсыз.  
Әкімшілік  юстицияның,  сондай-ақ  әкімшілік  соттардың  дамуы  мен  қызмет  етуінің 
мәселелерін  Н.  Мамонтов  қарастырады,  ол  іс-жүргізушілік  құқықта  рәсімдер  мен 
бұқаралық-құқықтық  тәртіп  шиеленістерін  жаңаша  қарастыратын  жаңа  сот  органдары 
құрылатынына екпін береді. Осыған байланысты оның дауларға шешуге арналған арнайы 
әкімшілік  органды  құруға  қатысты  позициясы  өте  қызықты:  жаңа  жобаларын  талқылау 

 
94 
кезінде әкімшілік қасында арнайы комиссия құру мәселесін талқылап, қарастыру және де 
әкімшілік құқық бұзушылықтарды қарастыратын алқалы органды құру абзал болар еді.  
Сөйтіп, көптеген құқық қорғау және атқарушылық мемлекеттік органдардың орнына 
республикада  соттан  тыс  тәртіпте  әкімшілік  істерді  қарастыратын  бірыңғай  орган  болар 
еді.  Ол  әкімшілік  юстиция  саласында  жаңадан,  тұжырымдаманың  мақсаттарын  іске 
асыруға  толыққанды  мүмкіндік  беретін,  жаңа  заң  жобасы  өңделгенге  дейін,  уақытша 
сипатқа ие болар еді [6].  
Қазақстан  Республикасының  соттарын  мамандандырудағы  маңызды  бағыттардың 
бірі  -  экономикалық  соттарды  құру.  Мемлекеттік  сот  жүйесіндегі  бірқатар  өзгерістерден 
кейін,  яғни  арбитраждық  соттар  жойылғаннан  кейін,  экономикалық  соттар  өздеріне 
тиесілі  тиісті  құқықтық  шешімін  таппады.  Экономикалық  сипаттағы  даулар  жалпы 
юрисдикциядағы аудандық соттарда шешілетін болған. Алайда, өмір мұндай шешімдердің 
дұрыс  еместігіне  көз  жеткізді.  Жалпы  юрисдикциядағы  соттардың  маңыздылын  ешкім 
теріске  шығармайды,  алайда  олар  мұндай  біліктілік  пен  кәсіпқойлықты  талап  ететін 
істерге  дайын  емес  еді.  Ол  сот  іс-тәжірибесіне  бірқатар  жаңылыстар  әкелді,  жерлестік 
элементтері  шыға  бастады,  кәсіпкерлік  орта  өз  басында  жергілікті  әкімшілік  қордың 
тапшылығын сезе бастады. 
Бұл  ауытқуды  жою  мақсатында  2001  жылы  Алматы  және  Қарағанды  қалаларында 
эксперимент ретінде ауданаралық экономикалық соттар құрылды. Аталған сот органдары 
ҚР  Президентінің  №  535  2001  жылы  16  қаңтардағы  Жарлығымен  құрылды.  Олардың 
табысты  қызметі  2002  жылы  барлық  облыстық  орталықтарда  мамандандырылған 
ауданаралық соттарды барлық жерлерде құруға мүмкіндік берді [7].  
Сот  жүйесіндегі  экономикалық  соттардың  өзіндік,  яғни  олардың  жалпы 
юрисдикциядағы  соттардан  айырмашылығы  іс-жүргізушілік  деңгейде  бекітілген. 
Экономикалық  соттардың  судьялары  сот  төрелігін  жүзеге  асыру  кезінде  «сөйлейтін» 
айғақтардан бос болады, оған құжатты дәлелдемелер қымбатырақ болады. Ережеге сәйкес, 
экономикалық  соттың  судьясы  өзінің  шешімдерін  жазбаша  айғақтарды  зерттеу  негізінде 
құрайды, ал тараптардың мүдделерін мамандандырылған заңгер білдіреді. Бұл байланыста 
жұмыс істеу жеңіл. Себебі, қылмыстық соттың судьясына адами қозғаушы күштер қатты 
әсер  етеді.  Экономикалық  сот  судьяларының  үстінен  адами  қозғаушы  күш  басымдылық 
жасай алмайды. 
Бүгінде Қазақстан Республикасының соттарын мамандандыруға бағытталған төзімді 
курс  жіті  шапшаңдықпен  жалғасуда.  Сөйтіп,  ҚР  Президенті  Н.Ә.Назарбаев  2004  жылы 
қараша  айында  Алматы  қаласындағы  Өңірлік  Қаржылық  Орталықты  (одан  әрі  АӨҚО) 
құру  жайындағы  жоба  ынтагерленді  де,  ол  оның  Қазақстанның  қаржыгерлерінің 
Конгресінде  сөз  сөйлеуі  кезінде  хабарланды.  ҚР  Үкіметінің  2004  жылғы  24 
желтоқсандағы №1364  қаулысымен Алматы қаласында халықаралық (өңірлік) қаржылық 
орталықты  құру  жөніндегі  тұжырымдама  бекітілді.  Ол  оңтүстік  елордада  қаржылық 
орталықты құруға бағытталған мақсатты жұмысты бастауға негіз салды, оған ұқсас қаржы 
орталықтары Дубай, Дублин, Лабуан, Сингапур қалаларында бар.  
ҚР  «Сот  жүйесі  және  судьялардың  құқықтық  мәртебесі»  атты  Конституциялық 
заңның  3-бабы  2-тармағына  сәйкес,  мамандандырылған  соттар  облыстық  соттарға 
теңестірілген  соттар  деңгейінде  болуы  мүмкін,  ол  сонымен  қатар  Конституциялық 
Кеңестің  2006  жылы  14  сәуірдегі  «Қазақстан  Республикасының  Конституциясының  75-
бабы 4-тармағын ресми түсіндіру» туралы қаулысында да көрсетілген.  
2006 жылы 5 маусымда «Алматы қаласындағы өңірлік қаржы орталығы» туралы заң 
қабылданды,  оның  9-бабында  қаржылық  орталықтың  қатысушылары  арасындағы  даулар 
ҚР  заңнамасына  сәйкес  мамандандырылған  қаржылық  соттармен  шешілуі  тиіс  деп 
көрсетілген. Аталған заң Алматы қаласындағы қаржылық орталықтың қатысушыларының 
құқықтық  жағдайын  анықтайтын  болғандықтан,  оны  басқару  ҚР  Президентіне  тікелей 
бағынышты  және  жауапты  мемлекеттік  органға  тапсырылған,  жоғарыда  аталған  заңның 

