Жеп 10 практика
жүктеу/скачать 7,94 Mb.
|
|
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ШАҚТАҒЫ БАЛАНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Орындағандар: МАТ 21/3 Досанова Айнұр Маратова Бейбіт Жумабаева Нұрсұлу Масрул Айдана Оспанова Ақтілек Суймухаммедова Сандуғаш ЖОСПАР: 1. Мектепке дейігі кезеңдегі психикалық дамудың жалпы сипаттамасы. Мектепке дейінгі бала өзқолымен құрастырғысы келсе, суретсалуда, бірдемені жасауда сәтсіздікке ұшырады дейік. Бірақолқайта – қайтаіскекірісіп ақырында өздегеніне жетуін балада өзмінезі бар депесептейміз. Ал егер, бала бірсәтсіздіктен кейінақжұмысты тастай саласа,мұндайда балада мінезі қалыптаспаған деп есептеледі.Бала өзіненазараудартқысы келсе, адамның өзінеықыласын табу, онымен достық, іскерлік қатынасқа түсуді мақсат тұтуынан байқалады.Біз кейбір балалардың айнала қоршаған адамдарға оларды дұрыстүсінсін дегенталпынысының болуын байқаймыз. Егерде бала жағдайдың ондайемесекенін байқаса, қайткен күнде де өзінің мақсатына жетуге ұмтылады. Мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеуде маңызды орыналатын іс - әрекет бұлүйжұмысына, еңбегіне баланың қатысуы. 4 – 5 жастан бастап, бала үйдеылғи да істейтін жұмысжүктелуі тиісжәнебұны норма деп қарастыру керек. Бұлбаланың жекедаралық дамуына зорықпалетеді. Үйжұмысы барысында балада мұқияттылық, жауапкершілік, еңбекқорлық жәнет.б. пайдалы сапалары тәрбиеленеді. Мектепке дейінгі кезеңдегі ойын рөлінің өзгеруі балада көптеген пайдалы жеке даралық сапалардың дамуы мен қалыптасу құралының қызметін атқаратынымен байланысты.Мектепке дейінгі баланың ойынында тәрбиелік функциясы баланың әртүрлі қажеттілігін қанағаттандыру құралымен, оның мотивациялық ауқымының дамуқызметін атқарады. Ойында баланың жаңадан қызығушылықтары мен іс - әрекеттің жаңа мотивтері пайда болып, бекиді. Мектепке дейінгі баланың ойынына: «Символикалық ойын» бір заттың орнына ұқсас екінші бір затты қойып, оның бастапқы атымен емес, соңғы атымен атаушы ойын түрі және рольдік-сюжеттік ойындар жаатады. Мектепке дейінгі ойын және еңбек іс- әрекет арасындағы ауысулар едәуір келісім шартты болып келеді, өйткені балада бір іс -әрекет түрі байқаусыз жайлап екінші түріне немесе керісінше ауысып отырады. Егер тәрбиелеуші баланың қарым – қатынасында және еңбегінде қандай да бір жеке даралық сапаның жеткіліксіздігін аңғарса, онда ең алдымен баланың ойынын ұйымдастыруда сәйкес сапалардың пайда болуы мен қалыптасуына көңіл бөлу керек. 2. Мектепке дейінгі балалардың ересектермен, құрбыларымен қарым-қатынас формаларының және іс-әрекеттің әр түрлі формаларының даму ерекшеліктері. Ересектерменқарым-қатынас-бұл "жақын даму аймағындағы" өзараәрекеттесу, өйткенімектепжасынадейінгі бала өзінің әлеуетінпайдаланады, біліміндегіақдақтардытолтырады. Балалардың ересектермен қарым-қатынас формалары 3 жастан бастап нәресте айналасындағылардың барлығында белсенді зерттеуші болады.Танымдық іс-әрекетке деген қажеттілік және таңқаларлық сұрақтарға жауап алуға деген ұмтылыс оны ата-анасына немесе басқа маңызды ересектерге бағыттайды. Өзара әрекеттесу ситуациялық емес сипатқа ие және бір-бірінің артынан жүретін қарым-қатынастың екі түрінде жүзеге асырылады. Бала басқалармен қарым-қатынас жасау қажеттілігін қалыптастырмас бұрын, ол жайлы сезімдер үшін, қауіпсіздікті табу үшін, әсер алу үшін басқаларға қол жеткізеді. Бұл қажеттіліктер өмірдің алғашқы күндерінен бастап пайда болады. 3 жасқа қарай танымдық қажеттілік бірінші орынға шығады. Оны қайда қанағаттандыру керек, ересек адамға қалай жүгінуге болмайды?