Хватцев, Л. Е. Царгуш және т б

Сөйлеудің әртүрлі бұзылыстары бар балалар мен ересектердің ойлау ерекшеліктерін зерттеуді Р.А. Белова-Дэвид, М.В.

Богданов-Березовский, И.Т. Власенко, Т.Н. Волковская, Г.В. Гуровец, Н.С. Жукова, А.Н. Корнев, Р.Е. Левина, Е.М. Мастюкова, Т.В. Нестерова, Т.С. Овчинникова, В.М. Тарновский, Н.Н. Траугот, О.Н. Усанова, Т.А. Фотекова, М.Е.

Хватцев, Л.Е. Царгуш және т.б.

Сөйлеу бұзылыстары бар балалардың интеллектуалды дамуы бұзылған және оларда қиындықтар бар

танымдық операцияларды орындау дамымағандықтан екінші болып табылады

ауызша сөйлеу. Олар кейбір түсініктердің қалыптаспауы, ойлау процестерінің баяулығы, өзін-өзі ұйымдастырудың төмендеуі және т.б.

сөйлеу бұзылыстарының түрі мен ойлау процестері барысындағы сипатты белгілер арасындағы байланыс.

Білімнің болмауы және өзін-өзі ұйымдастырудың бұзылуы сөйлеу тілі дамымаған балалардың психикалық процестеріне әсер етеді. Білімнің жетіспеушілігі анықталады

қоршаған орта туралы, шындық объектілерінің қасиеттері мен қызметтері туралы ақпараттың шағын көлемі болғандықтан, құбылыстардың себеп-салдарлық байланыстарын орнатуда қиындықтар туындайды. Өзін-өзі ұйымдастырудың бұзылуы эмоционалды-еріктік және мотивациялық сфералардың кемшіліктерімен анықталады және психофизикалық дезингибирлеуде, азырақ летаргияда және тапсырмаға тұрақты қызығушылықтың болмауында көрінеді. Білім қорының кеңеюі және өзін-өзі ұйымдастырудың реттілігімен ақыл-ой операцияларын дұрыс орындау мүмкіндіктері артады.

Сөйлеу бұзылыстары бар балалар көрнекі-бейнелі ойлауды дамытуда артта қалады. Олар арнайы дайындықты қажет етеді, әйтпесе талдауды, синтезді, салыстыруды, жіктеуді, артық ұғымдарды жоюды және аналогия арқылы қорытынды шығаруды әрең меңгереді. Жетілмеген

көп жағдайда сөйлеудің дамымауымен көрнекі-бейнелі ойлау,

сөйлеу кемістігінің ауырлығымен байланысты.

Сөйлеудің жалпы дамуы дамымаған көптеген балалар қатал ойлаумен сипатталады. Олардың бейвербалды интеллектінің жағдайы шартты болуы мүмкін

үш топқа бөлінеді:

1. вербальды емес интеллектінің дамуы біршама ерекшеленетін балалар

нормадан (ОНР бар балалар халқының 9%). Сонымен бірге дамудың бұл ерекшелігі

интеллект сөйлеу қиындықтарымен байланысты емес және оларға қандай да бір түрде тәуелді емес;

2. бейвербалды интеллектінің дамуы сәйкес келетін балалар

қалыпты (27%);

3. вербалды емес интеллектінің дамуы норманың төменгі шегіне сәйкес келетін, бірақ тұрақсыздықпен сипатталатын балалар, т.б. белгілі

сәттерде балалар нормадан төмен интеллект жағдайын көрсете алады (63%).

