Курстық жұмыс ф 11. 01-2022
Курстық жұмыстың өзектілігі
жүктеу/скачать 202 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеудің нысаны
- Зерттеу болжамы.
- 1 ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН ТАҒЫЛЫМЫНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҒЫ 1.1 Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы
| Курстық жұмыстың өзектілігі.Ыбырай Алтынсариннің Қазақ әдебиеті мен тарихындағы орнын оның әдебиеттанудағы еңбегінсіз, атап айтқанда, әдеби сынға, көп қырлы ғалымның теориялық тұжырымдарына толы ғылыми-зерттеу жұмыстарынсыз толық сипаттау және талдау мүмкін емес. Ол қазақ әдебиеттануының, фольклортануының негізін қалаушылардың бірі. Тарихтан белгілі болғандай, фольклор, әдебиет тарихы, әдебиет байланысы, абайтану мәселелері бойынша әдебиеттанушы ғалымның еңбектері тек қазақ әдебиеттану ғылымында ғана емес, Кеңес Одағы ауқымында да жоғары бағаланады.Ғалымның әдебиет тарихы, оның басталуы мен дамуы туралы пікірлері мен ойлары өте маңызды.
Зерттеудің нысаны – Ы.Алтынсарин шығармаларымен танысу, Ана тілі сабағында өтілетін шығармалары, олардың бала тәрбиесінде атқаратын рөлі болып табылады. Зерттеудің мақсаты – Ы.Алтынсариннің шығармалары әдебиетке қосқан үлесі. Ы.Алтынсарин тағылымының құндылығын таныту. Ы.Алтынсариннің өмір жолын таныту. Ы.Алтынсариннің ағартушылық және ұстаздық қызметімен таныстыру. Балаларға деген тәлім-тәрбиелік өлең жолдарымен толық таныстыру. Оқушылардың Ы.Алтынсарин шығармаларын оқуын қадағалау, қызығушылығын арттыру. Көркем шығарманы мазмұндауға, талдауға үйрету. Балалардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту. Зерттеу болжамы.Жазушының әдебиетке зор үлесі. Зерттеу әдістері.Жазушының қазақ әдебиетіне тарту еткен шығармалары. Зерттеу құрылымы.Кіріспенің аяқталуында курстық жұмыстың құрылымы жайында қысқаша сипаттама берілді. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан тұрады. 1 ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН ТАҒЫЛЫМЫНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҒЫ 1.1 Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы Қазақ халқының ең талантты ұлдарының бірі Ыбырай Алтынсаринің көрнекті ойшыл, этнограф, қазақ әдеби тілінің жазушысы, орыс сұлбасы негізінде қазақ әліпбиін жасаған педагог-романист екені мәлім. Ол тарихтың қиын қыстау кезеңінде, қазақ қоғамының құрылымында және ресейдегі қазақтардың Орта және Кіші жүздерінің әлеуметтік-экономикалық өмірінде өсті.Ыбырай Алтынсарин өзінің өмірі туралы соншалықты көп мағлұмат пен материалдарға ие.Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда (1 қараша) Орта жүз қыпшақ руында (Қостанай облысы Затобол ауданы) дүниеге келген. Оның әкесі 1844 жылы Кенесары соғысы кезінде қайтыс болып,атақты би Балғожа Жаңбыршыұлы тәрбиелеп өсірген.1844 жылы король жарлығымен Орынбордың көрші комиссиясының қазақ балалары оқу жүргізетін арнаулы орта оқу орнына бар-жоғын ашу туралы шешім қабылданды. 1846 жылы наурыздың 5-ші жұлдызында Балғожа Жаңбыршыұлы Орынбор көршілес комиссиясының төрағасы, майор М.ВЛадыженскийге өтініш жасауға барады.Журналдағы Орынбор көршілес комиссияның қорытындысына сәйкес ағымдағы жылдың 5 наурызынан бастап Ыбырай жаңадан ашылған орта білім беру мекемесіне үміткер болып тағайындалды.1850 жылы 19 шілдеде М.В.