Лекция 5 Батыс елдеріндегі әкімшілік- мемлекеттік басқарудың жетекші ғылыи мектептері
жүктеу/скачать 38,35 Kb.
|
дәріс 3-4-5
|
Лекция 5 Батыс елдеріндегі әкімшілік- мемлекеттік басқарудың жетекші ғылыи мектептері (оқу орындары). Әкімшілік-мемлекеттік басқарудың американдық мектебі Бүгінгі күні әкімшілік-мемлекетік басқарудың теориясында бірнеше қалыптасқан мектептер мен бағыииар бөлініп шығады. Солардың ішінде американдық, ағылшындық, француздық және германдық мектертер мен бағыттар көшбасшысы болып саналады. Американдық “public administration” мектебі өзінің зерттеулерінде жалпы эмперистік бағытта ұстанады. Бұл таңқаларлық емес, өйткені бұл елде саясаттанушылық дәстүрі басынан бастап эмпирикалық бейімділікке жақын еді. Эмпиризмнің саяси теориядағы оның өкілдері айтқан және айтып келеді. Орегон университетінің профессоры ДЖ Дрижек ғылыми зерттеулердегі кез келген прогресс «эмпериялық мәселелердегі күтпеген жағдайларды ғылымның өсіп келе жатқан мүмкіндіктері ретінде сипаттауға болады» деп атап көрсетеді. ДЖ. Ганнелла бұдан әрі кесімді. «Мемлекеттік басқарудың саяси өмірінің қайта құрылымы экзистенциализм, феноменология, лингвистикалық сараптама, герменевтика, сын теориясы мен метаэтиканың мәніне енуі негізінде болатынына сену аңқаулық пен дәмегерлік», - деп жазады. ДЖ. Ганелла саяси және мемлекеттік басқару тәжрибесін жалпылау негізінде ғана теориялық ойдың жемісті дамуы мүмкін деп ойлайды. ДЖ. Ганелла саяси және мемлекеттік басқару тәжрибесін жалпылау негізінде ғана теориялық ойдың жемісті дамуы мүмкін деп ойлайды. ДЖ. Ганеллидің ойларымен белгілі американдық саясаттанушысы Ю. Меен толығымен келіседі: « Саяси ғылымдар үшін ең жақсы стратегия максималды дәрежеде қатал эмперистік болу». Р. Мейн саяси ғылымдардағы эмперизм мәселелерін басқа аспектіде қарастырады. Ол мемлекеттік басқарудың тәжрибелік саясаты аясына «ғылыми критерилермен ғылыми білімнің» кең енуі ғылыми-техникалық революция жағдайында болып келеді деп ойлайды. «Дебаттар әлі де бағалық және партиялық болып қалады, бірақ білім басшылығының әсерінен идеология аясы қысқарып барады». Әкімшілік мемлекеттік басқару теориясы мемлекеттік басқару тәжрибесін рационалды етуге қажет. Мемлекеттік басқару американдық мектептерінің бастапқы даму кезеңінде-ақ оның танымал өкілдері тек қана георетик емес, сонымен қатар практиканттар да болды. Американдық мектептің классикалық бағытының негізін қалаушылардың бірі деп айтуға болатын профессор Л.Уайт азаматтық қызмет мәселелері бойынша комиссия мүшесі ретінде үлкен тәжірибелік қызмет жасап келеді. Оның «мемлекетті басқару ғылымына кіріспе» атты фундаменталды теориялық жұмысы көп ретте АҚШ-ғы мемлекеттік басқарудың жалпылау тәжірибесі болып табылады. ДЖ. Ганелла саяси және мемлекеттік басқару тәжрибесін жалпылау негізінде ғана теориялық ойдың жемісті дамуы мүмкін деп ойлайды. ДЖ. Ганеллидің ойларымен белгілі американдық саясаттанушысы Ю. Меен толығымен келіседі: « Саяси ғылымдар үшін ең жақсы стратегия максималды дәрежеде қатал эмперистік болу». Р. Мейн саяси ғылымдардағы эмперизм мәселелерін басқа аспектіде қарастырады. Ол мемлекеттік басқарудың тәжрибелік саясаты аясына «ғылыми критерилермен ғылыми білімнің» кең енуі ғылыми-техникалық революция жағдайында болып келеді деп ойлайды. «Дебаттар әлі де бағалық және партиялық болып қалады, бірақ білім басшылығының әсерінен идеология аясы қысқарып барады». Әкімшілік мемлекеттік басқару теориясы мемлекеттік басқару тәжрибесін рационалды етуге қажет. Мемлекеттік басқару американдық мектептерінің бастапқы даму кезеңінде-ақ оның танымал өкілдері тек қана георетик емес, сонымен қатар практиканттар да болды. Американдық мектептің классикалық бағытының негізін қалаушылардың бірі деп айтуға болатын профессор Л.