Ең көп зерттелетіні – ойлау және психикалық күй

алалиямен ауыратын мектеп жасына дейінгі балалардағы операциялар. Осы категориядағы балаларда ойлау мен ақыл-ой операцияларының келесі сипатты белгілері ажыратылады:

көрнекілік-бейнелі ойлаудың дамуындағы артта қалу;

кеңістіктік қатынастарды дұрыс анықтау фонында (алға,

артқа, жоғары, төмен) пәндік-практикалық іс-әрекетте олардың ауызша белгіленуінде қиындықтар байқалады, лингвистикалық құралдардың дұрыс емес қолданылуы байқалады;

психофизикалық тежеу ​​немесе тежелуде көрінетін өзін-өзі ұйымдастырудың әртүрлі бұзылыстары байқалады,

тапсырмаларға деген тұрақты қызығушылық;

вербалды емес бейнелі және концептуалды операцияларды жүзеге асыруда

таныс заттармен ойлау, балаларға одан да көп қажет

психикалық операцияларды орындау кезіндегі әрекеттің нормасы, саны;

ойлаудың функционалдық-операциялық жағының тән бұзылуы

(талдау, синтез, жалпылау, салыстыру, жіктеу, қажетсізді алып тастау

ұғымдар және басқалар): логикалық операциялардың кедейлігі, қабілетінің төмендеуі

символизация, жалпылаудың төмен деңгейі, себеп-салдарлық байланыстар мен заңдылықтарды ассимиляциялаудың баяу қарқыны;

ойлау процестерінің баяулығы және қаттылығы (қаттылығы);

тапсырманың бір түрінен екіншісіне ауысу қиындығы;

бейнелі және конструктивті ойлаудың жеткілікті жетілгендігімен сипатталады

қима суреттерді бүктеу процесінде.

Афазиясы бар балаларға мынадай ойлау бұзылыстары тән. бар балалар

қозғалтқыш және сенсорлық афазиялар нақтыланған және тар болады

нақты объектілердің белгілерінің мағыналарын түсіну. Оларда ойлау процестерінің қарқыны төмендейді, жеке психикалық операциялар бұзылады (объектілер мен жағдайлардың визуалды белгілерін талдау мен синтездеудегі ақаулар, ұғымдармен жұмыс істеудің бұзылуы және логикалық ойлауды орнатудағы қиындықтар.

көрнекі және елестету жағдайларындағы байланыстар мен қатынастар). Сондай-ақ моторлы және сенсорлық афазиямен ойлаудың вербальды компоненттері де бұзылады (вербальды ассоциациялардың әлсіреуі, нақты тақырыптың өзектіленуінің бұзылуы және сөздердің абстрактілі жалпы және нақты мағыналары, тарылту).

сөздің көп мағыналылығы).

Париетальды зақымданумен және семантикалық афазия синдромымен бірге

Ойлаудың объективтік (сезімдік-бейнелік) негізі де сөйлеу жүйесінің бұзылуынан зардап шегеді, психикалық операциялардың вербальды және бейнелі компоненттерінің өзара әрекеті бұзылады (сөзге сәйкес келетін бейнелі ассоциацияларды қалпына келтірудің қиындықтары, егжей-тегжейлі сөйлеу қабілетінің бұзылуы). талдау

нақты және елестетілген заттар мен жағдайлар). Олардың артықшылығы анықталды

жеке, қажетсіз, елеусіз ақпарат пен мүмкін еместіктің санасы

сөйлеу-когитативтік синхронды схемаларды, жалпылауларды және олармен жұмыс істеуді қалыптастыру. Бұл балаларда салыстыру операциялары, кез келген салыстырылатын объектілердің кеңістіктік және логикалық (кеңістіктік-уақыттық, себептік) байланыстарын орнату бұзылады. Ол үшін әсіресе қиын

олар концептуалды белгілер негізінде нақты бейнелерден абстракция және жалпылау береді.

Кекеш балаларға жедел ойлау тән. Яғни, олардың артикуляциялық мүмкіндіктерінің сәйкессіздігі мен түрі бар

ойлау қарқыны. Кекештігі бар балаларда ойлаудың жетіспеушілігі зейіннің, есте сақтаудың диффузды, белгісіздігімен де анықталады.

және басқа да процестер. Кекеш балаларға шамадан тыс сипатта болады

деталь. Егжей-тегжейлі сипаттамалармен қатар нақты кескіндер өте тән.