Ладыженский шені губернаторларға қазақ балаларын оқыту мақсатында орта оқу орындарын ашу мерзімі жақындап қалғанын, соның салдарынан ашылатын күнге дейін қаулылар жолдады. Орта білім беру ұйымдарында қажетті киім-кешек пен арнайы аяқ киім қалыптастырылуы керек, сондай-ақ өздерінің болашақ студенттерінің мақсатына сәйкес келуі керек. Әкімдер орта білім беру мекемесіне оқуға түсетін талапкерлер 1 шілдеге дейін комиссия алдына келуге міндетті екенін хабарлайды. Кейінірек бұл алшақтық 1 тамызға ауыстырылады.Орта білім беру мекемесіне 8-12 жас аралығындағы бала қабылданды. Ыбырай бұл кездері 9жаста еді. Атасы Балғожа Шығыс сұлтан көсемі арқылы жол шығынын жабу үшін көрші комиссиядан қаражат алады. 1850 жылы 21-23 шілдеде қалың топты құраған біреулер оның сүйікті ұрпағы әрі мұрагері Ыбырайға ақ жол тілеп, өзінің сенімді көмекшісі Жетібай Өтемісұлымен бірге Орынборға жібереді (Кенесарының шабуылы кезінде біреулер Ыбырайды өлімнен аман алып қалды).Олармен бірге кеткен он баланың ішінде Жанбайұлы Жұмағұл, Байдосұлы Момын, Амангелдіұлы Жақып, Айтоқаулы Едіге, Байжанұлы Жолмұқанбет, Мұңсызбайұлы Нұрым, Ақсаратұлы Сегізбай,Қаржасұлы Құлжан, Көпбергенұлы Құдабай, Көшербайұлы Шамұрат болды. Талапкерлер белгіленген мерзімде Орынборға келіп, алдын ала дайындалған жеке тұрғын үй кеңістігінде оқиды.1850 жылдары мектеп оқушыларының профессоры Плотниковтың ғылыми колледжінің бар-жоғын медициналық тексеруден өткізген Көрші комиссиясының докторы Майдел оларды оқуға жарамды деп қабылдады. Орта білім беру мекемелерінің өнертабыстарында тайпалардың көсемдері барлық 3 элементтен, сонымен қатар шалғай аралдардан шыққан. Мерекенің ашылу жоспарына сәйкес, жиырмасыншы мәртебелі күннің 12 мезгілінде әскери және азаматтық билік өкілдері, шенді губернатормен бірге орта оқу орындарының құрылысын аралап, одан әрі дұға етеді. Сол жерде Орынбор Спас-Преображен шіркеуінің дін қызметкерлерімен бірге дұға оқиды. Осыдан кейін олар орта білім беру мекемесіне, тұрмысқа, асханаға, емханаға (тергеу изоляторына) барады. Ал 22 мәртебелі мекемеге тағы да генералдар, штаб офицерлері, азаматтық қызметшілер, қымбат саудагерлер, сонымен қатар «азиялықтар» келді. Көшбасшы құрамындағы «азиялықтар» Орынбор күмбезді мешітінің ахуны Мұсаұлы Ғұсманмен бірге дұға бағыштап, одан кейін орта білім беру мекемелерінің меңгерушісі, орыс және моңғол тілдеріндегі сарапшы Кукляшев (татар бойынша теолог) студенттер мен олардың отбасыларына сәлем береді. Орта білім беру мекемелерінің өнертабыстарымен бірге мүшелері,Сержанттар мен мектеп полиция инспекторының бақылауынан кейін оқушылар екі-екіден тұрып мектеп асханасына кіреді, сонымен қатар салтанатты дастарханнан бірге тамақтанады, ал қалғандары жатақханада дайындалған тағамға шақырылады.Әңгіме айтылады, ансамбль әнді орындайды.Келесі күні Моңғолия елді мекенінде мегаполиске байланысты алыстан келген қазақтар үшін арнайы мереке бекітіліп, одан әрі түрлі мемлекеттік ойын-сауықтар мен әдет-ғұрыптармен бірге үлкен тойдың санатына айналады. . Оpынбор өлкеcінің oтаршыл әкiмшілiгі мектeптерде қaзaқтың сaлт-дәcтүрлерi мeн рәcімдeрін сaқтау үшiн бaрлық жaғдайды жaсaйды. Оcығaн бaйланысты олaр оқyшылаpды көшпендi тұpмыстан «aулақтатуға» eмес, қaйта дaла өмipінің қaтaң жaғдайында олaрды шынықтыpyға бейiмделеді. Oсыдан кeліп oқу прoцесі дe қaзaқ аyылының көшпендi тұpмысына мeйлiнше жaқындaтылады.