Ұлағаттары деген туындысы жариялануда. Аталған еңбек жарияланар алдында газет

Жанар ТҰРДЫБЕКҚЫЗЫ

ҚЫЗЫЛОРДА

қатты, ыстық температураға шыдамды 

ағаш  седі. Оны биолог-ғалымдар Ша-

рындағы шетен (ясень) тоғайы деп жүр. 

Біздіңше, бұл – дұрыс емес, қате атау. 

Себебі шетен ағаштардың ішіндегі ең 

жасығы. Оның әлсіздігі сондай, егер 

қазық жасап жерге қақсаңыз, жартысы-

нан морт кететін ол соққы тиген сайын 

бой-бой болып с гіліп, шытынап кетеді. 

Бала күнімізде Сарытоғайдан әкелген 

1 9   н а у р ы з д а   а р н а й ы   Қ а у л ы м е н : 

«республикалық маңызы бар табиғат 

ескерткіші»  деп жарияланған болатын.

Солтүстік Американы айтпақшы, 

біздегі осы шатқал сол қияндағы елдің 

Үлкен Колорадо каньонымен  те ұқсас. 

Екеуара егіздің сыңарындай.  йтпесе, 

ел аузында Шарын оның «Кіші бауы-

ры» аталар ма еді, аталмас па еді, кім 

біліпті?! Бір білеріміз, бүгінде бұл жер 

топ-топ туристің к з тойдырып, к ңіл 

тоғайтатын, жан сергітетін орнына айна-

лып үлгерді.  лемнің әр бұрышынан бұл 

араға келуге құштарлығы оянғандардың 

да қарасы молайған. Келмегенінің к ңілі 

аңсаулы, ал аяқ басқанының қайта 

сағынып, к ңілі хош болады. Бұлай 

деуге де алаб тен себеп жоқ емес. 

Мәселен, осыдан сәл бұрын атақты 

саяхатшы Марко Поло туралы 

тарихи-драмалық сериал жарыққа 

шыққан. Мұның несін айтасыз 

дейсіз ғой: батыстың еңбектеген 

баласынан, еңкейген қариясына 

дейін ерекше сүйсініп к рген сол 

сериалдағы кейбір к ріністер біздің 

Ш а р ы н   ш а т қ а л ы н д а   т ү с і р і л г е н і н 

мақтанып айтқымыз келеді. Тағы ондаған 

фильмнің де түсірілім орындарына 

айналған-ды. Бұл аз десеңіз, тағы бір де-

рек үстейік. Қазақстандық киносуретші 

Нұрлан  бішевтің Нью-Йоркте  ткен 

байқауда екі бірдей туындысы жоғары 

бағаға ие болғаны сіз бен біздің есімізден 

кете қоймаса керек. Соның ішінде «Реа-

лизм» категориясының күміс жүлдегері 

«Шарын шатқалы» атты кинокартинасы 

болған. Мұны туындыгер талантымен 

қоса жұрт біткенге жұлдызы ыстық, шы-

райлы Шарын шатқалының шарапаты 

деп біліңіз.

Мұндайда мына бір керемет пікір 

еске түседі. «Шарын шатқалы — екінші 

Калифорния». Артық-кемі жоқ. Тіптен, 

бұл шатқалдың қызыл топырағына 

бала күннен балағын былғап  скен сіз 

болсаңыз, «Калифорния – екінші Ша-

рын шатқалы» деп атар ма едіңіз, кім 

дарқан даладай ғой. Бар баласына 

бірдей махаббатын бере алады. 

Бірақ...

Бүгінгі қоғамда «тастанды бала» 

деген ұғым пайда болды. Бірі ойнап 

жүріп от басып, ендігісі баласын 

асырай алмайтын болған соң бала-

лар үйіне  ткізеді, ал басқасы туа 

бітті мүгедектігі үшін тастап кетеді...

Таңғы уақыттағы пойызбен қа-

лаға жолға шықтым. Адамдар әлі 

ұйқыда жатыр. Кенет жанымдағы 

кісі оянып, 7-8 жас шамасындағы 

ұл баланы дұрыстап жатқызып, 

МӨЛТЕК СЫР

ТЕАТР

махаббаты

махаббаты

білген?! Ал ресейлік блогер Дмитрий 

Балакирев болса аузы ашылып, к зі 

жұмылып: « зге ғаламшарға түскендей 

боласың» деп ыстық лебізін біздің 

Шарынға арнапты.