Кішкентайлар көп жаңалық ашып, бұл әлемнің қалай жұмыс істейтінін түсінуі керек, олар үнемі ата-аналардың, тәрбиешілердің, аға-әпкелердің түсіндірмелері мен көмегіне мұқтаж. Балалардың достарымен қарым-қатынас формалары Кіші мектеп жасына дейінгі балалар сұрақтар қойып қана қоймайды. Біреуге жүгіну керек: "Мен өзім!». Немесе "бұл менің ойыншықтарым", "маған қандай қуыршақ берілгенін қараңыз"деп дәл осындай балаларға назар аударыңыз. Мұндай өзін-өзі растау үшін көрермендер, тыңдаушылар, серіктестер қажет. Олар қарым-қатынасты қамтамасыз етеді. Бес жасқа дейін құрметке деген қажеттілік қалыптасады. Балалар бұрыннан үйренген және білетін немесе жасай алатын нәрселерді көрсетеді. Құрдастарымен қарым-қатынаста "қалай істеу керектігін қараңыз", "Мен сияқты жаса!». Сонымен қатар, орта мектеп жасына дейінгі балалар мен қыздарға тең ойын серіктестері қажет. Балалар ойындары қарым-қатынастың ұйымдастырылған түрінен басқа ештеңе емес. Егер Біз мектепке дейінгі жастағы қарым-қатынас формаларының қалай дамитынын қысқаша қарастыратын болсақ, онда ең жақсы нәрсе-белгілі психолог Лисина М. И., ол сәби кезінен бастап 7 жасқа дейін қарым-қатынастың төрт деңгейін анықтап, оларды форма ретінде белгілеген:
Мектеп жасына дейінгі балалардың басқалармен қарым-қатынасы қалай құрылады? Мектеп жасына дейінгі балалардың құрдастарымен қарым-қатынас формалары 3 жастан 7 жасқадейінгі кезеңде құрдастарымен қарым-қатынас формалары байқалады, олар кіші жастан үлкен мектепке дейінгі жасқа дейін дәйекті түрде жаңартылады: 1.эмоционалды-практикалық; 2.ситуациялық-іскерлік; 3.ситуациялық емес-іскерлік. Кіші мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасы эмоциялардан немесе практикалық әрекеттерден туындайды. Кішкентай бүлдіршіндер бір-біріне қуанышты күлімсіреп жүгіре алады және бұл олардың араласуға қызығушылық танытатынының белгісі. 3. Мектепке дейінгі жас шамасындағы баланың танымдық дамуы Балалардың танымдық іс-әрекетін дамыту, олардың жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыруда оқу-зерттеу жұмыстарының маңызы өте зор. Танымдық іс-әрекеттің шығармашылыққа ұмтылу арқылы сипатталады. Өз бетімен білім алуға ұмтылу танымдық ізденімпаздықты қажет етеді. Зерттеу жұмыстары оқу үдірісімен қатар жүре отырып ,оқушының танымдық біліктерінің дамуына негіз болады. Әсіресе ,бұл жұмыстарда әр оқушының жеке мүмкіндіктері мен қасиеттері айқындалады. Ендігі жерде мектеп жасына дейінгі баланың бүкіл өмірін ұйымдастыру ақыл-ой, адамгершілік тәрбиесін жетілдіру оның денсаулығын нығайту мектепке даярлау тікелей ата-ананың үлесіне тиеді. Мектепке дейінгі шақта жетекші іс-әрекет – ойын болып есептеледі.Оның жетекші іс әрекет болуы, қазіргі баланың өзінің көп уақытын ойын мен алданып, үлкендердің еңбек әрекетінеаз немесе мүлдем араласпауына байланысты емес. Ойын бала психикасында сапалы өзгерістер туғызады:Онда мектеп жетекшісі болатын оқу әрекетінің негіздері қаланады. Ойын үстінде бала шынайы затты ойыншықпен немесе кездейсоқ нәрсемен алмастыруға болатынын тез аңғарады. Шынайы заттарды алмастыруды бала үлкендерден үйренеді. Балдырған тасты нан, таяқшаны адам ретінде ауыстырып қолдана алады. Ол бір затты екінші заттың орнына қолданып қана қоймай, зат, жануар, басқа адамдар орнына өзін де қолданады. Мысалы мылтықтан атып жібереді де өлтірілген қасқырдың орнына өзі құлап түседі, қиялдағы тепловозды жүргізеді әрі өзі тепловоз ретінде гүрілдеп, жылдамдық ала бастайды. 4. Ойын –мектепке дейінгі шақтағы баланың жетекші іс-әрекеті Зейінді жинақтау , есте сақтау және еске түсіру, яғни саналы мақсат балаға ойын үстінде ертерек және оңай ажыратылады. Тілдің дамуына ойын өте үлкен әсер етеді. Ойын жағдайы оған енген әр баладан белгілі қатынас жасау қабілетін талап етеді. Ойын ақыл- ой дамуына да әсер етеді, бала ойын үстінде заттар мен әрекеттерді жалпылауды, сөздің жалпылама мағанасын қолдануды т.