Уайт азаматтық қызмет мәселелері бойынша комиссия мүшесі ретінде үлкен тәжірибелік қызмет жасап келеді. Оның «мемлекетті басқару ғылымына кіріспе» атты фундаменталды теориялық жұмысы көп ретте АҚШ-ғы мемлекеттік басқарудың жалпылау тәжірибесі болып табылады. Теориялық жағынан Л.Уайт көп жағдайда бизнестегі басқаруды ұйымдастырумен айналысатын Ф.Тейлордың, Г.Ганттың, Л.Гилберттің жүмыстарына сүйенетін. Л.Уайт Ф.Тейлордан кейін әкімшілік-мемлекеттік басқаруда қаражат пайдалануды оңтайландыру минималды шығында максималды тиімді алға қойған мақсаттарға жетуге бейім болуы тиіс. Ол мемлекеттік басқарудың шеберлігі деп дербестеуді, жарлықтардың тұтастығын, қол астындағы қызметкерлердің қысқаруын, міндеттерді жүктеуді, орталықтандыруды, бірлескен рухты (қызметкерлер келісушілігін) негізгі принциптері деп санаған. Л.Уайт жұмыс істеуі мен дамуын оңтайландыру мақсатында ғалымдар әкімшілік-мемлекеттік институттардың өзін зерттеуге бейімделуі тиіс деп есептеген. Ол өзінің еңбектерінде иерархиялық мемлекет ретінде мемлекеттік басқару оңтайлы құрылымын құрастыруға негізгі уақытын бөлді. Бұл ретте Л.Уайт мемлекеттік басқаруды бірнеше өзара байланысты функциялардан тұратын әмбебап үдеріс ретінде қарастыған. Ол олардың ішіндегі ең басты функциялар деп жоспарлау мен ұйымдастыруды санаған. Алайда, әкімшілік-мемлекеттік басқарудың классикалық мектебі басқару процессінің дамуына адамдық фактордың ықпалын жете бағаламады. Сондықтан 20-30 жж. әлеуметтік психология мен әлеуметтанудың жетістіктері жалпылыққа үміткер классикалық принциптердің бірегейлігін көп ретте сенімсіз жағдайда қалдырды. 20-20жж. АҚШ-та бұл бағыт бойынша танымал ғалымдар – Мери Паркер Фоллет, Элтон Мэйо, Абрахам Маслоу болды. Мисс Фоллет бірінші болып ғылыми басқаруды «басқа тұлғалардың көмегімен жұмысты қамтамасыз ету» екенін анықтап берді. Ол нақты құрастырылған әкімшілік құрылымдар мен қызметкерлердің жоғары жалақылары классикалық бағыт жақтастары айтқандай еңбектің өнімділігін арттыруғы әкелмейтініне көңіл аударған. Жұмыс кезінде пайда болатын қызметкерлер арасындағы күштер кейде басшылардың басқару үрдісін керек арнаға бұрудан асып түсетін. А.Маслоу жасаған зерттеулер бұл құбылысты түсінуге көп септігін тигізді. Ол ғылыми басқару бойынша барлық әдебиеттерге енген қажеттіліктер иерархиясын құрастырды. Оның концепциясына сәйкес адамдар іс-әрекеттерінің себебі экономикалық емес, ішінара немесе жанама қаражат көмегімен шешілуі мүмкін шығармашылық мүмкіндіктерін жүзеге асыратын әлеуметтік, эгоистік қажеттіліктер болып табылады. Осы ойларға сүйене келе А.Маслоуколлективте қолайлы психологиялық климат жасау, қызметкерлермен әңгімелесу және оларға жұмыстағы өзінің шығармашылық потенциалын жүзеге асыруда кең мүмкіндіктер ұсыну қажет екенін айтты. 