Осы мaқсатпен Oрынбoр шeкарaлық кoмиссиясы мeктеп aшылаp жылдың (1850ж) жaзында oқушыларға aрнап ішiнде керeк-жaрақтың бәpi баp, ұлттық киiм-кeшек, көйлeк-дaмбал, aяқ киiм, кiтапхaнасы, дeнешынықтыpумен aйналыcатын құpалдары, мaл дәрiгерлiк құрaлдары бaр 4 aқ киiзден жaсалған 1 қoңыр үй (aс үй) жәнe дe бұлaрға aрнап бiр үйіp сaуын биeлері мeн кeремет eр-тұpманы бaр мiніс aттaрын сaтып aлды, бұл олaрды сaлт aтқа мінyге үйpететін әрi қымызбeн қaмтамасыз eту үшiн кеpек бoлды.Екi aй бoйы oлар Оpынбор мaңындағы дaлалы жеpлерде (көшпeлі тұpмыс жaғдайында) oқитын; aл мeктепте oқыған кeздерінде oларға қaзақтың ұлттық тaғамдaрын беpуге бaрынша нaзар аyдарылaтын. Ыбырай мектепке қабылданған соң оның жанына еріп келген қамқоршысы Жетібай Өтемісұлының аулына қайтуына рұқсат етіледі. Алайда Ыбырай Шекаралық комиссиясының төрағасынан оның қала тұруын аса өтінеді. Оның бұл тілегі қанағаттандырылады. (Орынбор шекаралық комиссиясының мәжіліс журналы 1850 жыл, тамыздың 9-шы жұлдызы).Орынбор әкімшілігінң Өтемісұлын үйіне қайтаруға жасаған кезекті әрекеттеріне қарамастан Алтынсарин үсті-үстіне асқан табандылықпен оны қайтармауын өтінумен болды, нәтижесінде әкімшілік Өтемісұлын әуелінде бір жылға, кейін оқу аяқталғанша, Шекаралық комиссиясының мәжіліс журналында жазылғандай, тұрмыс ақысын төлеп қалдыруға мәжбүр болады.Мектеп оқушыларына (басқа пәндермен қатар) орыс, араб, татар және парсы тілдерін оқытатын. Бұл мектепті тәмамдаған қазақ баласы тәртіп бойынша аталмыш тілдермен қатар мұсылман дінінің қағидаларын да біліп шығатын. Мектеп бақылаушысының жылдық есебінде: оқушылар бүкіл оқу кезеңінде грамматикалық ережелерді қатаң сақтай отырып ауызша айтылғандарды жатқа жазумен айналысатын. Олар шығыстың яғни, татар, араб, парсы тілдерінде көркем жазу үлгісі бойынша жазатын. Мұсылман дінінің шариғаттарын Орынбор мешітінің ахуны Ғұсман Мұсаұлы үйретеді де, ал араб, парсы, татар тілдерін белгілі шығыстанушы Мірсалық Бекшораұлы оқытатын. Шәкірттер мұсылман дінінің иман-шарт пен сүреге енген барлық қағидалар мен заңдарын өтетін. «Құранды бүкіл оқылу ережелерін сақтай отырып жатқа оқитын» - делінген есептердің бірінде. «...олар (шәкірттер – Б.С) қасиетті кітап Мұхтасарға дейін оқитын және құранның сүрелерін түсіндіре алатын...» - деп көрсетілген тағы бір есепте. Бүкіл оқу кезеңінде Алтынсарин тек қана «үздік» деген бағалармен оқиды, сол үшін оған әлденеше рет алғыс та жарияланады. 1853 жылы мамырдың 31-ші жұлдызында жазылған «Сынақ актісінде» - үздік үлгірімі мен көргенділігі үшін барлық оқушылар алдында Алтынсаринге алғыс жарияланады. Сол жылғы мамырдың 31-жұлдызындағы «Бітірушінің сынақ актісінде» былай делінген: «Сынаққа қатысушылардың қорытындысы бойынша, үздік үлгірім мен көргенділігі үшін мақтау қағазымен ІІІ кластан Құлыбеков, Қоспақов, Мұңсызбаев, Алтынсарин және Көшербаев, ІІ кластан 2 – ші Саматов наградталады». Мектепті алғаш бітіруші 20 оқушы болса, оның 8-і келесі жылға қалдырылады.Мектепті тәмамдаған соң Ыбырай Алтынсарин оқыған пәндері мен олардан алған бағалары қойылған. Орынбор шекаралық комиссиясының председателі мен мектеп қамқоршысы әрі бақылаушысының тиісті қолдары қойылып, Орынбор шекаралық комиссиясы мен мектеп қамқоршысының мөрлерімен бектілген куәлікті қолына алады. Куәлікпен бірге 1857 жылы тамыздың 31 жұлдызында куәлікті алғаны жөнінде Мұхамеджан Жантөринге Алтынсариннің өз қолымен жазған қолхаты бізге жетіп отыр. жүктеу/скачать 202 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|