 
95 
11-бабына  сәйкес,  қаржылық  орталықтың  қатысушылары  делдалдық  және  дилерлік 
қызметті  жүзеге  асыратын  бағалы  қағаздар  нарығының  қатысушылары  болып  табылады 
және: 
1)
 
уәкілетті  орган  берген,  қаржы  орталықтарына  қатысушы  заңды  тұлғаны 
мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәлікті; 
2)
 
қаржылық  рыногын  және  қаржылық  ұймдарды  реттейтін  және  қадағалайтын 
уәкілетті орган берген, бағалы қағаздар нарығында жұмыс істейтін лицензиясын иеленеді.  
Бұл  байланыста  2006  жылы  5  маусымдағы  «Алматы  қаласындағы  өңірлік  қаржы 
орталықты құру мәселелері жөніндегі заңнамалық актілерге толықтырулар мен өзгерістер 
енгізу  туралы»  ҚР  Заңына  және  ҚР  Азаматтық  іс-жүргізу  кодексінің  28-бабына  сәйкес, 
мамандандырылған  қаржылық  сот  Алматы  қаласының  өңірлік  қаржы  орталығының 
лауазымды  адамдардың  және  органдарының  іс-әрекетіне  (әрекетсіздігіне)  Алматы 
қаласының  өңірлік  қаржы  орталығының  қатысушыларының  шағымдануы  туралы  істерді 
мамандандырылған қаржылық соттар қарайды делінген [8]. 
Соттарды  мамандандырудың  келесі  сатысы  кәмелетке  толмағандардың  мүдделерін 
қозғайтын  айрықша  соттарды  қарастырады.  Бүкіл  дүниежүзі  бойынша  кәмелетке 
толмағандардың құқықтарын анықтауға және олардың құқықтарын қорғауға бағытталған 
механизмдерді  өндіруге  көп  көңіл  бөлінеді.  1994  жылы  8  шілдеде  Қазақастан 
Республикасы  БҰҰ-дың  Бас  Ассамблеясының  резолюциясының  негізінде  1989  жылы      
20  қарашада  қабылданған,  бала  құқықтары  жөніндегі  Конвенцияны  сөзсіз  бекітті. 
Конвенцияның  44-бабына  сәйкес,  қатысушы-мемлекеттерге  Конвенцияда  танылған  бала 
құқықтарын  бекіту  бойынша  іс-шаралар  жайында  және  осы  құқықтарды  іске  асыру 
бойыша  қолжетістіктер  жайында  баяндама  беру  ұсынылған.  Бала  құқықтары  жөніндегі 
Конвенцияны  орындау  туралы  Қазақстан  Республикасының  тұңғыш  баяндамасы           
2003 жылы 4-6 маусымда бала құқықтары бойынша халықаралық Комитеттің отырысында 
тыңдалды [9,11]. 
Бұл  арақатынаста  бүгінгі  күні  Қазақстанда  кәмелетке  толмағандардың  істері 
бойынша мамандандырылған соттарды дамыту мәселесі өзекті.  
Тұңғыш  дүниежүзі  тарихындағы  «балалар  соты»  1899  жылы  АҚШ-та  құрылған. 
Аталған  сот  кәмелетке  толмағандармен  жасалған  қылмыстарды;  кәмелетке  толмағандар 
жәбірленуші  болып  табылатын  істерді;  кәмелетке  толмағандардың  ата-аналарының 
парыздарының орындамауы бойынша істерді және т.б. қарастырған.  
Назар  аударалық  жәйт,  кәмелетке  толмағандардың  мүдделері  қозғалатын  соттарды 
мамандандыру,  бұл  істер  бойынша  сот  әділдігінің  сапасын  арттырар  еді,  бала  құқығын 
қалпына  келтіруге  бағытталған,  сот  шешімдерін  қабылдауды  тездетер  еді,  ал  ол  өз 