Осы  зге ғаламшар дегеннен шығады. 

Шарын шатқалындағы сан түрлі бедерлі 

к ріністерді жергілікті тұрғындар ерте 

кездерде мифтік аңыздарға арқау етіп, 

«Шайтан қала», «Қызғылтқа малдар» 

деп те атасқан  зара. Ондағы әртүрлі 

мүсін пішінді жеке жартастарды «Мы-

стан кемпір», «Айдаһар», «Тас қалашық» 

атандырып, соған сәйкес ел арасына 

аңыз, ертегі әңгімелер тараған. Бұл да 

каньонның алапатын асырып келеді. 

Шарын  зені жағалауларынан  ткен 

ғасырларда түрлі тайпа мен ха-лықтың 

тұрағы болғанын айғақтайтын жүздеген 

қорған табылды. Ұлы Жібек жолының 

бір тармағы Шарын шатқалын бой-

лай  ткендігіне де дап-дардай дәлел 

бар. Мәселен, жоғарыда с з арасында 

дәйек еткеніміздей, атақты саяхатшы 

Марко Поло туралы киноның біраз 

сюжеттерінің осында түсірілуі тегін 

дейсіз бе? Оның үстіне, сол сауда-саттық 

кейінге дейін үзілмей сақталды. Мысалы, 

ткен ғасырларда жыл сайын Шарын 

зенінің бастауындағы Кеген алқабында, 

күзгі Қарқара жәрмеңкесі  ткізіліп бүкіл 

әлемнен сан алуан тауарлар жеткізіліп 

отырды.

С і з   А с қ а р   А л т а й д ы ң   « К и л л е р 

сауыс қанын» оқып па едіңіз? Сонда 

ғой, шығарма кейіпкері Қарашаның 

к зжендеті (сауысқан) осы Шарын-

да аң алмаушы ма еді?! Сауысқанның 

қалай аңға түсетіні басқа әңгіме болса 

да, жазушы шеберлігінде оқиғаның осы 

т ңіректе  рбуі де к п жағдаяттан хабар 

берсе керек. Оқып к ріңіз: сонда сіз 

«Алқаптар ғимараты» деп аталған Шарын 

шатқалына б гелмей тартып барарсыз, 

бәлкім?!

Қозыбай ҚҰРМАН

Алматы облысы

Шарын шатқалы

Шарын шатқалы

жоғарыдағы темір ағашты аталарымыз 

бен әкелеріміз: «Бұл – ерен ағашы. Оны 

зен к пірінің астындағы тіреуішке 

қойсаң шірімейді, үйдің т бесін жабарда 

белағашқа пайдалансаң сынбайды, – деп 

отыратын» деп айтып, былайғы жұртқа 

бірнеше рет ескертпе жасаған.

Кейде оған қарап, Шарын шатқалы 

осы ағаштың анасы ма дейсіз: қия-

натты қолдардан сақтану үшін бұл ба-

рып бауырына тығылған. Тіпті олай 

демей к ріңіз: ерен шіркініңіз әлемде 

екі-ақ елде тамыр жайыпты. Оның бірі 

– сона-а-а-ау Солтүстік Американың 

Невада штатындағы «Гранд» шатқалында 

ғана  ссе, енді бірі – осы Шарында. 

Сондықтан да бұл ағаш 1964 жылы 

Ұ

зақ жолдан шаршап келе 

жатқан егіз қыздың ана-

сы «Ту-уһ, мына қыздар 

ш а р ш а т т ы - а у »   д е п   к ү р с і н д і . 