Жалпы, кекеш балалар логикалық ойлаудың жеткілікті сақталуымен, қабылданатын материалды құрылымдау қабілетімен және ұзақ мерзімді есте сақтаудың жақсы ұйымдастырылуымен сипатталады. Бірге

Сонымен қатар, кекештердің ойлау процесі айтарлықтай эмоционалдылықпен, күмәндануға және нұсқаларды санауға бейімділікпен сипатталады.

Дислалиясы және дизартриясының жеңіл дәрежесі бар балаларда кейде ойлауда ақыл-ой әрекетінің шамалы әлсіреуі ғана байқалады.

Кеңістік-уақыт бейнелерінің баяу қалыптасуы,

оптикалық-кеңістіктік гноз, фонематикалық талдау, конструктивті

праксис дизартриясы бар көптеген балаларға тән. Бұл бұзушылықтар қоршаған әлем туралы білім қорының салыстырмалы түрде азаюына әкеледі

сөйлеу бұзылыстары жоқ құрдастарымен.

Ринолалиямен ауыратын балаларда жалпы интеллектуалдық белсенділік бұзылмайды, көбінесе жоғары психикалық функциялар сақталады.

Ойлау процесінің баяулығы брадилалиясы бар балаларға тән. Олар

Тақырыптан тақырыпқа ауысу қиын, нұсқаулар қабылданбайды

бірден, стереотиптерге, табандылыққа, бұзушылықтарға бейімділік

бағдарлау. Тахилалиясы бар балалар үшін, керісінше, ой ағымы

оның артикуляциялық қабілетінен жылдамырақ.

Ойлау диагностикасы. Көрнекі-бейнелі ойлауды зерттеудің ең кең таралған әдісі - бөлінген суреттерді бүктеу. Баланың тапсырмаларды орындау тәсілінде бейнедегі тұтастықты оның бөліктерімен корреляциялау, ретсіз немесе мақсатты әрекет ету қабілеті көрінеді.

Көрнекі-тиімді ойлау негізінен әдістеме бойынша зерттеледі

3-4 жастағы балаларға арналған «Бүктелген пирамида». Пирамиданы өз бетімен бүктеп қана қоймай, сонымен қатар жаттықтырушы көрсететін әрекеттерден алгоритмді шығара алмау, оларды түсініктемелермен сүйемелдеу.

(«Бұл ең үлкен шеңбер, ол төменгі жағында болуы керек»), көрсетеді

баланың ойлау қабілетінің төмендеуі.

Конструктивтік ойлау жартылай тексеріледі әдістері бойынша «Тақта

Seguin», «Сәйкес ұяшықтары бар қорапқа фигураларды салу керек пошта жәшігі. Бала бұл қабілетті 5 жасқа дейін меңгеруі керек.

Кеңістіктік-уақыттық ойлау «Сюжеттік суреттер тізбегі» әдісі арқылы зерттеледі, мұнда бір жоспарға бағынатын және соған сәйкес ашылатын сюжетті өз бетінше құру қажет.

Сөздік-логикалық ойлаудың күйін анықтау үшін «Заттарды жіктеу», «Төртінші қосымша», әдістеме

Выготский-Сахаров (7 жасқа дейінгі балаларға арналған өзгертілген нұсқасы), мәтіндерді қайталап әңгімелеу, басталған сюжетті аяқтау, сюжеттің жетіспейтін үзінділерін толтыру, метафораларды, синонимдерді түсіндіру және т.б.

Тесттер ойлауды диагностикалау үшін де кеңінен қолданылады:

«Векслер сынағы», балалардың орыстілді популяциясына сәйкес бейімделген А.К. Панасюк пен А.Ю. Панасюк, оған сәйкес 5 жастан 16 жасқа дейінгі балалар тексеріледі.

«Қарға матрицалары» - рефератты орналастыру алгоритмдерін шығару

фигуралар және жетіспейтіндерін толтыру (логикалық ойлау).