кезегінде  кәмелетке  толмағандар  үшін  өте  маңызды.  Сонымен  қатар,  кәмелетке 
толмағандардың  істері  бойынша  мамандандырылған  соттарды  енгізу  жоғарыда  аталған 
халықаралық  актілерде  бекітілген  кәмелетке  толмағандардың  құқықтарын  дамытуға 
септігін тигізер еді [10, 28]. 
Қазақастан  Республикасы  үшін  кәмелетке  толмағандардың  істері  бойынша 
мамандандырылған соттар институты сәйкесінше жаңа. ҚР Президентінің 2007 жылғы 23 
тамыздағы «Кәмелетке толмағандардың істері бойынша ауданаралық мамандандырылған 
соттарды құру» жөніндегі Жарлығына сәйкес, кәмелетке толмағандардың істері бойынша 
ауданаралық  мамандандырылған  соттар  (ювеналды  соттар)  ұшқыштық  жоба  ретінде 
Алматы және Астана қалаларында құрылды. 
Сәйкесінше,  айта  кететін  жайт,  кәмелетке  толмағандардың  істері  бойынша  сот 
төрелігі  жазалаушы  емес,  қалпына  келтіруші,  сондай-ақ  кәмелетке  толмағандармен 
келтірілген  зиянның  орнын  толтыруға  бағытталған  жауапкершілікті  қабылдауға 
бағытталуы тиіс. Сөйтіп, ювеналды соттардың қызметінің мақсаты жазалау ғана емес, жас 
құқық  бұзушыларды  түзеу,  олардың  құқыққа  қайшы  әрекеттерінің  себебін  түсінуге 
бағытталуы керек [11, 47]. 

 
96 
Қазіргі  уақытта  орын  алған  құзыретті  мамандандырылған  соттармен  қатар, 
экологиялық соттарды қалыптастыру және дамыту мәселесі өте өзекті.  
М.А.  Аленов  өзінің  зерттеуінде  белгілеп  отырғандай,  көптеген  сот  дауларын 
экологиялық даулар санатына жатқызу үшін арналған негізгі талап болып, қойылған талап 
нормаға сәйкес келуі тиіс. Ондай істердің қатарына, экологиялық зиянның орнын толтыру 
жөніндегі  істерді  жатқызуға болады және де  бұл  зиян кіммен және  кімге келтірілгенінің 
маңызы  жоқ.  Бұндай  талаптар  мемлекетке  қойылуы  мүмкін  және  оларды  тізімнен 
шығаруға болмайды. Мамандандырылған экологиялық сатыдағы соттардың қызмет істеуі 
Жоғары  соттың  экологиялық  заңнаманы  қолдану  мәселелері  бойынша  нормативті 
қаулыларды  толық  дайындауға  және  түйіндеуге  әсерін  тигізер  еді.  Мұндай  соттардың 
қызметі экологиялық заңнаманы бұзушылар үшін құқықтық тосқауыл болуы мүмкін [12, 
65]. 
Қорыта айтқанда, мемлекетте жүзеге асып жатқан соттық-құқықтық реформа ұлттық 
заңнаманы 
дүниежүзілік 
стандарттарға 
жақындата 
түсүде, 
ал 
халықаралық 
жалпыевропалық стандарттарды сақтау, судьялардың кәсіби және этикалық қасиеттерінің 
өзіне  септігін  тигізеді.  Судьялардың  кәсіби  деңгейін  жетілдіру  бойынша  жүйенің  дамуы 
қоғамда үлкен қызығушылық және дау-дамайлар тудырады. Судьялар арасындағы құқық 
бұзушылықтарды түп тамырымен жою үшін, сот жүйесіне жоғары сапалы мамандар тарту 
қажет және оларға жағдай жасауға бағытталған іс-шаралар жасау керек. 
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
ҚР Конституциясы. 1995. 30 тамыз – Алматы: Юрист, 2013. - 44 б. 
2
 
