«Ұлы билеуші»
жүктеу/скачать 14,17 Kb.
|
|
«Ұлы билеуші» Шыңғыс хан - Бүкіл Азияда ең алғаш бір тұтас мемлекет құрып, өз заманындағы азулы ер болған қолбасшы. Шын есімі - Темучин. 1154 жылы маңғол тайпасында дүние есігін ашқан. Балалық шағында Темучин кедейлікті, аштықты, сатқындық пен құлдықты барлығын көрді. Мұның бәрі әлемдегі ең үлкен империяның болашақ билеушісінің кейінгі өмірінде із қалдырды. 1206 жылдың көктемінде құрылтайдағы Онон өзенінің бастауында Темужин барлық тайпалардың үстінен қарайтын, хандардың ханы атанған, бүкіл әлемді қол астына жайпаған - ұлы билеуші, хан болып жарияланды және Шыңғыс есімін алып, "қаған" атағын алды. Моңғолия өзгерді: шашыраңқы және соғысқан моңғол көшпелі тайпалары біртұтас мемлекетке біріктірілді. Оның үлкен империясының жерлері Шығыстағы Тынық мұхит жағалауынан үлкен аумақты алып, қазіргі Ресейдің батыс шекараларында аяқталды. Шыңғыс хан көптеген ірі және кішігірім шайқастарда жеңіске жеткен ұлы қолбасшы ретінде танымал болды, бірақ ол өзінің қатыгездігімен де танымал. Көптеген бүлікшіл тайпалар мен ұлттарды Шыңғыс хан әскері жойып жіберді. Жаулап алынған жерлер моңғол империясының құрамына кірді. Ол басқа жаулап алушылардан ерекшеленді, өйткені шайқастар кезінде оларды одан әрі қызметке тарту үшін жау ұлысынан мүмкіндігінше көп адамды тірі қалдыруға тырысты. Шыңғыс хан бүкіл халықты ондаған, жүздеген, мыңдаған топтарға бөлді, осылайша тайпалар мен руларды араластырып, оларға жақын адамдар мен нөкерлерден арнайы таңдалған адамдарды қолбасшы етіп тағайындады. Барлық ересектер мен дені сау ер адамдар бейбіт уақытта өз шаруашылығын жүргізіп, соғыс уақытында қару ұстаған жауынгерлер болып саналды. Осылайша құрылған Шыңғыс ханның Қарулы Күштері шамамен 95 мың жауынгерді құрады. Шыңғыс ханның өмірі мен жеке басын бағалауға болатын негізгі мәлімет көздері ол қайтыс болғаннан кейін жинақталған. Осы мәлімет көздерден біз Темучиннің ұзын бойлы, денесі мықты, маңдайы кең, сақалы ұзын екенін білеміз. Қолбасшының талантымен ол ұйымдастырушылық қабілеттерін, ерік-жігері мен байсалдылығын байланыстырды. Ол өзінің серіктерінің сүйіспеншілігін сақтау үшін жеткілікті жомарттық пен мейірімділікке ие болды. Өмірдің қуанышынан бас тартпай, ол билеуші мен қолбасшының қызметіне сәйкес келмейтін артықшылықтарға жат болып қала берді және өзінің ақыл-ой қабілеттерін толық сақтай отырып, қартайғанға дейін абыроймен өмір сүрді. 1226-1227 жылдың қысында Тангут патшалығының астанасы Чжунсинді қоршау кезінде Шыңғыс хан қайтыс болып, ондаған халықтарды, Шығыс пен Батысты біріктірген әлем тарихындағы ең үлкен көпұлтты империяны қалдырды. Әрине, Шыңғыс ханның билігін біржақты бағалау мүмкін емес. Ол еліне, жауға - қатал, қахарлы, жауыз хан болғанымен, бір жағынан ақылғөй, дана, өз ісінің шебері ретіндеде танылған. Ешкімнің ойына да келмеген түрлі соғыс алды жоспарларда оның тек хан екенін ғана емес сонымен қатар тапқыр болғанын көрсетеді. Аңыздар асылық айтпайды. Туылғанынан жұдырығына қан қысып туылуыда бекер еместі. Оны көрген, естіген халық кішкене шақалақты осындай бүкіл әлемді билейтін қахарлы хан, қолбасшы болатынына сенді. Артынан орны өшпес із қалдырды. Шыңғыс хан шыр етіп жарық дүниенің есігін ашқаннан ақырғы демі бітіп, о дүниеге аттанғаннан кейін де, тарихта түйіні бүгінге дейін шешілмей, тіпті шешілуі бірталай өз өмірінің беймәлім беттерін қалдырып кетті. жүктеу/скачать 14,17 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|