«Біреуін маған бере қойыңыз» 

дедім. Сондай сүп-сүйкімді бала-

қай екен, менің әлдиіме елітіп 

құшағымда ұйықтап қалды. Екін-

шісін де қолыма алып, оны да 

солай уатып бердім. Бүлдіршін 

қыздардың анасы маған риза бо-

лып, алғысын білдіріп, «Үш ұлдан 

к е й і н   А л л а н ы ң   м а ғ а н   б е р г е н 

сыйы ғой, ашуланғанда не ай-

тып, не қойғанымызды білмей 

қалады екенбіз, кешіріңдер, ба-

лапандарым» деп тәтті ұйқыдағы 

қыздарына емірене қарады. Зуыл-

дап келе жатқан пойыз терезесінен 

далаға к з тастап ойға шомып 

кеттім. Ана мейірімі деген шексіз 

р

ы

Б

а

а

б

–

а

а

л

л

л

з

а

р

қ

ғ

а

Ұзын шылбыр – пәлегі, 

Жоқ ешқандай әлегі.

Құмда – ыстық өңірде 

Жатып алып семірген

Іші – қызыл, 

Сырты – көк, 

Үрім-бұтақ, 

Жұрты көп. 

Жарып көрсең – бір қызыл. 

Шырыны да қырмызы. 

Қарбыз деген домалақ,

Жемеу оны обал-ақ!

Сіңген болса еңбегің, 

Шатағы жоқ пенденің!

Жазу білген балаға, 

Қарайтынмын қызығып.

«Хат жазшы, – деп, – ағама», 

Баратынмын жүгіріп. 

Кітаптарды қолға алып, 

Үңілетін едім мен, 

Оқи алмай қорланып, 

Түңілетін едім мен.  

Хат та жазам ал, міне, 

Жалынбаймын ешкімге.

Оқып берсем әңгіме, 

Әжем құштар естуге. 

Жақсы оқуды үлгі еткен, 

Бала бол деп тіл алғыш, 

Бәрін маған үйреткен, 

Ұстазыма мың алғыс!

Күзім-ау, күзім-ау, 

Мінезің бұзық-ау. 

Жаңбырың сіркіреп, 

Келгенің қызық-ау!

Оятып таңның бұлбұлын, 

Құстары келсе көктемнің, 

Кеудеме тағып қыр гүлін, 

Жайнаттың мені мектебім!

Жомарт қолмен жылды аттап, 

Жинаса жұрт еккенін,

Алтын күзбен құндақтап, 

Нұрланттың мені, мектебім!

Көрсең жазғы даланың, 

Жұпар желі ескенін, 

Жаз болғай деп жанарың,

Жырғалттың мені, мектебім.

Өмір деген биіктің

Ең алғашқы өткелін 

Тостың маған, сүйіктім, 

Аялы менің мектебім!

Жеткерген Байқоңыр 

Қос найзасы төбеде

Сүзсе ырық бере ме. 

Жегені жем, балқұрақ, 

Бауырында төрт бұлақ.

Қысып қалсаң шелекке, 

Сүт шапшиды, атқылап.

Көрімдік бер дегенге

Көрімдік бермей, 

Көпе-көрнеу еріндік. 

Көпе-көрнеу көрімдік 

Бермеген соң, 

Ел бетіне 

Енді қалай көріндік?

***

Кербай қоқым қақты, 

Көшербай ошаққа отын жақты. 

***

Кепсермен кеспе сүздім, 

Кеспені кепсермен сүздім. 

зірлеген Нұрлан ҚҰМАР

(Сиыр)

(Гүл)

Нәті оның өсімдік, 

Күтіп, баптап өсірдік. 

Шоқ-шоғымен жинаймыз, 

Мерекеде сыйлаймыз. 

Емес малдың азығы, 

Өсімдіктің нәзігі. 

Ґлеѕдер

Жўмбаќтар

Жаѕылтпаштар

Қарбыз 

Ұстазыма

Күз

Мектебім

Қадыр Мырза Әли 

Фариза Оңғарсынова

Қабдыкәрім Ыдырысов

Білімді де, зейінді

Білмейтін еш кеюді

Ұстаз болам мейірлі.

Білетін бар өнерді, 

Білгір, сөзі мәнерлі

Ұстаз болам өнерлі. 

Көп шәкіртті баламдай, 

Көретін, ой, санам бай 

Ұстаз болам мамамдай!

Ұстаз 

болам

Әдібай Табылды 

Қанапия Дәрібаев 

Шатағы жоқ пенденің!