ҚР  Конституциялық  Кеңесінің  Қаулысы.  2006.  14  сәуір.  №1  «ҚР  Конституциясының 
75-бабы 1-тармағын ресми талқылау жөнінде» // «Юрист» ақпараттық жүйесі. 
3
 
Даулетияр  А.Ж.  ҚР  мамандандырылған  соттар  жүйесінің  ұйымдастыру-құқықтық 
аспектілері // Мир закона. – 2010. - №10. – 30-32 б. 
4
 
Караманов  Б.  Пайда  болу  және  даму  сатылары  (мамандандырылған  әскери  соттар)  // 
Заңгер. – 2006. - №5. – 10-11 б. 
5
 
Сарсембаев  М.  Жаңа  құқықтық  тұжырымдама  және  азаматтардың  әділ  сотқа 
қолжетімділігі // Заңгер. – 2010. - №1. – 26-34 б. 
6
 
Мамонтов  Н.  Жаңа  құқықтық  тұжырымдама  әкімшілік  әділет  соттарының  қалыптасу 
негізі ретінде // www.zakon.kz 
7
 
Алматы  және  Қарағанды  қалаларындағы  экономикалық  соттардың  құрылуы  туралы: 
ҚР Президентінің жарлығы. 2001. 16 қаңтар. // «Юрист» ақпараттық жүйесі. 
8
 
Жаилганова А. Мамандандырылған қаржылық соттардың үстемдігі мен дамуы туралы 
// www.supcourt.kz 
9
 
Юрченко Р. Қазақстанда мамандандырылған соттардың дамуы // Заңгер. – 2006. - №2. 
– 10-13 б. 
10
 
Адилова Г.Д. Кәмелетке толмағандарға арналған әділ сот // Мир закона. – 2008. - №6. – 
28-29 б. 
11
 
Амирова В. Ювеналды әділет: тарихы мен қазіргі заман // Заңгер. – 2005. - №5. – 46-
49б. 
12
 
Аленов  М.А.  Мамандандырылған  экологиялық  соттардың  қажеттілік  мәселесі  // 
Қазақстандағы құқықтық реформа. – 2008. - №1(41). – 64-66 б. 
 
 
 
 
 

 
97 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  данной  статье  рассмотрены  и  проанализированы  проблемы  специализаций  судов  в 
Республике Казахстан, а также направления их дальнейшей профессионализации. 
 
RESUME 
 
In this article the author examines currentl problems of judicial specialization that influence  upon 
further  judges  professionalism  as  one  of  constituent  independent  jurisdictions  in  the  Republic  of 
Kazakhstan. 
 

 
98 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Экономика
 

 
99 
УДК 33:331.101.6 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
М.Ы. Жүкібай 
Евразийский гуманитарный 
институт, к.э.н., профессор 
 
Увеличение 
производительности 
труда в приоритетных 
секторах экономики. 
Производительность-
2020 
Аннотация  
В 
данной 
статье 
автор, 
изучая 
произведения  классиков  марксизма,  научные 
труды  ученых  –  экономистов,  определяет  свое 
принципиальное  отношение  к  отдельным 
теоретическим 
проблемам 
повышения 
производительности  труда.  Автор  на  основе 
исследований фактического материала показал, 
что в республике, хотя и обеспечен рост фондо 
и 
электровооруженности, 
уровень 
производительности  труда  в  Казахстане  был 
ниже, 
что 
прежде 
всего 
объясняется 
недостаточно  эффективным  использованием  в 
приоритетных  секторах  производственного 
оборудования. 
Ключевые  слова:  производительность 
труда, 
диверсификация 
и 
конкуренто-
способность 
экономики, 
инновационная 
технология, производственные фонды, рабочее 
время,  материальные  затраты,  живой  и 
овеществленный  труд,  приоритетные  отрасли, 
фонд  заработной  платы,  малый  и  средний 
бизнес, эффективность производства. 
 
 
Уникальность  и  масштабность  нынеш-
него 
Послания 
Главы 
государства 
«Казахстанский  путь  –  2050:  Единая  цель, 
единые 
интересы, 
единое 
будущее» 
заключается  в  том,  что  оно  определяет  как 
долгосрочные ориентиры реализации стратегии 
«Казахстан-2050»,  так  и  конкретные  шаги  по 
всем  приоритетным  направлениям  развития 
страны. 

жүктеу/скачать 2,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: