Ғылыми зерттеу әдістемесі

Ғылыми зерттеу әдістемесі 

 

Ғылыми зерттеу әдісі - бұл объективті шындықты білу тәсілі. Әдіс - бұл 

әрекеттердің, тәсілдердің, операциялардың белгілі бір реттілігі. 

Зерттелетін  объектілердің  мазмұнына  байланысты  жаратылыстану 

әдістері мен әлеуметтік-гуманитарлық зерттеу әдістері ажыратылады. 

Зерттеу 

әдістері 

ғылым 

салалары 

бойынша 

да 

жіктеледі: 

математикалық,  физикалық,  химиялық,  биологиялық,  медициналық, 

әлеуметтік-экономикалық және т.б. 

Білім  деңгейіне  байланысты  эмпирикалық,  теориялық  және 

метатеориялық деңгейлердің әдістері ажыратылады. 

Эмпирикалық  деңгейдегі  әдістерге  бақылау,  сипаттау,  салыстыру, 

санау, өлшеу, сауалнама, сұхбат, тестілеу, эксперимент, модельдеу және т.б. 

Теориялық  деңгейдің  әдістеріне  аксиоматикалық,  гипотетикалық, 

формализация,  абстракция,  жалпы  логикалық  әдістер  (талдау,  синтез, 

индукция, дедукция, аналогия) және т.б. 

Метатеориялық  деңгейдің  әдістері  -  диалектикалық,  метафизикалық, 

герменевтикалық және т.б. 

Жалпы және қолдану дәрежесіне қарай әдістер бөлінеді: 

(1)  барлық  ғылымдарда  және  білімнің  барлық  кезеңдерінде  әрекет 

ететін әмбебап (философиялық); 

(2)  гуманитарлық,  жаратылыстану-техникалық  ғылымдарда  қолдануға 

болатын жалпы ғылыми; 

(3) жеке - байланысты ғылымдар үшін; 

(4) арнайы - нақты ғылым үшін, ғылыми білім саласы. 

«Әдіс»  ұғымы  мен  ғылыми  зерттеудің  «техника»,  «процедура»  және 

«әдіснамасы» ұғымдарын ажырата білу қажет. 

Зерттеу  техникасы  деп  белгілі  бір  әдісті  қолданудың  арнайы 

әдістемелерінің жиынтығы түсініледі. 

Зерттеу  процедурасы  деп  белгілі  бір  әрекеттер  тізбегі,  зерттеуді 

ұйымдастыру тәсілі түсініледі. 

Техника дегеніміз - танымның әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы. 

Кез-келген  ғылыми  зерттеу  белгілі  бір  ережелер  бойынша  белгілі  бір 

әдістермен жүзеге асырылады. 

Осы  техникалар,  әдістер  мен  ережелер  жүйесі  туралы  ілімді 

әдіснамалық деп атайды. 

Әдебиеттегі «әдіснама» ұғымы екі мағынада қолданылады: 

(1)  кез-келген  қызмет  саласында  қолданылатын  әдістер  жиынтығы 

(ғылым, саясат және т.б.); 

(2) ғылыми таным әдісі туралы оқыту. 

Әр  ғылымның  өзіндік  әдіснамасы  бар.  Әдіснаманың  келесі  деңгейлері 

бар: 

1.  Барлық  ғылымдарға  қатысты  әмбебап  және  мазмұны  білімнің 

философиялық және жалпы ғылыми әдістерін қамтитын жалпы әдіснама. 

2.  Танымның  философиялық,  жалпы  ғылыми  және  жеке  әдістерімен 

қалыптасатын туыстас ғылымдар тобына арналған жеке зерттеу әдіснамасы. 

3.  Мазмұны  танымның  философиялық,  жалпы  ғылыми,  жеке  және 

арнайы әдістерін қамтитын белгілі бір ғылымды ғылыми зерттеу әдіснамасы. 

Танымның жалпы әдістерін үш топқа бөлуге болады: 

(1) эмпирикалық зерттеу әдістері; 

(2) эмпирикалық және теориялық деңгейде қолданылатын әдістер; 

(3) теориялық зерттеу әдістері. 

Алайда,  осы  әдістер  топтарының  арасындағы  шекаралар  шамамен 

анықталған.