50-жж. АҚШ-та әкімшілік-мемлекеттік басқару теориясында жаңа бағыт пайда болады – тәлімдік тәсіл. Өзара жеке қатынастарды реттеуге бағытталған адамдық қатынастар мектебіне қарағанда жаңа тәсілдің негізіне басқару үрдісінде адамның мүмкіндіктерін ашу көзделген. Тәлімдік тәсіл айналасындағы талассөздер АҚШ-та «public administration» тарихының барлық кезеңдерінде жалғасты. Осы уакыт ішінде тәсілдің өзі және атауы да өзгерді. Бихевиоризмнан бихевиорализмге ауысты. Тәлімдік тәсілдің методологиялық мағынасы әкімшілік-мемлекеттік басқару теориясын «нақты» ғылымға айналдыру болды. Бас кезде «нақтылық» критериін қалыптастыру бихевиоризм (Дж.Уотсонмен құрылған) психологиялық концепциясынан алынған болатын. Белгілі американдық саясаттанушы Д. Истон өзінің мақаласында бихевиоризм эволюциясын көрсетіп, онда психологиялық бихевиоризм мағынасы құлшыныстан, яғни ғылыми зерттеулердегі факторлармен байланыстырады: мақса, ниет, көңіл, идея және бұларды сенімділік қадағалауда қалдырған болатын. Бірақ тіпті психологтардың өздері де алғашқы пардигманы «ынтаның назары» деп түсіндірді. Кейіннен бара-бара бұл парадигма «мүшелік ынта назарына орын берді, «бұл арада пайдалы әлеуметтік сезімдердің ескеруін қояды, мативациялар мен деректемелер ынтаның мүшесі болып қала берді». Алайда әкімшілік-мемлекеттік басқарманың қағидасында ешқашан табанды субьективтік деректемелер серпілмеді. Сол себептен 40-шы жылдары «бихевиорализм» термині американдық саясаттанушылардың сөздігінің жоғалуына байланысты «бихевиоризмді» әкімшілік-мемлекеттік басқаруда құншылықты тәртіппен байланыстырады. Д. Истон бихевиоралды тәсілдің мәні тек қана дәлдікке талпыну емес, сондай-ақ «ең соңында адам тәлімін барлық салаларда жақсы жағынан түсінуге ықпал ететін теорияның негізінде жатуы мүмкін қандай да жалпы ауыспалы нәрселер табылатынына» үміттенуден тұрады – деп есептейді. Тәлімдік тәсіл арнасында мемлекеттік әкімшілдікте (әкімшілік ету) сәтті қолданылып жүрген талдаудың біршама бірліктері әзірленген. Г. Саймон «шешім» деген ұғым енгізді де, оның қолданылу мүмкіндіктерін таза теориялық, сонымен қатар эмпириялық тұрғыдан да жасады. Қазіргі уақытта «шешімдер қабылдау» парадигмасы әкімшілік-мемлекеттік басқару теориясында басқару үдерісін зерттеу барысындағы жалпы концепция ретінде танылған. Д. Трумен мемлекеттік әкімшілдікте (әкімшілік ету) талдамалық мақсаттар үшін пайдаланылатын «мүдделер тобы» концепциясын ұсынды. Бұл «мемлекеттік институттар арқылы өз талаптарын ұсынатын немесе керісінше, соңғысына талаптарын қоятын» топ. К. Дейч талдау бірлігі ретінде хабарламаны, сонымен қатар оның таралу арналарын ұсынды. Д. Истон Р. Даль, Ч. Хайнеман, Д. Уолдо, Д. Трумен еңбектеріне сүйене отырып бихевиорализмнің негізгі идеяларын жүйеледі. Ол бихевиорализм әдістемесінің негізгі сегіз қағидатын ұсынды. Әкімшілік-мемлекеттік басқару теориясының тұрғысынан олар төмендегілерге жинақталуы мүмкін. 1. Заңдылықтар. Зерттеу нысандары институттардың өздері мен мемлекеттік басқарудың формалды кезеңдері емес, ұтымды басқаруға қол жеткізетін адамдар әрекеті болуы тиіс. Басқару үдерісіндегі адамдардың тәлімінен тәлім теориясы шеңберінде жалпылау және жүйелеуге ауып кететін қайталану элементтерін табуға болады, онда түсіндірме және прогностикалық құндылықтар бар. 2. Верификация. Мұндай текті жалпылау нақтылығы, түптеп келгенде тиісті тәлімді бақылау жолымен жүргізілуі мүмкін. 