б. Грамматикалық мағыналар - бұл болмыс кұбылыстары арасындағы сөз арқылы білдірілетін қарым-қатынастар мағынасы, яғни бұл логикалық (ойлағыштық) қатардың тілдік мағыналары. Грамматикалық мағыналар сөз тудырушы морфемаларға және синтаксисте грамматикалық мағыналарға бөлінеді. Тілді түсіну үшін оны құрайтын сөздердің лексикалық мағыналарын білу аз, сонымен бірге осы сөздердің арасындағы грамматикалық қатынастарды түсіну ксрек, Мысалы, бала лексикалық мағынаны, яғни АЛМА ағашы, отырғызу сөздерінің тілден тысқары болмыспен арақатынасын білуі мүмкін, алайда «алма ағашы отырғызылды» немесе «алма ағашын отырғызады» деген сөйлемдердің құрамында жұмсалып тұрған грамматикалық мағыналарды білмейді. 5.Баланы мектепке даярлаудың мәселелері. Грамматикалық сөздің дамуы,сөз функциясының дамуы. ТӘРБИЕШІ ОТБАСЫ Тәрбиеші-мұғалімдер мен ата-аналардың баланы жеке заттардың аты болып табылатын сөздерді айтуға үйретуі, сабақта сөздік жұмысын жүргізуі, сөзді құрайтын дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтырып, мұны тілдің грамматикалық жағын меңгеру жұмыстарымен ұдайы, бірлікте іске асырып отырады. Тіл дамытуды қалыптастыруда қарым-қатынас маңызды құрал болып табылады. Сөйлеу іс- әрекетін қалыптастыруда баланың айналасындағы адамдармен өзара қарыым – қатынасы тілдік белгілер жүйесі арқылы жүзеге асатын күрделі процесс болып табылады. Бала тілінің дамуы, негізінен, эмоциялық ортаға, әр баланың отбасында қалыптасқан әке мен шешенің, әже мен атаның, үлкен мен кішінің қарым-қатынасына тікелей байланысты. Баланың өзге жұртпен қарым-қатынасы, амандасуы, үлкен-кішімен сөйлесуі- бәрі-бәрі отбасынан басталады. Оның алғашқы ұстазы ата-анасы, тетелес ағалар мен әпкелері. Олар мен күнбе-күн араласу, сөйлесу арқылы баланың тілі күн санап жетіле береді. Адамның тілі неғұрлым бай болса, ойы да нғұрлым кең болады. Сондықтан бала тілінкішкене күнінен әдебиеті мен көркем шығармалардан үзінділер оқып таныстырудың маңызы зор. 6. Мектепке дейінгі кезең – «Мен тұжырымдамасының» қалыптасу кезеңі. "Мен" Тұжырымдамасы – адамның өзі жайлы біршама тұрақты, азды-көпті мәні бар түсініктерінің жүйесі."Мен" тұжырымдамасы негізінде жеке адам өзгелермен қарым-қатынас жасап, өзіне деген көзқарасын қалыптастырады. Адам бойындағы “мендік” қасиет адамның іс-әрекеті мен әлеуметтік ортамен қарым-қатынас жасауы барысында қалыптасады. Кез келген адамның өз “менін” айыра алуы тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі болып табылады. Мектепке дейінгі кезең – «Мен тұжырымдамасының» қалыптасу кезеңі болып табылады.Бұл кезеңде баланың өз санасында құрастыратын «Мен» образдары әр түрлі болады. Физикалық «Мен» өзінің сыртқы сүйкімділігі туралы, өзінің ақылы туралы әр түрлі саладағы қабілеттері туралы, мінез күші, қарым-қатынасшылдығы, мейірімділігі және басқа да қасиеттері туралы көзқарастары бір-бірімен қосылып, «Мен тұжырымдамасының» үлкен негізін – шынайы «Менді» қалыптастырады. МЕН ҚОРЫТЫНДЫ Мектепке дейінгі кезең (3-7 жас) ерте балалық шақтың онтегенетикалық дамудың тікелей жалғасы болып табылады. Бұл кезең балалардың жақын ересек адамдармен қарым- қатынас жасау арқылы, сонымен қатар құрдастарымен ойын және шынайы қарым- қатынас жасау арқылы әлумттік кеңістікті меңгереді. Мектепке дейінгі балалық шақ кезеңінің психикалық дамуының басты қорытындысы – баланың мектеп оқуына психологиялық түрде дайындығы. Соңында балада мектепке барар сәтте оқушыға тән психологиялық қасиет пайда болады. Бұл қасиеттер өмір жағдайымен іс-әрекетінің әсер ету арқылы мектеп оқуында түбегейлі болып қалыптасады. НАЗАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ! жүктеу/скачать 7,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|