3. Әдістеме. Мәліметтерді алу және түсіндіріп-талдау тәсілдері сенімге негізделмеуі қажет, ал болжаулық тәсіл ретінде пайдаланылуы қажет – соңында бақылаудың, белгілеудің және талдаудың қатаң тәсілдеріне келтіру үшін оларды зерттеу, айқындау және іріктеу керек. 4. Сандық тәсілдер. Сандық тәсілдерді пайдалануда жеке бастың қамы болмау қажет: оларды тек практикалық әсер беретін жерде ғана қолдану керек. 5. Құндылықтар. Рухани бағалау және эмпирикалық түсіндіру ғылым мүддесіне қарай талдау тұрғысынан бөлінуі қажет пікірлердің екі түрімен байланысты. Алайда басқару үдерісіндегі тәлімді зерттеуші екі жақтың да пікірін бірге немесе ол екеуін бір деп қабылдамаған жағдайда бөлек ой білдіруге құқылы. 6. Жүйелілік. Зерттеулер жүйелі болуы қажет, яғни теориялық тәсілді де, эмпирикалық тәсілді де нақты және реттелген білімнің бөлігі ретінде қарастыруы тиіс. 7. Таза ғылым. Басқару үдерісіндегі тәлімді ұғыну және түсіндіру логикалық тұрғыдан әкімшілік-мемлекеттік басқарудың өзекті мәселелерін шешуге арналған ұсыныстарды ойластырудың жол салушысы. 8. Интеграция. Мемлекеттік әкімшілдік (әкімшілік ету) адам қызметінің түрлі жақтарымен байланысты болғандықтан зерттеулерде басқа қоғамдық ғылымдардың тұжырымдарын жоққа шығаруға болмайды. Осындай өзара тәуелділікті мойындау әкімшілік-мемлекеттік басқару теориясын философиямен, әлеуметтанумен, психологиямен, саясаттанумен ықпалдастыруға себеп болуы қажет. Тәлімдік тәсіл шеңберінде әзірленген басқарудың ең қызықты концепциялары болып Д. Макгрегордың X және Y теориясы және Ф. Герцбергтің уәждемелік гигиена теориясы табылады. Д. Макгрегордың жорамалдауынша, басқару стратегиясы басқарушы өзіннің ролін қарымағындағы қызметшілермен қарым- қатынасына негізделеді. Х қағидасы « Басқарудың статистикалық стратегиясы» деген атауға ие болды. Оның негізгі постулаты төмендегідей түйінделген: Орта шендегі қызметкерлер табиғатынан жұмыс жасауға құлқынсыз келеді және мүмкін болған жағдайда енбектенбеуге тырысады; Ұйымның алға қойған мақсаттарына жету үшін, белсенді жұмыс атқару үшін қызметкерлердің еңбекке деген туа біткен араздықтын салдарынан көбін еңбекте қинау керек, бакылап, бағыт-бағдар беріп немесе шара колдану қажет; Орта шенді қызметкерлер басқарушыларынан оздеріне жауапкершілік артуынан қашады, одан да жөн санайтындары жеке бастарының қауіпсіздігі; Д. Макгрегор осы жағдайларда ақиқаттың үлесі мазмұндалған, бірақ оларды асыра сілтеудің қажеті жоқ деп санады, және олармен тек әділ әрі сенімді дәлелдер болған жағдай да ғана келісуді ұсынды. « Басқарудың үдемелі стратегиясы» атына ие Y қағидасын біршама майысқақ әрі тиімді тұжырымдама деп есептеді. Оның негізгі ережелері: Физических және умственных шығындар Ұйымның жетістігі үшін адамдардың жігерін сырттан бақылау, қоқан-лоқы көрсету және жазалау бірден-бір әдіс болып табылмайды. Өзін қызықтырған жетістікке және ол алға қойған мақсатына ұмтылса, қызметкер өзін-өзі бақылайды әрі икемделеді; Қызметкерлердің алға қойған мақсаттарымен болашақта жететін жетістіктері шамалас келеді; Орта шенді қызметкерлер алға қойған мақсат үшін жауапкершілік алып қана коймай, нысанаға дөп тиюге үйлесімді әрекет етіп, барынша ұмтылуға тырысады; Ұйым мәселелерін аз жұртшылықтың алдынан гөрі, көпшілік қауым арасында жасампаздығымен қатар жарқын шығармашылық қабілеті, суырып- салмалылық өнерімен шешу ( көрсету ) Орта шенді шенеунік өзінің саяси ой- қабілеттерін толық қолданбайды; Д. Макгрегордың Х мен Y қағидаларының негізгі айырмашылықтары төменде көрсетілген: Х Қағидасы: Басқарудың статистикалық стратегиясы; Шенеуніктің зейінін ары қарай дамыту мүмкін емес; Толық қанды жеке-дара бақылау Шенеуніктің ынтасы табиғатынан шектеулі; Ұйымның нәтижесіз ісі адамдардың табиғатынан келісіліп койылган кубылыс болғандықтан басқаруға зәру; Y қағидасы: Үдемелі басқару стратегиясы Шенеунік қабілетін ары қарай дамыдуы мүмкіндігі; Признается иналичие у чиновника потребности в селективгой адаптации; Шенеутің ынтасы ұйым шеңберінде басқарманың қабілеті басқарушыларға шектеулі Жұмыстың нәтижесіздігі басқарудың әлсіздігімен келісілген; Д. Макгрегор Y қағидасының алғышарттарын қабылдау жеңіл, бірақ өмірде бастан кешіру киын екенін түсіне білді. Ол сондай-ақ Y қағидасы тек болжамдардың, ақиқаттың соңғы сатысы деп сызып тұрып көрсетті. Оны қатардағы қарапайым қызметкерлерге қарағанда орта және жоғары буындағы қызметкерлерге қолданған оңай, себебі бастықтар күштеп орын алып отырған жағдайда шешім қабылдауға міндетті. Y қағидасын қолдану үшін басқарушылар уәжін – істің орайына қарай, еңбектерінің мазмұндылығын байыту, олардың парыздарын ұлғайту арқылы үйлесімді заңдады арттыру. Сондай – ақ Y қағидасын пайдалану қарапайым қызметкерлердің басқарудағы ролін арттырып қана қоймай, бірақ оның рөлінің маңызын өзгертеді, қанша дегенмен де олар дәстүрлі шешім қабылдауға қақысыз, айтарлықтай құқықтарға ие болады, ал жауапкершіліктері жоғарламайды. Алайда өзіне қарастыларды басқаруға тартуда жиі ақтала бермейді: себеп Y қағидасының дұрыс еместігінен емес, себебі қағиданың тәжірибеде іске асуы қиын. Өздеріне жиі алып ұшушыларға бастықтар көп жағдайда ие болып қана қоймайды, қажеттілігі үшін зейіндерімен тек аса маңыззды емес сұрақтарды шешуге рұхсат береді. ( Мысалы, автокөлік тұрақтарының немесе асхананың орнын таңдауда) яки олардың кеңесін сурайды , кейіннен кеңестеріне көңілі толмай қалды. Осындай жағдайдағы басқарушылар өздеріне сенімді болады, біз әріптестік әдісті басшылықта ұстаймыз, бірақ ол олай емес. Д Макгрегор ескертті: егер сіз Y қағидасын жалган негізде пайдалануға ұмтылсаныз, сізге және сіздің қармағыңыздағыларға өмір сүру оңайға түседі. Ал егер Х қағидасына көшсеніз. Дұрысрағы нәтижелі Х қағидасын қабылдау, анағұрлым нәтижесіз Y қағидасынан гөрі. Ф. Герцбергтің басқару тұжырымдамасындағы тексеріс себептері тағы да адамдардың басқару барысындағы өзін – өзі ұстауына негізделді. Ф. Герсберг тексеріс топтамасын жасап шығарды, тексеріс нәтижесінде болжам жасады қызметтерді қанағаттандыратын еңбек, оның психикалық денсаулығына себеп болады. Тұжырымдамасы « Уәждемелік гигиена» атуын алды. Бәрімізге белгілі, гигиена салауатты өмір салтын ұстау ғылымы, бірақ тұжырымдамада психалық саулық және жақсы көңіл – күй жұмыс барсындағы жәйт. Еңбектегі тәртіп себебінде айтылған барлық факторларды Ф. Герцберг екі бөлді: қабілетті және қанағаттандырылған еңбекке кетергі келтіру. Бірінші топқа: еңбектегі жетістік, еңбектің мерейі, еңбектің меншікті барысы, жауапкершілік дәрежесі, қызметтің өсуі, кәсіби өсу. Герцбергтің қағидасы бойынша осы факторлардың кез келгенінің барынша көрінуі қызметкердің еңбек тәртібінің себептерін салмақты күшейтеді,қаншалықты ризалықтың дәрежесінің жұмыспен көтерсе. Герцбергтің болжауынша бәрінен де ризашылыққа еңбекпен, мазмұнының баюшылығымен жетеді, яғни қызметкерге өз бетінше шешім қабылдағаны жөн, мамандануға оның қызметке удовлетворяющей, қызметте өсу преспективалардың бар болуы, және т.с.с. Басқаша айтқанда, адамдар, жобаланған қызметкерлердің жұмыс орындары, олар талаптануға міндетті қызметкерлерге жеткілікті белсенді көну барлық 6 фактор қабілетті еңбекпен қанағаттандырады. Ф. Герцберг ескертті еңбектің мазмұнының баюшылығы міндеттер ауқымымен араластырмаған жөн. Еңбек мазмұнын баюы жұмысты қызықтырақ етеді, қызметкерге қаншалықты іс – әрекетіне үлкен мүмкіндік берілсе, онда міндеттер шеңберінің ұлғаюы тек жұмыс көлемі кеңейе түседі. Еңбек пен ризашылыққа бөгет жасайтын факторларды, Ф Герцберг ұйымның әлеуметтік – психологиялық климатымен байланыстырды. Егер олардың қайсы болмасын сәйкес келмесе, бұл кызметкердің наразылығын тудырады және оның еңбек тәртібінің дәлелдерін әлсіретеді, жұмыс жігірі қанағаттанарлықсыз. Егер осы факторлар дәлме – дәл болса, онда олар белсенді түрде жұмыскерді негіздейді. Ф. Герцберг негіздеудің 8 түрін ажыратып көрсетті: Жұмыстың сақталу кепілдемелері Әлеуметтік статус Ұйымдағы еңбек саясаты Еңбектің шарттары Жарқылдақ бастықтың қатынасы Дербес икемделік Жеке адам аралық қатынастар еңбек ақы Ф. Герцберг ескертті, факторларға наразылық қызметкердің еңбек айналасына тиянақты ескерген жөн. Олар қашан жойылады, сіз жұмыс істей аласыз, оның қажеттілігін жоғарғы деңгейде бағдарлай оның тәртібін белгілі нысанаға келтіру дәлелдер, әрекеттер колдана отырып факторларды еңбекпен қанағаттанушылыққа. Біздің талдауымызбен болған тұжырымдамалар куәлік етеді араласып кеткен ракурстар байқаулар мемлекеттік – әкімшілік басқару жақты зерттеу әлеуметті – психологиялық қарым – қатынастардың жеке тұлғалардың басқару барысында, бихевиорилизм өкілдеріне микроәлеуметтану кең түрде қолдануға әкелді. Бұл ұстанымдардың мәні сәйкестік табу үшін микроқұрылым тобымен (немесе психологиялық қарым – қатынастармен жеке тұлға арасындағы) және микроқұрылым қоғам. Әйткенмен бірте – бірте айқындалды социометрия ұстанымдары жағымды нәтижені тек тәжірибе жүзінде беретіндігі, жас топтарда өткізілген, толықтай қоғам үшін әбден жарамсыз екен. Саяси мінез – құлық және қоғам басқару қатынасы жеке тұлғалардың психологиялық әлемімен анықталмайды, керісінше өзінің қоғамдық қатынастарының айқындаушы тұлғаның әлеуметтік – психологиялық құрылымы болып табылады. Бихевиоризмді жақтаушылар сынмен әуестенген институционально - құқықтықтың әдісінің және қабілетсіздігін айқындап алу және де факторларды шамалау, адамның тәртібінде басқарманың барысында ауып кетушілік жасаушы, өзі мұқат- жағдайда қалды. Бірінші дәрежелі мағынаны деректердің әртүрлі руының байқауына жас әлеуметтік кердеңдіктің(айталық, авторитарлық тұлғаның белгісінің зертте-) мәселелеріне, олар қашық кардинальные мәселелерді мемлекеттік – әкімшілік басқарма қалдырды. Жинақталған зор жүктеу/скачать 38,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|